Milija Ćeranić – Dan koji je pobrisao vjekove

Piše: Milija Ćeranić 

Danas je u mom zavičaju svečano. Proslavlja se Dan opštine. I to je jedini datum iz burne drobnjačke istorije koji decenijama, redovno obilježava lokalna vlast. Ostali događaji po njima, ne zaslužuju ni pomena. Prije tri godine (2021.) bilo je 160 godina od nastanka Šavnika. Godinu ranije (2 020.) 150 godina od kako je sa radom počela Prva drobnjačka, državna škola. Jubileji, svakako vrijedni pažnje. Niko ih nije pomenuo.

O događajima iz nešto dalje prošlosti da i ne govorimo. Koliko mladih Drobnjaka zna o 1 605. godini ili o učešću Drobnjaka u Karađorđevom ustanku, razuri paše Miljevine 1812., pogibiji Smail-age Čengića, o Dedaginim vremenima i drugim, brojnim razurama Drobnjaka? Šta znaju o Balkanskim ratovima, borbama za Skadar i učešću Drobnjačkog bataljona u tim operacijama ili o podvizima Drobnjačkog i Uskočkog bataljona tokom Mojkovačke bitke? Većina skoro ništa ne zna, ali sam siguran da ne zna ni šta se danas slavi. Cilj narednih redova nije nipodaštavanje bilo kog datuma, već prosto iznošenje istorijskih činjenica, ne samo o 22. julu, već i o nekim događajima koje bi, i te kako trebalo obilježiti.
Dan opštine nam je jedina ostavština komunizma kojom se možemo pohvaliti. Privreda je odavno upokojena, stanovništvo raseljeno. Inače, radi se o prvom, kratkotrajnom oslobođenju Šavnika, u okviru 13. julskog ustanka 1 941. godine. Prva žrtva tih borbi je moj Dužanin, Vojin Savov Malović. Slava mu. Oslobodioci su brzo savladali nejaku italijansku posadu. O ponašanju pojedinih „boraca“ koje baš i nije za pohvalu ne treba trošiti riječi. To je sastavni dio svakog rata. Sloboda je trajala kratko. Poslije nekoliko dana italijanske motorizovane jedinice su, poslije kratke borbe na Krnovu, bez većih problema umarširale u Šavnik. Tu su, manje-više ostali do kapitulacije Italije, 9. septemra 1943. godine. Ubrzo je stigla osveta: uhapšeni su , zatvoreni, a nešto kasnije i strijeljani brojni Drobnjaci. Slava im.
Kad sam čovjeka koji je, krajem osamdesetih godina prošlog vijeka, „uspostavio“ ovaj praznik pitao šta ga je rukovodilo da predloži taj datum za dan opštine odgovorio mi je: “Izabrali smo taj datum jer su naši preci jedino tada bili jedinstveni i svi su napali Talijane. Poslije su se podijelili po raznim osnovama“. Možda u ovom obrazloženju i ima neke logike.

Zanimljivo je kako se ovaj datum,pored mnogo drugih, sigurno značajnijih „ukorjenio“ u Drobnjaku? Vaspostavljen negdje kraje osamdesetih godina XX vijeka, za Brozova života, ubrzo je prihvaćen od dijela lokalnog establišmenta i komunističkim metodama nametnut „radnicima, seljacima i poštenoj inteligenciji“. Koliku su ulogu u svemu tome imale razno-razne prinadležnosti koje je vladajuća vrhuška poslije rata uz pomoć dva svjedoka dijelila i šakom i kapom pitanje je koje prosto visi u vazduhu. Nije teško pretpostaviti da je bilo i drugih sredstava kojim je puk trebalo ubijediti da „prelomi u mozak“.
Jednom smo anketirali lokalno stanovništvo o tom danu. Nešto oko 30 % stanovništva je tačno odgovorilo o datumu kad se obilježava taj dan, ali zato više od 70 % njih nije znalo kad se oslobođenje tačno desilo. Većina navodi 1944, a neki i 1945. godinu.
Svojevremeno smo, dok je na vlasti bila jedina poratna demokratska garnitura pokušali da za Dan opštine proglasimo Đurđevdan, dan koji je duboko ukorijenjen u svijesti Drobnjaka. Naime, Drobnjački zbor je u čast pobjede nad Turcima 1605. godine odlučio da svaka drobnjačka porodica za slavu uzme Svetog Georgija, a da prislužuje staru slavu. Tako je bilo do 1820. godine. Istovremeno, niko se u Drobnjak nije mogao useliti što Đurđevdan nije uzeo za slavu. Naš predlog je odbijen združenim glasovima DPS-a i SNP-a. Tada smo vidjeli koliko je komunistička ideja ukorjenjena u opštinskim rukovodstvima pomenutih stranaka. Ni malo slučajno.
Svima koji današnji dan doživljavaju kao svoj praznik čestitam Dan opštine.