Milana Babić: Skromni prilog Apelu za odbranu Kosova i Metohije

Skromni prilog Apelu za odbranu Kosova i Metohije, kako glasi podnaslov teksta naše Milane Babić, zapravo je preporuka za dve knjige: „Manipulacija svešću“ ruskog naučnika Sergeja Kara-Murze i „Srbija i Evropa“ pokojnog akademika Mihaila Đurića.

Piše: Milana Babić

Knjige koju želim da preporučim čitaocima Stanja stvari su dvije studije čije analize zahvataju ono što bismo mogli nazvati cjelinom bića, proniču u suštinu društvenih procesa kojima smo zahvaćeni. Obje su pisane sa, danas pomalo prezrenom, didaktičkom namjerom, ali i sa težnjom da otkriju uzroke negativnih kretanja i ponude rješenje problema.

Prva knjiga koju ću preporučiti može se naći na Internetu i upravo je preporučujem da se pročita u tom obliku, kombinujući je sa intervjuima koji su vođeni sa njenim autorom (koji se takođe mogu naći na Internetu). U pitanju je knjiga Manipulacija svešću Sergeja Kara-Murze.

Knjiga je plod autorovog dugogodišnjeg promatranja i izučavanja stanja savremenog društva te metoda kojima je razrušen SSSR. Knjiga je pisana najprije za ruskog čitaoca kao sociološka i psihološka analiza događaja koji su doveli do rušenja.

Potom, ova knjiga pisana je za srpskog čitaoca, malo gdje se kao u ovoj knjizi može naći tako jasna slika onoga što se dešavalo sa Srbima krajem 20. vijeka. Knjiga je jako poučna za srpskog čitaoca jer je ista matrica psihoistorijskog udara, koja je išla na najtananija čuvstva ruskog čovjeka, primjenjena u ratu koji će nakon raspada SSSR-a uslijediti na prostoru bivše Jugoslavije. Brižljiv čitalac će tačno uočiti u kojoj mjeri je Zapadu pošlo za rukom da duhovno pokoleba i zavede ova dva ratnička i slobodarska naroda, potom, on će zaključiti da je taj isti, sada usavršeni metod manipulacije masama primjenjen i u Ukrajini. Da, mi smo proučeni temeljno, mnogo više nego što pretpostavljamo!

I, na kraju, ova knjiga je priručnik za svakog čovjeka koji teži da sagleda savremena kretanja i da nađe izlaz iz nametnute percepcije svijeta kako bi širom otvorio oči, sagledao prilike koje ga okružuju te krenuo pravim putem – otrežnjenja i slobode; ili, kako autor daje u zaključku svoje knjige: „Glavni cilj knjige jeste da pruži materijal na osnovu kog svako može razmisliti o izboru pred kojim danas stojimo. To nije izbor predsednika, partije ili čak političkog uređenja. Iza svega toga stoji izbor životnog ustrojstva (vrste civilizacije). Međutim, lično mislim da je to za mnoge zapravo izbor između života i smrti, ali nećemo tu temu ovde da razvijamo.”

Knjiga „Manipulacija svešću“ je dragocjeno sredstvo borbe u oblasti psihosfere, jer se u njoj detaljno objašnjavaju modeli koje manipulator vrši nad licima ka kojima je psihičko dejstvo manipulacije usmjereno. S obzirom da „manipulatorove radnje ciljaju na duh, na psihičke strukture ljudske ličnosti“ potrebna je velika snaga, smjelost i umijeće da se čovjek otrgne od dejstva manipulacije. U današnjem vremenu pojačanog informacionog pritiska na djecu u kojem su mlada bića, gotovo od momenta od kada prohodaju, izloženi „jurišu“ takozvanog „treš“ sadržaja, ova knjiga predstavlja izuzetan priručnik za roditelje koja teže da djecu sačuvaju od pojedinih informacija i obuče da prepoznaju manipulaciju kako bi izgradili zaštitne mehanizme protiv nje.

Za one koji se bave analizom, koje zanimaju uzroci stvari, prvi pokretači određenog kretanja, za oni koji žele da aktivno djeluju u svijetu, ova knjiga treba da se pročita barem tri puta (ja sam je čitala osam) kako bi se usvojilo obilje znanja koje ona pruža.

Iz knjige bih posebno izdvojila dva poglavlja: Poglavlje 9. Mitovi društvene svijesti: veliki projekti manipulacije (1. Crni mitovi Zapada 2. Svetli mitovi Zapada: evrocentrizam) i Poglavlje 10. Masovna kultura i društvene institucije (1. Gomila i njeno vještačko stvaranje, 2. Dozvoljavanje amoralnosti i 3. Ovladavanje auditorijumom i njegovo svrstavanje).

U ovim poglavljima data je izuzetna analiza zapadne predstave o jednoobraznom svijetu, lažnoj slici po kojoj je Zapad nosilac neprekidnog nastavka antičke tradicije. Ova legenda „koja se na odgovarajući način prelama na svim osnovnim istorijskim planovima i koja se u socijalno-ekonomskoj oblasti javlja kao istorija pravilne smjene formacija i neprekidnog procesa“ u suštini je iskonstruisana slika svijeta. Potpuno ignorišući činjenicu da Stara Grčka nije bila dio Zapada već je bila „neraskidivo povezana sa kulturnim sistemom Istoka“ i da su njene nasljednice podjednako „varvarska Zapadna Evropa (preko Rima) i istočno-hrišćanska, pravoslavna civilizacija (preko Vizantije)“ Zapad je stvorio mit o „pravilnoj“ smjeni istorijskih formacija. Novo shvatanje vremena omogućilo je razvijanje ideje progresa „koja je postala metafizična, skoro religiozna osnove ideologije industrijalizma“. Prevara kolosalnih razmjera. Zašto? Jer ideja evolucionizma dobija status fundamentalnog mita poslije pobjede darvinizma. To što su pomješane „babe i žabe“ , odnosno ono što je svakom ozbiljnom proučavaocu društvenih procesa jasno „da evolucionizam, primjenjiv na kulturu i društvo, predstavlja ideološku spekulaciju i nema nikakvog naučnog utemeljenja“ (ovu konstrukciju sa pravoslavnog aspekta odlično raskrinkava i otac Georgije Florovski u jednom od svojih ogleda) izbačeno je iz predmeta šire mogućnosti rasprave. Uzrok je u stvorenom mozaičnom tipu kulture koji blokira mogućnost djelatnog dijaloga i djelatne analize. Analiza postoji, ali je ograničena i marginalizovana. Tako i fenomenalna analiza K. G. Junga, koju Kara-Murza citira, ostaje „kao zvono koje ječi“: „Nesvesni oblici su se uvek izražavali u zaštitnim i isceljujućim predstavama i samim tim bili izvođeni u kosmički prostor izvan duše. Juriš na predstave izvršen od Reformacije bukvalno je probio zaštitni zid svetih simvola… Istorija razvoja protestantizma jeste hronika juriša na predstave. Padao je zid za zidom. A nije ni bilo teško razarati pošto je autoritet crkve bio poljuljan. Velike i male, sveopšte i pojedinačne, predstave su se jedna za drugom razbijale, dok najzad nije nastupilo zastrašujuće simvoličko siromaštvo koje sada vlada… Protestantsko čovečanstvo je gurnuto van zaštitnih zidova i dospelo u stanje koje bi užasnulo svakog čoveka naviklog da prirodno živi, ali prosvećena svest ne želi ništa o tome da zna, te posvuda traži ono što je u Evropi izgubila”.

Knjiga Sergeja Kara-Murze prebogata podacima, citatima, analogijama, analizama, a za one sa smislom za ironiju i autoironiju knjiga nudi i humorno seciranje tragičnih događaja 80-ih i 90-ih godina 20. vijeka. Posebna dragocjenost ove knjige je u tome što ona otkriva najdublje niti konstruisanja kolektivnih mapa, njihovog pogleda na svijet. Koji je to najdublji sloj u kolektivnom? Naravno religijski, neki proučavaoci ga nazivaju mitološkim, u osnovi radi se o istom ako mitološko shvatimo u širokom smislu te riječi (epos, mitos i logos kao tri načina kazivanja istine svijeta). U svim analizama, koje idu na to da proniknu u temelje, u pokretače procesa, dolazimo do religijskog sloja. Procesi koji kreiraju svijet su sazdani, ili na religioznoj težnji ka osmišljavanju svijeta, ili na pokušaju demitogolizacije društva, svojevrsnoj gradnji „naučne” Vavilonske kule.

Gdje je to i kako rođena manipulacija, po ocjeni Kara-Murze? „Rođena kao tip vlasti zajedno s kapitalizmom i ideologijom, manipulacija svešću je i omogućena upravo zahvaljujući skidanju zaštitnog pojasa simvola koji je pridavao čvrstinu svesti hrišćanske Evrope tokom Srednjeg veka. Protestantizam je, pruživši etički osnov za kapitalizam, istovremeno razorio svete predstave.” A, analizirajući ideološku osnovu Zapada, Kara-Murza dolazi do sljedećeg zaključka: „Čitava metafizika, ideološka osnova Zapada vezana je za kalvinističku ideju predodređenosti. Po toj ideji Hristos na krst nije otišao za sve, već za izabrane. Na toj ideji potom su građene sve rasne i socijalne doktrine – viša i niža rasa, rasa siromašnih i rasa bogatih, rasa radnika (potom radnička klasa). Rasizam – kako etički tako i socijalni – direktno je izrastao iz učenja o predodređenosti. I savremeni Zapad je izrastao iz tog rasizma.”

Na ovom mjestu bih posjetila na uzroke sadašnjeg stanja zapadnog društva do kojih dolazi Oleg Soldat. Ovaj intervju kompatabilan je sa analizom koju pruža knjiga Kara-Murze i još jasnije određuje izvore i uzroke gubitka religioznosti i, posljedično, prelaska stvaralačkog/tragalačkog duha iz religije u kulturu na Zapadu.

Potom, da bi se jasnije razumjela knjiga, njen terminološki sloj, jedan od ključnih termina, koji proniču u suštinsku razliku Istoka i Zapada (u širokom smislu značenja riječi Istok i Zapad) te omogućavaju pravilno razumijevanje procesa, jeste ranije pomenuta sintagma „mozaički tip kulture”. Ovaj termin susrećemo kod većeg broja ruskih analitičara visokog nivoa što svjedoči o njihovoj saradnji u procesima analize i traženju izlaza iz civilizacijske drame koja je na snazi.

U odjeljku „Sociodinamika kulture” Kara-Murza daje interesantan zaključak:

„Buržoasko društvo za razliku od staleških društava, uslovilo je sasvim nov tip kulture – mozaički. Dok je u doba humanističke kulture, kodeks znanja i ideja predstavljao sređenu hijerarhijski izgrađenu cjelinu s kosturom osnovnih predmeta, glavnih tema i vječitih pitanja sada se, u savremenom društvu kultura rasula u mozaik slučajnih, loše povezanih i strukturisanih pojmova.”

Na kraju preporuke za ovu knjigu staviću vezu ka završnom poglavlju knjige koji je ujedno smjernica. Prvobitno objavljen na Novom standardu on se sada tamo više ne može naći, već na ovoj adresi.

Druga knjiga koju želim da preporučim za čitanje, po mogućnosti odmah iza Kara-Murzine, jeste knjiga pokojnog akademika Mihaila Đurića Srbija i Evropa (BIGZ•BONART, Beograd. 2003). U vremenu sudbinske bitke za Kosovo i Metohiju, u vremenu kada nam se nameće teza da EU nema alternativu, u vremenu kada je sve veći broj onih koji nam sugerišu da borba za KiM i za povratak dostojanstva Srbije uzaludan posao, biografija Mihaila Đurića, njegovi eseji koji obuhvataju trideset godina „smute” u Srbiji, dragocjen su prilog borbi za cjelovitost Srbije, za njenu Svetu zemlju, za povratak nacionalnom dostojanstvu.

Obuhvatajući period od progona srpskih intelektualaca 70-ih godina 20. vijeka do perioda golgote Srbije, koji će uslijediti nakon raspada SSSR-a i „licemjernog ujedinjenja Njemačke”, ova knjiga filosofskim jezikom ukazuje na dublje razloge „tragičnog stradanja i propadanja srpskog naroda”, secira sve naše promašaje i lutanja, razobličava zablude, ali i ukazuje na put izlaska iz postojećeg stanja. Kao preporuku za čitanje izdvojiću nekoliko dijelova iz knjige koje smatram suštinskim:

Evropa i evropski duh (1993)

„Ali, upravo stoga što je oduvijek stajao na strani Evrope, ne samo u vojničkom nego i u duhovnom pogledu, i to najčešće po cenu velikih žrtava i odricanja, srpski narod se nikada nije razmetao svojim pripadništvom Evropi…

Naravno, naš narod nije trebalo naknadno osvešćivati u evropskom duhu, nije nam bilo potrebno da naknadno kupujemo ulaznicu za putovanje u Evropu. Pogotovo nam nije trebalo da se naknadno predstavljamo svijetu kao veliki Evropljani. Bio nam je odviše jasan izrazito antijugoslovenski karakter tog napadnog pozivanja na Evropu prikrivenog pod maskom antikomunističke retorike. Doduše, to dostojanstveno odbijanje da učestvujemo u providnoj igri busanja u prsa oko Evrope više nam je odmoglo nego pomoglo, jer su se razbijači naše dojučerašnje zajedničke države potrudili da nas bestidno naruže i nagrde, čak da ospore našu davnašnju sudbinsku povezanost s Evropom i njenom istorijom. Proturili su ogavnu laž da njihovi narodi nemaju ničeg zajedničkog sa srpskim, jer Srbi tobože uopšte ne pripadaju evropskom kulturnom krugu, već nekom drugom, dalekom, tuđem vizantijskom svetu. Kao da između Vizantije i Evrope zjapi nepremostiv jaz u kulturnom i civilizacijskom pogledu, tako da bi granica između pravoslavlja i katoličanstva, koja se doista nalazi na prostoru što ga naš narod nastanjuje, i koja se gotovo doslovno podudara sa nekadašnjom granicom između Istočnog i Zapadnog rimskog carstva, nepovratno delila i razdvajala naš narod od svih drugih evropskih naroda. Kao da Evropa nije jedinstven spoj grčko-rimsko-hrišćanske tradicije, koju je upravo Vizantija očuvala u Srednjem veku, dok je Zapadno rimsko carstvo propalo pod najezdom varvara.

(…)

Danas sigurno više ne možemo zatvarati oči ni pred prikriveno nihilističkim početkom evropske istorije, ni pred njenim otvoreno nihilističkim ishodom. Oboje su nam već dovoljno ugrozili mir i spokojstvo, pored toga što su strahovito opteretili našu svest i savest. Evropa nije samo nedovršeni nego i nedomišljeni projekt samooslobođenja i samoodređenja čovjeka , kako imajući u vidu njenu sadašnju realnost, tako i s obzirom na njeno određenje….”

Ogledalo srpsko (1992)

(…)

„Pravi i jedini način da osiguramo svoj duhovni opstanak može biti, dakle, samo put prevladavanja postojećeg raskola srpskog naroda. U tom smislu moramo početi iz početka, moramo najpre vaspitati sam narod u nacionalnom duhu. Moramo, naime, kultivisati svest o tome da nacionalno spada u sferu najviše ljudske odgovornosti, da naciji dugujemo vernost i privrženost posebne vrste, da su nacionalna pripadnost i nacionalno osećanje izvorna, primarna ljudska obeležja, da nacionalni interes i nacionalno dobro uživaju neprikosnovenu prednost i preimućstvo pre svih ostalih zemaljskih interesa i obzira…

Vraćanje tradiciji nije moguće bez njenog stvaralačkog preinačenja. Jer, nacionalni duh ili karakter nije nešto unapred dato, jednom zauvek gotovo, završeno, uobličeno, već je vazda u procesu nastajanja, neprekidno se menja i preobražava, u skladu sa svagdašnjim usponima i padovima naroda koji je u pitanju…”

(Stanje stvari)