Milomir Stepić: Geopolitička perspektiva rekonfiguracije postjugoslovenskog prostora

UVOD:

(NE)KONSEKVENTNOST GRANICA KAO GEOPOLITIČKI ULOG I ISHOD

Unutrašnje granice u „drugoj Jugoslavijiˮ dugo su bile ne samo politička, već i naučna tabu-tema. Geopolitička i ideološka pozadina prilikom opredeljenja za federalno ustrojstvo države, selektivnost u primeni principa razgraničenja republika (i autonomnih oblasti/pokrajina), nedoslednost u procesu delimitacije i nepostojanje pravno-političke (skupštinske) verifikacije prilikom njihovog ustanovljavanja – predstavljali su (jedno)partijsku „porodičnu tajnuˮ. Osnovni cilj bio je ostvaren – fragmentacija srpskog populaciono-prostornog činioca kao najvećeg u zemlji, a istovremeno optuženog za monarhizam i velikodržavni hegemonizam, uprkos činjenici da je u tek završenom ratu dao najveći broj boraca za slobodu i imao najveće vojne i naročito civilne žrtve. U skladu sa takvim opredeljenjem, izdvajane su i nove, „instant-nacijeˮ iz srpske, te im dodeljivane „pripadajućeˮ republike amputacijom brojnih oblasti iz sastava srpskih zemalja (Stepič i Džurič 2016a, 184). Kenanoliko „obuzdavanjeˮ Srba, sa Zapada tradicionalno percepiranih kao „ruska predstraža na Balkanuˮ, te stoga označenih kao „remetilački faktorˮ, ubrzo se nastavilo u hladnoratovskom kontekstu pozicioniranja Jugoslavije u Rimland-u – američkom geopolitičkom i geostrategijskom obruču po obodu Evroazije formiranom radi opkoljavanja Sovjetskog Saveza. Srpska rasparčanost unutrašnjim granicama i primena čitavog sistema mera za sveobuhvatno slabljenje tako su postali važan „kamenčić u mozaikuˮ globalne geopolitike. „Druga Jugoslavijaˮ, analogno onoj „prvojˮ, samo u drugom ideološkom smislu, tako je nastavila da se održava kao „zlatni kavez za Srbeˮ (Stepić, 2018a, 297). Jer, Srbi su bez Jugoslavije mogli, ali Jugoslavija bez Srba – ne.

Sa okončanjem komunističke i bipolarne epohe, postalo je jasno da Jugoslavija ne samo neće moći da opstane kao demokratska država, već će se pokazati suvišna i u novim geopolitičkim prilikama „unipolarnog trenutkaˮ u poslednjoj deceniji 20. i početkom 21. veka. Da joj je dozvoljen istinski demokratski preobražaj u uslovima nestanka titoističke, a reuspostavljanja pojedinačnih nacionalnih kohezija, odmah bi se pokazalo da su unutrašnje granice besmislene. Ishod tog neodrživog stanja moglo je da bude preuređenje zajedničke države, uključujući nove, adekvatnije granice federalnih jedinica shodno etničkom principu, te logično ukidanje antisrpski formiranih pokrajina. Druga, realnija opcija bilo je stvaranje nezavisnih nacionalnih država na osnovu slobodne volje konstitutivnih naroda (ne i tzv. narodnosti!) izražene na nivou naselja. Iz toga bi nesumnjivo proizašle nacionalne države, pa i integralna srpska država od postojećih granica sa Bugarskom na istoku i Mađarskom na severu, aproksimativno do Pokuplja na zapadu i obale Jadranskog mora na jugozapadu. Delikatnost primene etničkog kao glavnog principa razgraničenja u mešovitim zonama mogao je da se prevaziđe na miran način korišćenjem korektivnih principa (Ilić i Stepić 1994, 20–23), kao i uzimanjem u obzir nekolicine promenljivih faktora koji koji nemaju svojstva principa (Stepić 1994, 190–194) .

Suprotno ovome, granice federalnih jedinica – njihov smisao, status, barijernost, halo-efekat, te vidljivost na terenu i u kulturnom pejzažu – evoluirali su (a) od titoističkih „crta u granituˮ koje navodno neće deliti, već dodatno ojačati koheziju države, (b) preko „tvrdihˮ unutrašnjih granica prema Ustavu iz 1974. godine u sklopu kardeljističke „federirajuće federacijeˮ, (v) do granica koje su odlukama Badenterove arbitražne komisije[1] (1991-1993) proglašene za međudržavne tendencioznim pozivanjem na dekolonizaciono načelo uti possidetis iuris. (karta 1) Upravo time, umesto da bude zaustavljen, podstaknut je krvav secesiono-versko-građanski rat, te dugoročno destabilizovan čitav postjugoslovenski prostor kako bi Zapad sebi omogućio geopolitičku infiltraciju i dominaciju. Izuzimajući malobrojna ranija upozorenja 1970-ih i 1980-ih godina (M. Đurić, K. Čavoški, M. Jovičić…), sa velikim zakašnjenjem, tek kada je jugoslovenski „razbi-raspadˮ (Knežević 2006, 168) postao nezaustavljiv i kada je postalo očigledno kakve će posledice ostaviti transformisanje unutrašnjih u spoljašnje granice, oprezno su se pojavile konkretne limološke rasprave srpskih naučnika. Istoričari, geografi, geodete, pravnici, politikolozi, vojni i drugi stručnjaci ohrabrili su se da prouče ideološko-političke prilike i način nastanka banovinske, a potom republičko-pokrajinske podele i njihovih međa, te da analiziraju probleme konkretnih spornih sektora graničnih linija na kopnu i vodi (Piranski zaliv, Dragonja, Sv. Gera/Trdinov vrh, Mura, Prevlaka, Dunav, Una, Drina, Neum-Klek, Sastavci, Šara…). O tome je objavljena nekolicina naučnih članaka, knjiga, zbornika radova i tematskih brojeva časopisa.[2]

Karta 1: Evolucija unutrašnjih granica u „drugoj Jugoslavijiˮ

[1] Tačan, potpun naziv bio je Arbitražna komisija Mirovne konferencije o Jugoslaviji (Arbitration Commission of the Conference on Yugoslavia).

[2] Na primer: Državne granice i unutrašnja teritorijalna podela Jugoslavije, M. Zečevića i B. Lekića (1991), tematski dvobroj naučnog časopisa Istorija 20. veka, 1-2 (1992), zbornik radova sa naučnog skupa Osnovni principi razgraničenja država (1994)…

Međutim, nedostajala su razmatranja (post)jugoslovenskih granica sa stanovišta  njihove diskordantnosti (nekonsekventnosti) u odnosu na prostorni razmeštaj i aproksimativne međe konstitutivnih naroda, te geopolitičkih uzroka i posledica tog fenomena. Nova političko-teritorijalna struktura Balkana prouzrokovala je prvenstveno podelu srpskog naroda i srpskih zemalja od jedne države za koju su se borili i koju su napravili, na pet od ukupno šest[1] manje-više neprijateljski nastrojenih država. „Nova realnostˮ je na dramatičan način ponovo otvorila srpsko pitanje koje se (pogrešno!) smatralo rešenim još 1918. godine. To postaje posebno važno kada se „umatričiˮ prvo sa balkanskim projekcijama ekspanzije Zapada i uspostavljanjem unipolarnog „Novog svetskog poretka, a kasnije i sa procesom multipolarizacije sveta, obnove (ili kontinuiteta?!) hladnoratovskog sučeljavanja i nadmetanja s jedne strane SAD i EU, a s druge Rusije i Kine, za geoekonomsko i geostrategijsko pozicioniranje na Balkanu kao tradicionalno važnoj „evroazijskoj kopčiˮ .

Tek sa primetnijom promenom odnosa snaga na svetskoj sceni u drugoj deceniji 21. veka, koja je u žižu vratila višestoletni značaj transgresiono-regresionog pojasa tzv. Međuevrope u čijem sastavu se nalazi i Balkan (Stepić 2020a, 277–281), pojavila su se shvatanja da su nametnute, veštačke granice, u stvari, ključni uzrok njegovog konfliktnog potencijala i dugoročno neodržive. Usledilo je nekoliko opreznih, još uvek nedovoljno artikulisanih domaćih i stranih ideja o nužnosti političko-teritorijalne rekonfiguracije i uspostavljanja adekvatnijih granica unutar postjugoslovenskog prostora kao osnovnom uslovu za prevazilaženje destabilizacije čitavog regiona. Tako su, podsećanja radi, još tokom rata u Bosni i Hercegovini na neodrživost njenih spoljašnjih granica upozoravali ne samo brojni domaći naučnici, već i DŽ. Miršajmer (John Mearsheimer), jedan od najautoritativnijih savremenih politikologa u oblasti međunarodnih odnosa (Kecmanović 2020). Trebalo je da prođe gotovo četvrt stoleća da bi sa Zapada stigla kako-tako konkretna i političko-realistički argumentovana ideja „raspakivanja postjugoslovenskog paketaˮ. Taj predlog odnosio se na radikalnu redefiniciju granica kao neophodnog uslova za dovođenje u red „disfunkcionalnog Balkanaˮ, a izneo ga je T. Les (Timothy Less) sa Univerziteta u Kembridžu, nekadašnji diplomata Ujedinjenog Kraljevstva u Banja Luci (Less 2016). On se odvažio da tada zaključi, a u narednim godinama da više puta ponovi, kako je dosadašnji pristup Zapada kontraproduktivan i posredno naznačio da bez rešavanja (i) srpskog pitanja nema stabilizacije Balkana. Sugerisao je da se – u režiji Zapada, kako vodeću ulogu ne bi uskoro preuzele konkurentske sile – rešenje nalazi u promeni političko-teritorijalne strukture postjugoslovenskog prostora kombinovanjem novonastalih posleratnih etno-prostornih odnosa i realne političko-bezbednosne kontrole na terenu. Učestali su i istupi srpskih naučnika kako je srpsko ujedinjenje pitanje vremena i izvesnosti promena geopolitičkih okolnosti, mada su se oni mahom zadržali u okvirima načelnih stavova i medijskih nastupa (D. Tanasković, N. Kecmanović, D. Proroković…). Međutim, nisu se upuštali u konkretizaciju političko-teritorijalne podele i razgraničenja, niti u njihovo obrazlaganje u naučnim radovima. Znatno određeniji je istoričar A. Raković, istrajno se zalažući da „Republika Srbija, Republika Srpska, Crna Gora i Republika Makedonija treba da stvore zajedničku federativnu državuˮ (Raković 2019, 8).

GLOBALNI, EVROAZIJSKI I EVROPSKI GEOPOLITIČKI PREDUSLOVI „NOVOG BALKANSKOG SUBPORETKAˮ

Aktuelna geopolitička „arhitekturaˮ Balkana rezultat je unipolarne dominacije atlantističkog Zapada pod vođstvom SAD i uspostavljena je posle pobede u Hladnom ratu i simboličkog rušenja Berlinskog zida, u razdoblju kada evroameričkoj zajednici niko i nigde nije mogao da konkuriše. Postepenom mutipolarizacijom ona jeste dovedena u pitanje, ali se nije suštinski promenila zbog ranije postignutih pozicija i akvizicija SAD, EU i NATO. Geodemografski, geokulturni, geokonomski, geofinansijski, geopolitički, geostrategijski i drugi trendovi na globalnom, evroazijskom i evropskom planu ukazuju ne samo da se „zaravnjuje piramida globalne moćiˮ (Stepić 2020b, 22), već da se „klatnoˮ ubrzano udaljava od Zapada i približava Istoku. To znači da će se Pax Americana, lagano, onda sve brže, pa možda i strmoglavo privoditi kraju, te da prostorna slika svetskog poretka neće više moći da opstane u vidu zbignjevističke „velike šahovske tableˮ, tj. kao postmoderna varijanta hladnoratovskog Heartland-Rimland dualizma. Svet je već neformalno podeljen na proameričku (proatlantističku) i antiameričku (antiatlantističku) grupu država, o čemu, kao lakmus, na posredan način svedoče četiri faze davanja/povlačenja priznanja tzv. kosovske nezavisnosti (Stepić 2018b, 31–41). Dakle, neminovno će uslediti preuređenje sveta, i to ne više u skladu sa hegemonijom jedne, već policentrično, uz učešće više sila različite moći gde ni jedna neće ekstremno odskakati. Takav raspored glavnih aktera ne znači da neće biti hijerarhijske dinamike i njihovog globalnog uticaja u različitim vidovima i dometima, te da će se globalizacijski procesi zaustaviti, već će globalizam kao totalitarna ideologija kakvu je svet do sada upoznao biti neostvariva.

Nije nerealno očekivati da se postamerički (postatlantistički) svet formira u vidu nekoliko velikih blokova. Savremeni procesi i trendovi, kao katalizator, doprineli su da oni postanu uočljiviji. U prostornom smislu, neki od njih biće nalik, a neki kombinacija, haushoferolikih i duginolikih pan-oblasti, koenolikih strategijskih sfera i/ili hantingtonolikih civilizacijskih celina. Novu „blokovsku strukturu svetaˮ mogli bi da čine Amerika, Evrorusija, Islamska Afro-Azija, Crna Afrika, Jugoistočna Azija i Australija, i Antarktik (videti Stepić 1997, 37–41)[2], a ona će prvenstveno da podrazumeva sukcesivno potiskivanje uticaja SAD iz Evroazije i svođenje na monroovske gabarite Severne i Južne Amerike. Promena, naravno, podrazumeva i Evropu, koja će prestati da bude „najbitniji američki geopolitički mostobran na evroazijskom kontinentuˮ i neće više služiti kao „odskočna daska za progresivno širenje demokratije dublje u Evroazijuˮ (Bžežinski 2001, 57). Na taj deklinistički trend Zapada ukazuju recentni procesi krize EU („predinfarktno stanjeˮ) i NATO („moždana smrtˮ). Uporedo sa oslobođenjem od „američke okupacijeˮ, a da bi se izbegao opasan „vakuum moćiˮ i indukovani „geopolitički haosˮ (Ramone 1998), odvijaće se preuređenje megakopna Evroazije i njene okružujuće akvatorije. Ne svedoče li (ne)posredno o tome brojne integracione inicijative, a naročito realizacija kako kineskog „svilenogˮ premrežavanja, tako i ruskog neoevroazijstva, mada ne bez otpora i pokušaja onemogućavanja njihovih instrumenata? Uzimajući u obzir da pred sobom imaju uzdrmane, ali još uvek dominantne SAD, jedini način na koji bi Kina i Rusija mogle da „preuzimanjeˮ Evroaziju učine bržim i efikasnijim jeste da deluju komplementarno (Stepić 2020v, 197) i da podele zone odgovornosti kako ne bi upale (bile uvučene) u zamku prenapregnutosti. To znači da prva skoncentriše najveći deo svoje pažnje i moći „punog spektraˮ na Indo-pacifički region (izbegavajući konfrontaciju sa Indijom), a druga na Evropu (izbegavajući konfrontaciju sa Nemačkom), te da brižljivo kondominijumski upravljaju centralnom Azijom kao eksplozivnim „Evroazijskim Balkanomˮ (Bžežinski 2001, 117). Ovo nikako ne bi trebalo da dovede u pitanje kinesku varijantu globalizacije, najpre sa ekonomskim predznakom, niti rusku renesansu kao globalnog „igračaˮ, prvenstveno u vojno-strategijskom domenu. Naprotiv!

Shodno navedenim globalnim preduslovima, jedan od velikih svetskih i evroazijskih bila bi Evrorusija, prostirući se od Atlantika do Pacifika. „Efekat dominaˮ rezultirao bi izvlačenjem Evrope iz pozicije američkog vazala i sledstveno – deatlantizacijom i stabilizacijom Balkana (detaljno Stepić 2017, 9–37). Blok Evrorusiju odlikovala bi višeznačna heterogenost, te bi ona, stoga, bila labavo povezana i prvenstveno na zapadu (u Evropi) sastavljena od nekoliko velikih prostora – Germanskog, Skandinavskog, Latinskog i Ruskog (Pravoslavnog), te Anglosaksonskog fragmenta sa očuvanim prekookeanskim vezama. (karta 2) Oni bi proizašli iz neminovnog raspada (samoukidanja, implozije?) EU kao „podudarne sa Zapadnom civilizacijomˮ i NATO kao „bezbednosne organizacije Zapadne civilizacijeˮ (Hungtington 1996, 161), te transatlantskih bipolarnih, a potom i unipolarnih integracionih rudimenata. Na tim ruševinama gradile bi se populaciono-prostorno manje, ali čvršće povezane integracione jedinice koje bi činile grupe dosadašnjih država u postojećim granicama, uz nekoliko mogućih izuzetaka (npr. Belgija, podeljena na Valoniju i Flandriju). Njihove najmoćnije države okupljale bi oko sebe one manje moćne jer, kako ističe Dugin, i „u geopolitici deluje princip magneta: ako ste jaki  privlačite, ako ste slabi – sami ćete biti privučeni” (Babić 2018). Kohezija velikih prostora zasnivala bi se na rezultanti prvenstveno kulturno-istorijskih, geopolitičkih i ekonomsko-gravitacijskih  činilaca, što znači da bi države-jezgra – Nemačka, Švedska, Francuska i Rusija, te Engleska (na čelu očuvanog ili podeljenog Ujedinjenog Kraljevstva) – formirale neoklasične interesne sfere možda „mekihˮ granica, intenzivnih međusobnih veza i višedimenzionalnih prožimanja, ali ipak jasne deobe uticaja i nadležnosti.

[1] Samo u Sloveniji srpska istorijska prava i prostorna autohtonost su bili neznatni (u Beloj Krajini).

[2] Ideju multipolarnog sveta podeljenog na nekoliko velikih blokova autor je prvi put saopštio i u tri varijante kartografski predstavio u vreme neupitnog unipolarizma – 22. decembra 1994. godine – na predavanju „Politička geografija – osnovi jedne naukeˮ u Domu kulture Studentski grad u (Novom) Beogradu. U naučni rad je uobličena i objavljena pod naslovom „Buduća blokovska struktura sveta“ tek 1997. godine u časopisu Ekonomika (br. 1-2/1997), a u okviru serije polemičkih članaka pod zajedničkim nadnaslovom „Između Istoka i Zapadaˮ. Kako bi naglasio anticipativnost i aktuelnost članka, ponovo ga je 2020. godine objavio časopis Vojno delo  (br. 1/2020, str. 89-102), sa uvodnim tekstom dr Veljka Blagojevića pod naslovom „Sudbina jedne globalne geopolitičke proceneˮ.

Balkan – istorijski potvrđen indikator velikih geopolitičkih transformacija i već nekoliko decenija reaktivirani krizni region usled evro-američki indukovanog klajnštateraja u postjugoslovenskom prostoru – sledstveno, mora biti rekonfigurisan. Njegova deatlantizacija je neophodna ne samo radi dugoročnijeg smirivanja, stabilizacije i vraćanja u „prirodno stanjeˮ, već i iz preventivnih geopolitičkih motiva – radi onemogućavanja da u eventualno ponovo promenjenim uslovima dođe do redominacije dokazano destruktivnog talasokratskog Zapada posredstvom tradicionalnih lokalnih eksponenata. To je krucijalan razlog zašto je neophodno da ne ostanu zacementirane, već da se ponište glavne posthladnoratovske tekovine Zapada. Shodno tome, bivši jugoslovenski prostor, bez promene nasleđenog, spoljašnjeg opsega, ali sa revidiranim novim, a nekadašnjim unutrašnjim međama, našao bi se u tri velika prostora (uporedi Stepić 2017, 31):

– Ruski veliki prostor, pravoslavnog civilizacijskog i neoevroazijskog geopolitičkog identiteta, od nekadašnje jugoslovenske državne teritorije obuhvatio bi veliku većinu srpskih zemalja. Ta populaciono-prostorna celina danas, a naročito pre fizičko-migracionog desetkovanja, naseljen je pravoslavnim srpskim stanovništvom, kao i njegovim etničkim derivatima, „proliferovanimˮ  titoističkom dekret-etnogenezom u „instant-nacijeˮ (Stepić 2018v, 228–231). Uprkos sistematskom onemogućavanju i pokušajima vesternizacije, on baštini snažne istorijske, političke, verske, nacionalne, kulturne, vojne i druge veze sa Rusijom, i sa njom će sve više biti povezan ekonomskim, naročito energetskim „nitimaˮ. Takođe, imajući u vidu pozitivna iskustva brojnih muslimanskih naroda u samoj Rusiji, pripadnost njemu nije u suprotnosti ni sa evroazijskim, kontinentalističkim civilizacijsko-geopolitičkim identitetom i dugoročnim, objektivnim interesima balkanskih muslimana. Mada neće moći da se izbegnu, trebalo bi da budu svedene na minimum paternalističke ambicije Turske prema enklavama islamizovanog balkanskog stanovništva od Krdžalija do Cazinske Krajine i od Ludogorja (Deliormana) do Albanije. U svakom slučaju, kako bi se izbegao poremećaj čitavog Balkana i rizik oružanog sukoba koji bi mogao da se prelije i izvan njega, sastavni deo Ruskog velikog prostora trebalo bi bez promene odavno ustanovljenih, uglavnom tzv. prirodnih i etnički usaglašenih granica, da postanu Rumunija i Bugarska. Takođe u postojećim granicama, ali sa nešto više dilema, pripali bi joj mahom islamska, ali fragilana Albanija, te pravoslavna, iako tradicionalno talasokratska i trenutno prozapadna Grčka.            

– Germanski veliki prostor, mitteleurop-skih geokulturnih i geopolitičkih svojstava, u svom sastavu bi imao teritorijalno samo neznatno promenjenu slovenačku i znatno redukovanu hrvatsku državu. Zahvaljujući tim ionako tradicionalno progermanski orijentisanim narodima/državama, snažna Nemačka zadovoljila bi svoje ključne, mnogo puta tokom istorije potvrđene aspiracije – formirala bi zonu uticaja koja se u vidu „zaveseˮ kroz središte Evrope intermarijumski spušta od Severnog i Baltičkog do Jadranskog basena. Umesto odavno pragmatično napuštene maritimne „Ideje Hamburgaˮ, potom u Velikom ratu onemogućene telurokratske „Ideje Bagdadaˮ, te poraženog nacističkog ekspanzionističkog projekta „Prodora na Istokˮ (“Drang nach Osten”), ovoga puta dobila bi priliku („ventilˮ) da ostvari – može se to nazvati – „Prodor na Jugˮ (“Drang nach Süden”), tj. „Ideju Rijekeˮ. Tako bi (ponovo) postala moćna regionalna sila – ne više „ekonomski džin, a politički patuljakˮ, već i istinski, samopouzdani (geo)politički i geostrategijski „igračˮ –  kome neka šira integracija nalik na Evropsku Uniju ne bi ni bila potrebna. Takva Nemačka, kao središte Germanskog velikog prostora, formalno bi bila deo Evroruskog bloka unutar preuređene Evroazije, mada bi na osnovu dalekosežne nagodbe i snažnih ekonomskih veza, naročito gasovodnih vektora, direktno sa Rusijom odlučivala o evropskim poslovima, pa sa njom i podelila najveći deo Balkana na neoklasične interesne sfere.

– Latinski veliki prostor u postjugoslovenskom arealu, izrazito zapadne, rimokatoličke versko-civilizacijske pripadnosti i martitimnog, talasokratskog geopolitičkog koda, prostirao bi se samo u delu srednjojadranskog primorja i ne tako dubokog zaleđa koje mu gravitira po opštem obrascu litoralizacije. Svoju „kopčuˮ sa glavnim delom latinskog sveta tražiće transjadranski, neposredno sa italijansko-vatikanskim velikim zaštitnikom, ali će garanti njegove sigurnost biti i ostale zemlje – Francuska, Španija, Portugalija. Budući da je u polukružnom obuhvatu sa kopnene strane i da sa neposrednim susedstvom ima duboke istorijske veze i naročito jezičke sličnosti, neminovno će uspostavljati uzajamne odnose sa znatno većim, balkanskim delom Ruskog velikog prostora.

OSNOVNA POLAZIŠTA I PRINCIPI ADEKVATNIJEG RAZGRANIČENJA UNUTAR POSTJUGOSLOVENSKOG PROSTORA

Da arbitrarno pretvaranje unutrašnjih jugoslovenskih granica u državne predstavlja samu srž problema, a ne deo rešenja, blagovremeno su upozoravali ne samo strani i domaći naučnici, već i objektivne političke ličnosti. Uprkos tome, prevagnuo je interes Zapada da u sučeljavanju „demokratija vs. geopolitikaˮ opet pobedi ova druga (Stepić, 2020a, 209), te da se fragmentacionim i redukcionim teritorijalnim „metodomˮ umanji neposredno srpski i posredno ruski uticaj na Balkanu. Unutarjugoslovenskim ne-srpskim činiocima to je u potpunosti odgovaralo jer su u vreme titoizma svi nešto ušićarili na račun srpskog naroda i srpskih zemalja, te su stečene dobitke nastojali da u novim okolnostima zacementiraju zahvaljujući angažmanu Zapada. U tome se krije suština odgovora na često postavljano pitanje tokom i posle destrukcije Jugoslavije: „Zašto su  svi protiv Srba?ˮ, a koje tendenciozno sugeriše ispravnost teze o tobože srpskom remetilačkom faktoru. Kako bi promenio postojeću, veštačku, konfliktnu i atlantističku, a uspostavio buduću, konzistentniju, stabilizujuću, neoevroazijsku strukturu „balkanskog subporetkaˮ, ruski pol moći nema drugog adekvatnog izbora nego da se opredeli za srpskog činioca, maksimalno ga osnaži i odredi kao ishodište čvrste „osovine prijateljstvaˮ (Dugin 2009, 113), tj. nedostajućeg geopolitičkog vektora (Stepić 2014a, 126). Štaviše, za ostvarenje tog interesa nije dovoljno da rusko uporište bude samo Srbija i da se Ruski veliki prostor prostire samo do Drine, jer bi to značilo da se prostor zapadno od nje neminovno prepušta Germanskom velikom prostoru. U tom slučaju bi postojale veće mogućnosti za širenje nemačkog uticaja još dalje na istok, te da se većim delom Balkana dominira iz Berlina, a ne iz Moskve. Sledstveno, opredeljujući se ne za prostorno i populaciono redukovanog, već za celovitog srpskog „favoritaˮ, Rusija mora da dosadašnje države-prilepuše[1] Zapada i njegove „podizvođačeˮ balkanskih poslova koji su za antisrpski angažman nagrađeni srpskim teritorijama tretira kao gubitnike, tj. „žrtvenu jagnjadˮ (Dugin 2004, 194) rekonfigurisanja postjugoslovenskog prostora. To znači da je u prvom redu hrvatski, albanski i delimično muslimanski/bošnjački element neophodno bez mnogo skrupula lišiti ekspanzionističkih uzurpacija stečenih u vremenima geopolitičkog kontra-ritma koji je diktiran Srbima i Rusima naročito tokom 20. veka.

Političko-teritorijalna rekonfiguracija postjugoslovenskog dela Balkana i uspostavljanje novih, primerenijih i manje konfliktnih granica postigli bi se na osnovu nekoliko ključnih polazišta:

– Izvršila bi se revizija (pseudo)principa, pristupa, postupka, rezultata i posledica posthladnoratovskog nasilnog cepanja Jugoslavije duž nasleđenih tzv. AVNOJ-skih granica. To bi, istovremeno, značilo i promenu propagandom uspostavljenog falsifikovanog narativa o karakteru jugoslovenske države tokom čitavog njenog trajanja, odgovornosti za izazivanje versko-građansko-secesionističkog rata, početnom impulsu prilikom započinjanja masovnih zločina prema civilima, početnim koracima u pokretanju tzv. etničkog čišćenja i nameri da se uz pomoć Zapada po svaku cenu unutrašnje granice nelegalno pretvore u spoljašnje. Stoga bi nova teritorijalna podela bila ne samo dijametralno suprotna tadašnjem diktatu Zapada, već što više u skladu sa granicama nacionalnih prostora u vreme formiranje zajedničke države nakon Velikog rata, uz podrazumevajuće uvažavanje nekih u međuvremenu nastalih promena.

– Sadašnja političko-teritorijalna struktura postjugoslovenskog prostora bi se promenila radikalnim preoblikovanjem pet od šest sadašnjih, a nedovršenih, nestabilnih i nefunkcionalnih država, zato što: jedna (Hrvatska) je svojim regularnim snagama izvršila direktnu vojnu agresiju na Bosnu i Hercegovinu,  a potom uz pomoć Zapada uništila srpsku državoliku jedinicu i na genocidan, neoustaški način eliminisala većinu njenog srpskog stanovništva; druga (Bosna i Hercegovina) je već prilikom međunarodnog priznanja važila za „nemoguću državuˮ (Kecmanović 2007), spolja se veštački održava kao protektorat Zapada i sastoji se od dva konfederalna entiteta, od kojih onaj srpski (Republiku Srpsku) Zapad nastoji da na svaki način suzbije i oduzme joj stečeni nivo samostalnosti; treća (Srbija) je jugoslovenski reziduum kome je nametnuto neprijateljsko okruženje i status ucenjene zemlje na autodestruktivnom „evropskom putuˮ, a zadržala je i dve centrifugalno orijentisane pokrajine, od kojih je u onoj južnoj Zapad oružano podržao arbanaški separatizam, i dalje ga istrajno izgrađujući politički, ekonomski, vojno, propagandno i na druge načine; četvrta (Crna Gora) se uz tutorstvo Zapada odvojila od Srbije i krenula identitetskom stranputicom zahvaljujući indukovanom nacionalnom „preumljenjuˮ u antisrpsku, šizofrenu, pocepanu (cleft country) i rastrzanu zemlju (torn country)  uprkos nesumnjivim srpskim temeljima i tradiciji; i peta (Severna Makedonija) je pred ultimatumom Zapada učinila autodestruktivne ustupke velikoalbanskim zahtevima i čak promenila ime na osnovu „trulog kompromisaˮ sa Grčkom, postajući tipična tamponska zemlja kojoj susedi osporavaju gotovo sve – do istorijskog pamćenja i statusa crkve, do teritorijalne celovitosti i nacionalne samosvojnosti.

– Umesto postojećih šest, uspostavilo bi se četiri države. Dve od njih – Slovenija i novoformirana Dalmacija – budući da su relativno malog broja stanovnika i površine, a fizičkogeografski skladne, etnički homogene, kulturno-identitetski kompaktne i na unutrašnjem planu dobro komunikacijsko-ekonomski povezane, bile bi unitarno uređene. Ako budućnost pokaže da je sa stanovišta funkcionalnosti svrsishodnije, mogle bi da se znatnije decentralizuju i možda regionalizuju. Ostale dve države – Hrvatska Federacija i Srpska Federacija – zbog znatno veće prostranosti, naglašene geografske raznovrsnosti, složenog istorijsko-političkog nasleđa, manje etno-prostorno kopaktne i funkcijsko-gravitacijski policentrične, organizovale bi se kao održive, efikasne, složene države sa po nekoliko federalnih jedinica. Vremenom bi mogle da evoluiraju u dva smera: ili u čvršće integrisane regionalne države (slične današnjoj Italiji i Španiji) ili, pak, ako se parcijalna centrifugalnost pokaže neizbežnom, da izgube neku od federalnih jedinica, ali bez opasnosti od potpune destrukcije zemlje.

– Suprotno apsurdnom, nametnutom titoističko-badenterovskom (pseudo)principu koji je proizveo i dugo održava latentni konflikt i nestabilnost, novo razgraničenje država – prvenstveno Srpske Federacije i Hrvatske Federacije – obavilo bi se na osnovu etničkog principa kao glavnog principa. Važno je napomenuti da se on nikako ne bi odnosio na nacionalne manjine bez obzira na njihovu brojnost i rasprostranjenost (mađarsku, albansku, bugarsku, rumunsku, italijansku…) – budući da one nemaju pravo na teritorijalizaciju svog statusa – već samo na konstitutivne narode koji su formirali zajedničku južnoslovensku državu. Dodatno proglašene „nacije“, nastale „dekret-etnogenezomˮ radi slabljenja i fragmentacije srpskog činioca, bile bi – tamo gde su skoncentrisane na znatnijoj teritoriji – u što većoj meri obuhvaćene nekom od sopstvenih federalnih jedinica. Tamo gde se nalaze na manjoj teritoriji i enklavski pozicionirane, a od celine odvojene iz drugih razloga (istorijskih, geografskih, geostrategijskih…), za delove kako „sintetičkihˮ, tako i tradicionalnih nacija organizovalo bi se nekoliko autonomnih okruga unutar pojedinih federalnih jedinica.

– Aproksimativno razgraničenje izvršilo bi se na osnovu razmeštaja konstitutivnih naroda posmatranog na nivou naselja bivše Jugoslavije. Shodno tome, kao konsultativno polazište (neka vrsta inputa) mogla bi da posluži etno-prostorna struktura u vreme ujedinjenja u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, prikazana na Cvijićevoj karti Balkanskog poluostrva iz toga vremena (Cvijić, 1918). Ipak, kao prava „podlogaˮ (u vidu autputa) prvenstveno bi poslužila detaljna etnička karta Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (Đurić i dr. 1993) pred njeno nestajanje (prema konačnim rezultatima zvaničnog popisa stanovništva 1981.), na kojoj je predstavljena etnička struktura za svaki atar ukupno 27.507 naselja, te posebne etničke karte, na primer, Hrvatske (6.631 naselje), Bosne i Hercegovine (5.868 naselja)… Uporedo, radi definisanja graničnih linija, tj. konkretne delimitacije i demarkacije, primenili bi se dodatni, korektivni principi, u prvom redu vlasnički i istorijski, a zatim još i prirodno-geografski (naročito pravo bliskog, prostranog hinterland-a na maritimnu participaciju), funkcijsko-ekonomski, lokacioni, vojno-strategijski, ekološki, princip (pri)sile i drugi. Konačne granice tako bi nastale kao rezultat integralnog principa razgraničenja. On bi obavezno imao i još jedan važan zadatak, zahvaljujući kome bi se, uprkos velikom i tragičnom zakašnjenju, koliko-toliko ispunio princip „pravednostiˮ granica, prvenstveno između Hrvatske Federacije i Srpske Federacije. Prvenstveno bi podrazumevao „kompenzovanje ,etno-prostornog paradoksaʼ (disproporcije), tj. dvostruko manje populacione od prostorne zastupljenosti Srbaˮ (Stepić 2020v, 31) posle Drugog svetskog rata u oblastima nekadašnjeg nacističkog satelita Nezavisne Države Hrvatske. U tom prostoru Srbi su bili žrtve „totalnog genocidaˮ (Davidov, 2013), koji se još direktnije može nazvati „srbocidomˮ (Umeljić 2018, 31), a koji se ponovio tokom i posle pada većeg dela RSK 1995. godine[2]. U suprotnom, ako se to ne bi uzelo u obzir prilikom razgraničenja na Baniji, Kordunu, Lici i na specifičan način u Zapadnoj Slavoniji, poslala bi se poruka da je genocidno uklanjanje Srba isplativo i efikasno (i) geopolitičko sredstvo za preotimanja prostora, te bi tako delovalo stimulativno da se eventualno ponovi.

– Nekoliko autonomnih okruga (etno-teritorijalnih autonomija), omeđenih jasnim administrativnim linijama, čuvalo bi nacionalni identitet lokalnog srpskog (u Hrvatskoj Federaciji), te hrvatskog i muslimanskog/bošnjačkog stanovništva (u Srpskoj Federaciji), ali nikako ne dovodeći u pitanje teritorijalni integritet i suverenitet tih država. Štaviše, uspostavio bi se efikasan posredan mehanizam geopolitičkog reciprociteta – u slučaju da neki hrvatski okrug pravi probleme srpskoj državi, onda bi hrvatska država morala da računa sa sličnom reakcijom srpskog okruga; ili, ako bi srpska država ugrožavala status muslimanske federalne jedinice, muslimanski autonomni okruzi bi mogli da odgovore pravljenjem problema srpskoj državi. Vremenom – usled logičnih migracionih tokova motivisanih nacionalnim, socijalnim, obrazovnim, kulturnim, ekonomskim i drugim razlozima, a iz malobrojnih naselja i krajeva koji ostaju „sa pogrešne strane graniceˮ, te verovatno i iz nekih autonomnih okruga – došlo bi do transfera stanovništva i dodatne homogenizacije ionako nacionalno prilično kompaktnih država. U krajnjem slučaju, ne bi trebalo isključiti ni optiranje stanovništva (slično razgraničenju Kraljevine SHS i Mađarske posle Velikog rata).

KONKRETIZACIJA NOVE POLITIČKO-TERITORIJALNE „ARHITEKTUREˮ

Restrukturisanje postjugoslovenskog dela Balkana trebalo bi da rezultira ne samo logičnijim i trajnijim granicama (karta 3), nego geografski skladnijom i geopolitički adekvatnijom organizacijom prostora (karta 4). Iz toga bi proistekli racionalniji, prikladniji i stabilniji regionalni odnosi, proistekli iz multipolarizacije sveta, vodeće uloge Evroazije i emancipacije Evrope.

Karta 3: Redefinisane granice postjugoslovenskog prostora na etničkoj karti SFRJ (po naseljima)

[1] Države-prilepuše ili remora-države su verni trabanti neke moćnije države, koji izvlače sekundarnu korist iz njene međunarodne pozicije. Dobile su ime po specifičnoj vrsti riba (remora) sa sisaljkama/pijavkama pri vrhu glave koje se prikače za neku veću životinju (ribu, sipu, kita, najviše ajkulu), tako se pasivno krećući na dugim plivanjima i jedući ostatke njihove hrane (čak izmeta).

[2] Totalni genocid (srbocid), zajedno sa masovnim, monstruoznim fizičkim eliminisanjem velikog dela srpske populacije svih uzrasta sa ogromne teritorije, a prema programu „tri trećine“ – trećinu pobiti, trećinu iseliti i trećinu pokatoličiti – koji je formulisao jedan od vođa hrvatskih ustaša Mile Budak, podrazumeva potpuno uklanjanje svih materijalnih i nematerijalnih tragova-dokaza srpskog postojanja iz prostora obuhvaćenog granicama Nezavisne Države Hrvatske – srpskih pravoslavnih hramova (uključujući bogoslovije, parohijske domove i vladičanske dvorove), ikona i drugih crkvenih predmeta, utvrđenja-zamkova, spomenika, zadužbina, banaka, grobalja, škola, biblioteka, toponima, matičnih, katastarskih i drugih ćiriličkih knjiga…

Slovenija

Slovenija bi imala ulogu geopolitičkog posrednika za germanski pristup Jadranu i indirektno Sredozemlju, a o(p)stala bi u gotovo nepromenjenoj površini i morfografskim obrisima, ranije već usklađenim sa njenom nacionalnom homogenošću i prirodnim sklopom. Shodno tome, a i zbog relativno male populaciono-teritorijalne veličine i optimalne komunikacijsko-ekonomske integrisanosti, nema potrebe za njenom federalizacijom. Takođe, izlišno bi bilo i eventualno formiranje etno-teritorijalnih autonomnih jedinica, budući da u međuvremenu imigracijom neznatno promenjena etnička struktura nije rezultirala koncentracijom, već disperznim rasporedom stanovništva koje je mahom poreklom iz ostalog postjugoslovenskog prostora (uglavnom srpsko i muslimansko iz BiH i arbanaško iz kosovsko-metohijskog dela Srbije). Njene istorijsko-geografske pokrajine – Primorsko, Gorenjsko, Notranjsko, Goriško, Dolenjsko, Štajersko, Savinjsko, Koroško i Pomurje – dobro su uklopljene u državnu celinu i manje-više uravnoteženo razvijene, te ne ispoljavaju centrifugalne ambicije, ali mogu u određenim okolnostima da pokažu volju za nekim posebnim ovlašćenjima, ali i da postanu predmet austrijskih i italijanskih aspiracija.

Do kvanitativno neznatne, ali kvalitativno značajne korekcije tzv. AVNOJ-ske granice moglo bi doći radi prevazilaženja hrvatsko-slovenačkog spora u Piranskom zalivu (Savudrijskoj vali), koji ima šire implikacije: na blokadu pristupa Slovenije otvorenom moru, eksploataciju ekskluzivne ekonomske zone, plovidbu vojnih brodova i vazduhoplova, pristup luci Kopar (koja je u konkurentskom odnosu sa Rijekom!), polaganje kablova, ribarenje itd. Kako bi se taj problem rešio na racionalan, pa i „pravedanˮ način, graničnu liniju uzvodno od ušća Dragonje (tj. Nove Dragonje ili kanala Sv. Odorika) trebalo bi pomeriti u korist Slovenije kako bi na obalu izašla kod rta Salvore. Na taj način bi ne samo čitav zaliv i pripadajući delić eksluzivne ekonomske zone pripali Sloveniji, već bi joj bio omogućen i slobodan pristup međunarodnim vodama. Kao kompenzacija, Slovenija bi u hrvatsku korist mogla da se odrekne svog dela teritorije uzvodnije, tamo gde granica kod nacionalnog parka prelazi na levu stranu Dragonje (Brič), i/ili u pojasu visokog stepena razvijenosti granice u Žumberku, odnosno u Pomurju i Prekomurju.

Dalmacija

Dalmacija bi bila sasvim nova, mala država – latinsko geopolitičko i geokulturno „sidroˮ na Balkanu, sa potencijalom transjadranskog posrednika za širenje uticaja dublje u njegovu unutrašnjost. Formirala bi se na pseudoantičkim istorijskim temeljima i maritimnom, talasokratkom identitetu. Njen etnički sastav je sada kompaktan hrvatski, sa izrazitim rimokatoličkim obeležjima i snažnom antisrpskom orijentacijom (naročito u zaleđu usled konvertitskog sindroma „bivših Srbaˮ), ali sa izgradnjom državnosti moguće je da se transformiše u dalmatinski u smislu državne nacije. Predstavljala bi rudimentarni ostatak „donje vilice velikohrvatske geopolitičke čeljustiˮ (opširnije Stepić 2001, 338–343), skršene radi onemogućavanja njene ekspanzivne i za zapadne srpske zemlje i narod dokazano destruktivne uloge. Prostirala bi se u današnjoj srednjoj Dalmaciji i zapadnoj Hercegovini, izlazeći na jadransku obalu od ušća Krke kod Šibenika zaključno sa poluostrvom Pelješac, podrazumevajući pripadajuću akvatoriju i ostrva Zlarin, Šoltu, Brač, Hvar, Korčulu, Vis, Lastovo, Mljet… Glavni i najveći grad bio bi Split, ulogu važnog urbanog centra zadržao bi Šibenik, mada bi stagnirao zbog pograničnog položaja i smanjene gravitacione zone, dok bi Zapadni Mostar imao značajnu ulogu prvenstveno za zapadnohercegovačku oblast države. Mesta na ostrvima i duž obale nastavila bi da se orijentišu na turizam i prateće usluge, dok bi ona u unutrašnjosti u velikoj meri ostala zavisna od finansijskih i političkih upliva emigracije. Najvažnija saobraćajnica bila bi postojeća Autocesta A1, tj. deonica nedovršenog Jadransko-jonskog autoputa, paralelna sa jadranskom obalom, ali prilično udaljena od nje, te budući Koridor 5c dolinom Neretve, sa ishodištem u luci Ploče. Stara Jadranska magistrala i dalje bi funkcionisala mahom u međumesnom i turističkom saobraćaju duž priobalja, a za vezu sa unutrašnjošću značajan bi trebalo da bude planirani autoput Split – Kupres – (Banja Luka – Gradiška).

Granica nove države Dalmacije bila bi trasirana potopljenim donjim tokom Krke, tj. morskim kanalom Sv. Ante (uz slobodnu plovidbu i pristup šibenskoj luci), potom bi kao suvozemna skretala na smer istok-severoistok i uglavnom pratila nekadašnju jugoistorčnu granicu Republike Srpske Krajine, presecajući planine Moseč i Svilaju, te veštačko jezero Peruča i uspinjući se na Troglav, najviši vrh Dinare (1.913 mnv). Sa Dinare bi se spuštala i popreko prolazila kroz Livanjsko polje duž srpsko-hrvatske etničke granice, da bi dalje grebenom Staretine zaobilazila jugoistočni deo Glamočkog polja, pela se na planinu Cincar, presecala Kupreško polje tako da grad Kupres pripadne državi Dalmaciji i zatim menjala smer u jugoistočni. Dalje bi pratila razvođe između Crnomorskog i Jadranskog sliva, prelazeći preko prevoja Velika (Kupreška) vrata, ukrštajući se sa drumskim pravcem Bugojno-Kupres i penjući se na planinu Radušu. Zaobilazeći Prozor sa severoistočne strane, presecajući reku Ramu i niz severoistočne padine Čvrsnice, spuštala bi se na Neretvu nizvodno od mosta kod Donje Jablanice i ušća leve pritoke Ravančice. Granica bi se, zatim, protezala Neretvom, deleći Mostar na zapadni sa hrvatskim (možda budućim dalmatinskim?) i istočni sa muslimanskim/bošnjačkim stanovništvom. Rečnog toka bi se držala sve do tačke gde ga preseca sadašnja granica Hrvatske i BiH kod Gabele, uzvodno od Metkovića. Od tog mesta bi skretala na jugoistok poklapajući se sa aktuelnom granicom Hrvatske i BiH, presecala „vratˮ neumskog panhandle-a, izlazila na morsku obalu kod mesta Doli i morem nastavljala između ostrva Olipa i Jakljan. Tako bi Dalmaciji ostao Pelješac (uključujući njegovu stonsku vezu sa kopnom), čitav Malostonski kanal/zaliv, donji tok i ušće Neretve, te zaliv Neum-Klek, što bi aktuelni spor učinilo bespredmetnim.

Hrvatska Federacija

Hrvatska Federacija bi, takođe, zajedno sa Slovenijom, predstavljala posrednika za pristup germanske sfere Jadranu i zaokruživanje hegemonije Nemačke u srednjoj Evropi. Bila bi teritorijalno znatno smanjena u odnosu na sadašnju Hrvatsku u nasleđenim tzv. AVNOJ-skim granicama, kojima je obuhvatila kompaktne srpske oblasti i „titoističkom limologijomˮ de facto nagrađena za učinjeni ustaški genocid. To je, potom, i badinterovski potvrđeno nezavisnošću u istim granicama u ime namenjene uloge atlantističkog geopolitičkog eksponenta. Stoga bi njena veštački, u vidu klješta, sastavljena morfografija – zahvaljujući kojoj obuhvata znatne srpske oblasti, iz koje u velikoj meri proističe koncept navodno logične, višedimenzionalno opravdane „geopolitičke slagaliceˮ potkovičaste Hrvatske i trouglaste BiH (Klemenčić 1993/1994, 55–60), te na osnovu koje je kao samonametnuta datost izvedena antisrpska velikodržavna ideja o „granici na Driniˮ – nužno trebalo da bude promenjena. To bi se prvenstveno odnosilo na fragmentiranje njene jadranske „fasadeˮ i lišavanje većeg dela ogromne kopnene dužine obale od 1.777 km (uz dodatnih 4.058 km ostrvskih) (www.enciklopedija.hr) koja joj je velikodušno dodeljena posle Drugog svetskog rata i zahvaljujući kojima je baražiran pristup moru obližnjeg, mahom srpskog i veoma prostranog hinterland-a. To ne znači da bi ona ostala bez izlaza na more, već bi se on sveo na srazmeran pojas. Tako bi njena državna teritorija dobila mnogo manje nepravilnu formu tupouglog izgleda sa temenom u Zagrebu, a većom dužinom kraka istok-zapad (panonskog) od onog severoistok-jugozapad (pokupsko-kvarnerskog).

Takva, iako na optimalne prostorne gabarite svedena i odstranjivanjem preteće geopolitičke „kapisleˮ deaktivirana Hrvatska Federacija, i dalje bi mogla da se poziva na identitet samoproklamovanog „predziđa kršćanstvaˮ (“antemurale christianitatis”) i „bedema Zapada prema barbarskom Istokuˮ, uključujući istrajne revandikacijske namere i negovanje sentimenta prema neprežaljenoj NDH-ovskoj ili AVNOJ-skoj veličini. I u novim granicama, ona bi ostala geografski raznovrsna, ali etnički kompaktnija i politički-teritorijalno složena (savezna) država, sa dobrim ekonomskim predispozicijama i respektabilnim posredničkim i čvornim položajem. Jednim, većim delom, prostirala bi se u Panonskoj i Peripanonskoj oblasti na severu, mahom prirodno omeđena Sutlom, Murom, Dravom, Dunavom i Savom, od ranije regulisanih granica u potpunosti sa Mađarskom i gotovo sa Slovenijom. Dugačkim sektorom izlazila bi na desnu obalu Dunava – najvažnije transevropske plovne transverzale (Koridor 7), geostrategijske ose i integracione „kičmeˮ. Na jugozapadu bi imala teritorijalno suženje osetljivo na presecanje, na najužem mestu duž zamišljene vazdušne linije Ladešići („lakatˮ Kupe na slovenačko-hrvatskoj granici) – Duga Resa – Cerovac Vukmanićki (kod Tušilovića) široko oko 17 km. Tim teritorijalnim „vratomˮ su trasirani auto-put A1, železnička pruga Budimpešta – Zagreb – Rijeka panevropskog Koridora 5b i važan geostrategijski pravac,  a dalje se nadovezuje idruga, manja, planinsko-primorska oblast. Nju bi činili Gorski Kotar i Lika, čijim posredstvom bi imala širok pristup Jadranskom basenu. Izlaz na more relativno dugačkom i razuđenom obalom od rta Salvore na severozapadu Istre do Barić Drage na jugoistoku morskog Velebitskog kanala imao bi krucijalan značaj za geoekonomski i gepolitički položaj zemlje.

Hrvatska Federacija bi se sastojala od tri istorijski i fizičkogeografski jasno individualisane provincije – (1) Istre i Kvarnera, (2) Hrvatske (prave) i (3) Slavonije.

(1) Istra i Kvarner bi bila provincija amfiteatralnog oblika, zahvaljujući kome bi obuhvatali najveći jadranski zaliv. Činili bi je planinsko zaleđe, sa masivom Velike Kapele, Gorskim Kotarom, severozapadnom polovinom Like, nekolicinom visokih kraških polja i većim delom venca Velebita, te gotovo čitavo poluostrvo Istra i Kvarnerski zaliv sa ostrvima Krkom, Cresom, Lošinjom, Rabom, većim delom Paga… Veoma razuđena obala je idealno predisponirana za turizam (Opatija, Poreč, Rovinj, Umag, ostrva), naftno-gasne terminale (Omišalj na Krku), rafinerije (Bakarski zaliv), vojne (Pula) i putničko-teretne luke (Rijeka). Većinsko stanovništvo u provinciji je hrvatsko, ali postoji snažno izražen regionalni identitet, pa čak i već ispoljene težnje za autonomijom istarskog stanovništva (Istrijani). Ima i nekoliko retko naseljenih, ali prostranih planinskih srpskih krajeva sa duhovnim središtem u manastiru Gomirje. Na aproksimativnoj sredokraći između Vrbovskog i saobraćajnog čvorišta Bosiljevo nalazila bi se administrativna granica sa federalnom jedinicom Hrvatskom.

(2) Hrvatska (prava) predstavljala bi geopolitičko jezgro (centralnu teritoriju) Hrvatske Federacije i obuhvatala bi veći broj manjih oblasti, mahom dolinsko-ravničarskih i brdsko-niskoplaninskih – Zagorje, srednju Podravinu, Međimurje, Lonjsko-moslavački kraj, Turopolje, Žumberak, srednje i donje Pokuplje, Zagrebačku aglomeraciju… Izrazito je etnički homogena i čini savremeno hrvatsko nacionalno, kulturno-istorijsko i ekonomsko središte, sa Zagrebom kao najvećim i glavnim gradom čitave države. Ostali veći urbani i multifunkcionalni centri su Varaždin, Bjelovar i Sisak. Čitava provincija ima rezervi nafte, razvijenu poljoprivredu i dobar položaj na jugozapadnom obodu Panonskog basena i u kontaktu sa Dinarskom oblašću, te igra posredničku ulogu između centralne Evrope i Jadranskog mora. Saobraćajno je veoma dobro povezana auto-putevima i železnicom sa svim ostalim oblastima zemlje, te sa Slovenijom i Mađarskom. Na istoku granica sa federalnom jedinicom Slavonijom činila bi neznatno promenjena granica geografske oblasti Slavonije (u širem smislu) i počinjala bi na Dravi i mađarskoj granici kod Starogradačkog Marofa, potom upravno presecala Podravinu i Bilogoru, te se kroz ravnicu, prateći atarske međe bez uočljivijih orijentira, spušta na Savu kod Novske.

(3) Slavonija bi se, osim na istorijsko-geografsku oblast Slavoniju, prostirala još na Baranju i Zapadni Srem. U zapadnom delu je brdsko-planinska, kotlinska i šumovita, a u ostalim krajevima valovito-ravničarska, sa markantnim rečnim dolinama Dunava, Save i Drave duž kojih su trasirane najvažnije saobraćajnice. S obzirom na prirodne predispozicije, mahom se odlikuje agrarnom proizvodnjom i preradom, ali ima i nekoliko značajnih gradskih naselja – Osijek, Vukovar, Vinkovci, Slavonski Brod. U nacionalnoj strukturi dominiraju Hrvati, dok su u znatnoj meri u pojedinačnim i grupama naselja širom te federalne jedinice i sada zastupljeni Srbi, uprkos dugom, sistematskom rasrbljavanju, genocidnom stradanju u vreme NDH i progonu 1991-1995. godine. Budući da je njihova prostorna koncentracija naglašena u Podunavlju (PO) i Zapadnoj Slavoniji (ZS), zbog čega se ona nekada nazivala Mala Raška (Mala Vlaška), te dve oblasti dobile bi status autonomnih okruga (županija). Nalaze se u sastavu Hrvatske Federacije radi očuvanja njene teritorijalne kompaktnosti, funkcijsko-komunikacijske povezanosti i tzv. prirodnih granica na Dunavu, odnosno na Savi, iako postoji njihov etno-prostorni dodir sa srpskim krajevima sa druge strane tih reka – Bačkom i Banjalučkom Krajinom. Granice Podunavlja, uz neznatne izuzetke, odgovarale bi granicama istočnog dela bivše Republike Srpske Krajine, dok bi granice Zapadne Slavonije uglavnom sledile srpsko-hrvatski etnički kontakt, tj. obuhvatale bi znatno veću teritoriju od nekadašnjeg krajiškog fragmenta (prostirao se od Save do Pakraca), pa i od zone koja je 1992-1995. godine stavljena pod zaštitu snaga UN (sektor Zapad UNPA[1]).

Srpska Federacija

Srpska Federacija bila bi najveća država u politički-teritorijalno redizajniranom postjugoslovenskom prostoru, budući da i danas važi činjenica kako od Srba „od Beča do Carigrada nema većeg narodaˮ (Cvijić 1987, 66). Ona ne bi postala niti neka neojugoslovenska hibridna tvorevina, niti propagandno anatemisana „Velika Srbijaˮ, već adekvatna nacionalna srpska država. Proistekla bi iz pravog prostornog razmeštaja srpskog naroda i njegovih etničkih „rukavacaˮ, suprotno od antisrpski uspostavljenih „državica-titoidaˮ i njihovih oktroisanih granica. Tako bi, barem delimično, nadoknadila višedecenijske posledice „obuzdavanjaˮ srpskog činioca – od svakovrsnih ustupaka na sopstvenu štetu, nametnute fragmentacije nacionalnog prostora i amputacije velikih etno-prostornih delova, do višekratnih masovnih progona, likvidacija genocidnih razmera, sistematskog rasrbljivanja i geopolitičko-civilizacijske nenaklonjenosti Zapada. To ne znači da će nove teritorijalne razmere i granice steći na račun suseda Hrvata, nego će sažimanje AVNOJ-ske Hrvatske i formiranje zasebne države Dalmacije biti rezultat objektivnijeg pristupa u izgradnji država. Štaviše, činjenica je da bi veće srpske oblasti ostale u sastavu Hrvatske Federacije nego što će se hrvatske oblasti našle u Srpskoj Federaciji. Kao što će posredstvom autonomnog okruga sa hrvatskim stanovništvom Srpska Federacija u jednom sektoru izaći na Jadran, tako će Hrvatska Federacija zahvaljujući jednom srpskom autonomnom okrugu (županiji) obezbediti kompaktnost i saobraćajnu povezanost državne teritorije, a zahvaljujući drugom pristup Dunavu.

U geopolitičkom smislu, Srpska Federacija bi predstavljala balkanskog eksponenta i simbola postameričkog poretka u kome će dominirati evroazijske sile, te ključni činilac prave, a ne lažne stabilizacije Balkana. Takođe, njena uloga biće da zadržava nemačke ekspanzionističke ambicije dalje prema jugoistoku, prodor neoosmanizma posredstvom balkanskih „pegaˮ islamizovanog stanovništva i prozelitske rimokatoličke „pipkeˮ sa apeninske strane Jadrana. Istovremeno, trpeće stalne pritiske i pretnje sa tih strana, kojima će, htela-ne-htela, imati zadatak i kapacitet da se suprotstavi samo u novom globalnom i evroazijskom geopolitičkom kontekstu, tj. uz konkretnu rusko-kinesku podršku. Dakle, ne samo nastanak, već održivost i funkcionalnost Srpske Federacije, kao složene, savezne države, u velikoj meri će zavisiti od međunarodnih okolnosti, što na Balkanu nije ništa novo. Njena eventualna transformacija, na jednu stranu, u asimetričnu federaciju, ili na drugu stranu, u čvršće integrisanu regionalnu, pa i unitarnu državu – svakako će biti rezultat i unutrašnjih političkih, ekonomskih, etno-demografskih, kulturnih i drugih odnosa, a naročito (ne)sklada među federalnim jedinicama. Shodno tome, izgradnja integralne srpske države (state-building) i vraćanje samoj sebi jugoslovenstvom raslabljene srpske nacije (nation-building) biće mukotrpan, dugotrajan i ometan proces koji će neminovno uslediti posle njenog formiranja.

Srpska Federacija bila bi fizičkogeografski raznovrsna, ali skladna zemlja sa optimalnim sklopom nizijskih, dolinskih, kotlinskih i brdsko-planinskih oblasti. Prostirala bi se u životno i privredno pogodnom umerenom pojasu, sa odlikama od kontinentalne (Bačka, Banat, Timočka Krajina…), do visokoplaninske (Šara, Durmitor, Jahorina…) i mediteranske (Dugi otok, Dubrovnik, Bar…) klime. Imala bi prirodne uslove i resurse raspoložive kako za samodovoljnost (hidro-, prehrambenu, energetsku i drugu „bezbednostˮ), tako i za značajno mesto u međunarodnoj ekonomiji (prehrambeni proizvodi, električna struja, obojeni i retki metali, turizam…). Njen tranzitni i čvorni saobraćajni položaj nadilazio bi balkanske okvire i bio važan u (trans)kontinentalnim, evroazijskim razmerama, budući da će participirati na značajnim drumsko-želeničkim, plovnim, vazdušnim i cevovodnim trasama – panevropskim koridorima 5c, 7, 8 i 10, Jadransko-jonskom autoputu, tzv. Koridoru 11, gasovodima Turski (balkanski) tok, planiranom TAP i drugim. Srpska Federacija kontrolisaće glavne geostrategijske pravce koji predstavljaju „kosturˮ interesa velikih sila i važnosti balkanskog „potkontinentaˮ. Unutar njenih granica o(p)stao bi „Balkanski geopolitički čvorˮ gde bi se i dalje ukrštali vektori iz svih okolnih kvadranata. Srpskom teritorijom protezao bi se jugozapadni krak teluroktaskog „trozupcaˮ ruskog „Behemotaˮ usmeren na istiskivanje talasokratskog američkog „Levijatanaˮ iz Evrope, te već definisane „nitiˮ kineskog prodora u Evropu zasnovanih na „Svilenoj (geopolitičkoj) koncepcijiˮ (Stepić and Zarić 2016, 452). Izlaskom na obalu Jadrana, i to u dva sektora, postigla bi nemerljiv i višedimenzionalan kvalitet – stekla bi mogućnost neposrednog saobraćajnog i drugog povezivanja sa većim delom sveta, prevazišla hendikep landlocked-country koji danas ima samo 44 od ukupno 193 članice UN, mogla da razvija ratnu i civilnu mornaricu, efikasnije se brani od političkih, ekonomskih i vojnih blokada, postane privlačnija kao partner za raznovrsne integracije i savezništva. Konačno, poništila bi viševekovni geopolitički imperativ velikih zapadnih sila i regionalnih suparnika da srpski narod potisnu što dalje od morske obale te onemoguće maritimnost srpske države, a njenim posredstvom i ruski pristup „toplom moruˮ.

Nasleđene granice Srpska Federacija zadržala bi prema Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Grčkoj i Albaniji. U kontekstu redefinisanog postjugoslovenskog prostora, nove granice dobila bi sa Dalmacijom[2] i Hrvatskom Federacijom, uključujući i morske granice u skladu sa pravom mora, prirodno predisponiranim i tradicionalnim plovidbenim koridorima, te podelom Jadrana na pripadajuće eksluzivne ekonomske zone analogno aktuelnoj podeli između Hrvatske i Italije. Dunavska tzv. prirodna (fluvijalna) granica sa Hrvatskom Federacijom definisala bi se u skladu sa pravilom razgraničenja na velikim, plovnim rekama, tj. talvegom (sredinom plovnog puta), a ne prema dugogodišnjim pretenzijama Hrvatske prema Srbiji da granica sledi napuštene meandre na levoj (bačkoj) strani reke. Između Opatovca i Mohova na desnoj obali granica bi skretala sa Dunava na jug, presecala „vratˮ Iločkog panhandle-a (površine oko 120 km²) tako da on pripadne Srpskoj Federaciji (naselja Mohovo, Bapska, Šarengrad i Ilok), i dalje nastavljala postojećom granicom Srbije i Hrvatske do reke Save. Ta korekcija učinila bi se ne samo zato što je Ilok u prvom međurepubličkom razgraničenju sredinom 1945. godine zajedno sa Šidskim srezom pripao Srbiji, pa potom joj tendenciozno oduzet i dodeljen Hrvatskoj, nego iz bezbednosnih (odsecanja pretećeg hrvatskog „klinaˮ) i saobraćajno-gravitacijskih razloga (pristup mostu kod Bačke Palanke sa sremske strane).

Granica uzvodno Savom takođe bi pratila talveg i sa minimalnim izmenama nasledila bi sadašnju državnu granicu Hrvatske i BiH sve do sela Košutarice pred Jasenovcem. Kompleks nekadašnjeg ustaškog koncentracionog logora smrti i samo naselje granica bi zaobilazila sa severne strane (duž kanala Veliki Strug) tako da oni ostanu u sastavu Srpske Federacije, na njeno odgovorno staranje i negovanje kulture sećanja na srpsko genocidno stradanje u NDH. Potom bi granica prelazila veliki savski meandar nizvodno od sela Višnjice na desnoj obali i ulazila u jugoistočni deo Sunjskog polja. Dalje bi uglavnom pratila srpsko-hrvatski etno-prostorni kontakt i granicu nekadašnjeg zapadnog dela Republike Srpske Krajine: produžila bi pravcem zapad-severozapad na Kupu, zadržavajući Petrinju na srpskoj strani; od tog grada nastavljala bi jugoistočnim obodom Pokuplja do Cerovca Vukmanićkog nedaleko od Karlovca; delimično bi uzvodno pratila Koranu i Mrežnicu, obilazila Plaški sa severozapadne strane tako da ostane srpski, pela se na Malu Kapelu i oštro skretala njenim grebenom prema jugoistoku; spuštala bi se u Gacko polje ostavljajući Otočac Hrvatskoj Federaciji, te opet zauzimala jugoistočni smer kroz Krbavu. Skrećući gotovo pod pravim uglom, poprečno bi presecala Ličko polje i neznatno na hrvatsku štetu odstupala od etničke i nekadašnje krajiške granice, ostavljajući Hrvatskoj Federaciji Perušić i Veliki Žitnik, rodno selo Ante Starčevića, a u Srpsku Federaciju uključujući Gospić, Smiljan, rodno selo Nikole Tesle, i Jadovno na Velebitu, mesto velikog srpskog stradanja od ustaša. Od prevoja Baške Oštarije granica bi grebenom Velebita bila trasirana na jugoistok i na jadransku obalu se spuštala kod Barić Drage. Prelazila bi Velebitski kanal i presecala ostrvo Pag tako da Srpskoj Federaciji pripadne njegov manji, jugoistočni deo, kako bi plovni put ispod Virskog i Paškog mosta omogućio nesmetan srpski plovni pristup kroz Masleničko ždrelo u Novigradsko i Karinsko more (zalive). Morska granica bi se povukla između ostva Silbe i Oliba, koji bi pripali Hrvatskoj Federaciji, te Premude i Škarde, koji bi pripali Srpskoj Federaciji, kako bi važan međunarodni plovni put Zadar-Ankona, koji prolazi između druga dva navedena ostrva, nesmetano funkcionisao.

U sastavu Srpske Federacije nalazilo bi se pet federalnih jedinica –  zemalja: (1) Srbija, (2) Srpska Hercegovina i Crna Gora, (3) Stara Srbija i Makedonija, (4) Bosna i (5) Srpska Krajina. Shodno njenoj prostranosti, fizičkogeografskoj raznovrsnosti, stepenu razvijenosti granica, starijem i novijem istorijskom nasleđu, turbulentnim etnogenetskim i etnoprostornim procesima,  specifičnoj političko-teritorijalnoj strukturi i indukovanoj funkcijsko-gravitacijskoj policentričnosti – trebalo bi da bude decentralizovana zemlja, ali daleko od kritične tačke partikularizma i centrifugalnosti. Beograd bi nesumnjivo bio njen glavni grad i sedište savezne vlade, ali bi u središta federalnih jedinica i neke druge važne gradove mogle da se lociraju ostale državne funkcije, institucije i ustanove (npr. u Banja Luku predsednik, u Kragujevac skupština, u Sarajevo ustavni sud, u Podgoricu ili na Cetinje generalštab, u Skoplje državna televizija, u Knin policijska akademija, u Peć patrijarh…). Tako bi se svaka federalna jednica „osećalaˮ integralnim i odgovornim delom državne celine, mada iskustvo uči da bi trebalo predvideti i nemogućnost sprečavanja secesionističkog scenarija (npr. Bosne), ali tako da država, makar i u „krnjemˮ obliku, ipak o(p)stane okupljena oko svog jezgra – Srbije.

(1) Srbija bi bila najprostranija, najmnogoljudnija i ekonomski najsnažnija federalna jedinica – stožer federacije. U odnosu na rezidualnu, (post)jugoslovensku, AVNOJ-sku Srbiju, bila bi uvećana priključenjem krajnjeg severoistočnog dela današnje Crne Gore, te, u neznatno promenjenim granicama, i istočnog „krilaˮ današnje Republike Srpske severno od Trnova i Ustikoline kod Goražda. Dakle, duž ose sever-jug i dalje bi se prostirala „od Horgoša do Dragašaˮ, a duž ose istok-zapad od Stare planine ne više samo do Drine, već do Istočnog Sarajeva. Ne bi imala niti sadašnje dve, niti bilo kakve autonomne pokrajine titoističkog ili nekog drugog tipa. To se naročito odnosi na teritorijalizaciju statusa prostorno koncentrisanih nacionalnih manjina –  kako mađarske i bugarske, koje su u dugotrajnom demografskom opadanju, tako i albanske/arbanaške, zahvaćena novijim procesom emigracije i pada prirodnog priraštaja – koje bi se organizovale i koristile svoja prva maksimalno u okviru opštinskih samouprava. Srbija bi imala jedan autonomni okrug – Staru Rašku (SR). Ona ne bi bila veličine nekadašnjeg Novopazarskog Sandžaka, tj. niti bi imala obnovljenu geopolitičku ulogu umetnute „političke zemljozineˮ (Cvijić) između Srbije i Crne Gore, niti islamske bosansko-kosovske karike za kakvu se i danas zalažu neke islamističke versko-političke struje. Formirala bi se samo u jugoistočnom delu Raške oblasti i u aproksimativnim granicama prostornog razmeštaja muslimanskog/bošnjačkog etničkog elementa. Shodno tome, taj autonomni okrug obuhvatao bi samo opštinu Tutin i delove opština Novi Pazar i Sjenica u današnjoj Srbiji, te opštine Rožaje, Petnjica i istočni deo opštine Bijelo Polje u današnjoj Crnoj Gori.

(2) Stara Srbija i Makedonija zadržala bi se u granicama nekadašnje jugoslovenske federalne jedinice Makedonije, tj. današnje Severne Makedonije, sa mogućnošću asimetričnog statusa. Promenila bi ime, budući da njen deo severno od linije Ohrid – Prilep – Ovče polje istorijsko-geografski jeste južni deo Stare Srbije, a samo južno od te linije, u stvari, deo je prave Makedonije koja se u celini prostire do obale Egejskog mora (Stepić, 2014b, 24). Uostalom, još je Cvijić tvrdio da „naziva Makedonskim Slovenima slovensko stanovništvo koje živi u predelima južno od Prilepa pa do Soluna i na istoku do Mesteˮ (Cvijić, 1987, 153). Današnje stanovništvo većinom se izjašnjava kao makedonsko (uz znatnu albansku/arbanašku manjinsku zastupljenost na zapadu i severozapadu) i predstavlja jednu od titoističkih jugoslovenskih „dodatnih nacijaˮ ustanovljenih posle Drugog svetskog rata. Nesumnjive činjenice potvrđuju da je etno-inženjeringom sprovedena i još se sprovodi rigidna makedonizacija domicilne srpske populacije i versko-istorijskog nasleđa. Uprkos tome, i danas važi Cvijićev zaključak kako se radi o „amorfnojˮ i „flotantnoj slovenskoj masiˮ gde je u tragovima ipak očuvano srpsko nasleđe i u čijoj „svesti nema nikakvih istorijskih tradicija koje bi ih spajale sa Bugarskomˮ (Cvijić 1987, 153, 155). Stoga, a s obzirom na konstantna aktuelna osporavanja i posezanja iz Grčke, Albanije i naročito Bugarske, realno je očekivati da unutar ove političko-teritorijalne jedinice, kada ona bude u sastavu Srpske Federacije, usledi delimičan ili celovit reverzibilan etnički proces.

(3) Srpska Hercegovina i Crna Gora sastojala bi se od današnje Crne Gore u tzv. AVNOJ-skim granicama (izuzimajući krajnji severoistok koji bi pripao staroraškom autonomnom okrugu u sastavu Srbije), te istočnohercegovačkog dela Republike Srpske (južno od Trnova i Ustikoline) i Dubrovačkog primorja. Ime ove federalne jedinice bilo bi adekvatnije njenom budućem teritorijalnom opsegu, granicama, geografskim svojstvima, kulturno-istorijskom identitetu i etno-prostornim odlikama. Slično makedonskom primeru, ime Crna Gora neadekvatno je protegnuto na mnogo veće prostranstvo od izvorne oblasti na koju se odnosi, te je obuhvatilo Boku s Primorjem, Brda, deo Raške oblasti i naročito Stare Hercegovine. Stoga bi se spajanjem istočne (srpske) Hercegovine i Crne Gore stvorila koherentna federalna jedinica, sa identitetski i populaciono dominantnim srpskim elementom koji će proizaći ne samo od Srba koji nisu podlegli konvertitstvu, već i od onih koji su se izjašnjavali kao Crnogorci, a vraćaju se u srpski nacionalni korpus. U njenom sastavu nalaziće se jedan autonomni okrug – Dubrovnik (DU). Bio bi omeđen linijom trasiranom od Molunata (dakle, bez Prevlake kao prirodnog dela Boke Kotorske!), duž sadašnje granice Hrvatske i BiH na severozapad, koja bi se spustila na morsku obalu naspram ostrva Šipan. Njegovo stanovništvo poreklom je srpsko-katoličko i sada se izjašnjava kao hrvatsko, ali ima snažan urbano-regionalni osećaj pripadnosti nasleđen iz vremena Dubrovačke Republike, te je realno očekivati da se vremenom vrati svom ranijem identitetu.

(4) Bosna bi predstavljala federalnu jedinicu u kojoj demografski, prostorno i politički dominira muslimanski/bošnjački element. Radi se većinom o islamizovanom srpskom stanovništvu koje je tokom istorije (pa i nedavne) često menjalo etničko ime, čak u vreme poznog titoizma dobilo status konstitutivnog naroda (Muslimani), nema jasnu identitetsku perspektivu iako u njoj preovladava verski činilac u vidu sve temeljnije islamizacije, te se ne može predvideti u kom će smeru inklinirati. To je jedan od ključnih razloga zašto bi i ova federalna jedinica mogla da dobije asimetričan status. Najvećim delom obuhvatala bi predeo današnje centralne Bosne, tj. onaj deo današnje Federacije BiH koji je pod muslimanskom/bošnjačkom kontrolom, uprkos njihovim neugaslim ambicijama da vladaju čitavom Bosnom i Hercegovinom iako su pred rat bili većina na samo 25,8% njene teritorije (videti tabelu 7: Spasovski i dr. 1992, 95). Zapadna i severozapadna granica Bosne, uz manje korekcije, poklapala bi se sa aktuelnom međuentitetskom granicom prema Republici Srpskoj, na severu ne bi obuhvatala Gradačac i okolinu kako bi se proširio za Srbe egzistencijalno važan, a dvostrano ugrožen, posavski „Kordor životaˮ, dok bi na severoistoku i istoku takođe manje-više ostala današnja linija razgraničenja sa Republikom Srpskom, ali „ispeglanaˮ pripajanjem čelićkog i teočačkog „džepaˮ, te goraždanskog panhandle-a federalnoj jedinici Srbiji. Posredstvom dugačkog i uskog teritorijalnog produžetka, u geopolitičkoj terminologiji poznatom pod opštim simboličkim nazivom „ručka tiganjaˮ, imala bi pristup Jadranu, što bi joj, u slučaju hipotetičkog izdvajanja, dalo važan kvalitet. On bi se prostirao niz levu stranu Neretve, između granice Srpske Federacije i Dalmacije, na jednoj strani, i granice između federalnih jedinica Bosne i Srpske Hercegovine i Crne Gore, na drugoj strani. Protežući se od južnih padina Prenja, preko istočnog Mostara, do Čapljine (Gabele) i Stoca, bio bi (i danas je) uglavnom etnički muslimanski/bošnjački, a kod tih mesta bi odstupao od obale Neretve i u dužini od tridesetak kilometara usmeravao se ka uvali Slano, kroz tipičan predeo bezvodnog holokrasa („ljutog krasaˮ), pretežno hrvatskog etničkog sastava, retko naseljenog i bez gradskih središta.

(5) Srpska Krajina bi imala navedeno ime jer bi je uglavnom činile dominantno srpske oblasti „dve Krajineˮ: pre hrvatsko-muslimanske ofanzive avgusta 1995. godine zapadni, najveći deo nekadašnje Republike Srpske Krajine i Banjalučka (Bosanska) Krajina kao zapadno „kriloˮ Republike Srpske. Najduži sektor njene granice bio bi državna granica Srpske Federacije prema Dalmaciji i Hrvatskoj Federaciji. Odatle bi trebalo očekivati stalne pretnje, pretenzije i revanšizam, na tradicionalnoj antisrpskoj i antipravoslavnoj klerikalno-ekspanzionističkoj i velikodržavnoj „anakonda-geopolitičkojˮ osnovi. Ostatak granice bio bi prema federalnoj jedinici Bosni i uz neznatne korekcije odgovarao bi sadašnjoj međuentitetskoj granici, te prema federalnoj jedinici Srbiji koja bi se poklapala sa aktuelnom jugoistočnom granicom Distrikta Brčko. U njenom sastavu našao bi se čitav posavski „Koridor životaˮ, ali proširen ne samo za opštinu Gradačac na jugu, već i za hrvatske periklave Odžak i Orašje (sadašnji dvodelni Posavski kanton Federacije BiH) kako bi se uspostavila tzv. prirodna granica na Savi, a njegova širina omogućila relativnu bezbednost i potpunu komunikacijsku prohodnost. U sastavu Srpske Krajine bila bi dva autonomna okruga. Krajiško Primorje (KP), iako većinski hrvatsko, rezonom „antietnografske nužnostiˮ[3] (Cvijić 1913, 202) omogućavalo bi Srpskoj Krajini, kao hinterland-u veličine gotovo kao Belgija, široku, razuđenu, višestruko povoljnu i nemerljivo geopolitički važnu maritimnu participaciju i orijentaciju. U vidu uskog priobalnog pojasa (Kakma – Biograd 6 km), Krajiško Primorje bi se protezalo od podvelebitske Barić Drage do potopljenog ušća Krke, te uključivalo gravitirajuća ostrva i akvatoriju. Na kopnu bi bilo omeđeno linijom duž jugoistočnog grebena Velebita, koja bi se potom spuštala i presecala Karinsko ždrelo i dalje, spoljnim obodima atara srpskih sela Islam Grčki, Smoković, Zemunik Gornji, Kakma, Čista Mala…, nastavljala prema donjem toku Krke. Homogen i gusto naseljen muslimanski/bošnjački autonomni okrug Cazinska Krajina (CK) imala bi prostorni opseg adekvatan prirodnim, regionalnogeografskim i etničkim granicama. One bi se sa tri strane poklapale sa sadašnjom državnom granicom Bosne i Hercegovine sa Hrvatskom (prema Baniji, Kordunu i Lici). Sa četvrte strane bila bi povučena rekom Unom, izuzimajući dva odstupanja: kod Krupe bi prelazila na levu, a kod Bihaća na desnu stranu (na zapadni obod platoa Grabež) i u širokom luku obilazila te gradove kako bi se sačuvala njihova celovitost i funkcionalnost.

UMESTO ZAKLJUČKA:

GEOPOLITIČKA UTOPIJA ILI REALNOST

Geopolitički odnosi i karta Balkana uvek su bili rezultat prevashodno interesa i (samo)potvrđivanja moći dominantnih velikih sila u konkretnom istorijskom „presekuˮ. Domicilni narodi – uprkos često velikim ljudskim žrtvama, prisilnim seobama, nametnutim identitetskim promenama i težnjama njihovih elita da ostvare „Balkan Balkancimaˮ – nisu o tome presudno odlučivali, bivajući mahom objekt, a ne subjekt geopolitičkih „igara“. Shodno tome, i gotovo apsolutna premoć Zapada pod američkim vođstvom krajem 20. i početkom 21. veka projektovala se u vidu nove balkanizacije i diktiranih, dugotrajno destabilizujućih granica, a radi (preventivnog) pariranja suparnicima. Budući da je jačanje tih takmaca, najpre onih evroazijskih – Kine i Rusije – do sada samo usporeno, ali ne i sprečeno, te da je Zapad pod američkim vođstvom zahvatila sve očiglednija spirala višedimenzionalne krize uprkos naporima da je odloži i njome upravlja, promena geopolitičkih odnosa na Balkanu nije više pitanje da li predstoji, već kada i na koji način će se ostvarivati. Jer, „efekat dominaˮ je posebno izražen u geopolitici  – smena na globalnom tronu neminovno prouzrokuje smenu dominacije na Balkanu. A nastupajuće sile postameričkog doba, ako imaju nameru da upravljaju svetom, moraće, htele-ne-htele, da dominiraju njegovim balkanskim fragmentom, te da ga preurede u skladu sa svojim interesima.

Da li je predstavljeni konkretan predlog rekonfiguracije postjugoslovenskog dela Balkana nerealan? Radi li se o fikciji ili naučno utemeljenom predviđanju „vertikale promenaˮ čije osnove jesu prepoznatljive, ali još uvek nisu neupitne? Vredi li postavljeni koncept, budući da se zasniva na neoklasičnom geopolitičkom pristupu, ako je neoliberalni, globalistički um nihilistički proglasio da su teritorije, suvereniteti i granice odavno postali passé, te da se nadmetanje prenelo u sajber, tehnološke, ekonomsko-finansijske, energetske, medijske, kulturne, zdravstvene, kolektivno-psihološke i druge dimenzije? Smišljeno se, pri tome, zanemaruje da su sve to instrumenti u večnoj borbi za osvajanje prostora i vladanje ljudima u njemu. Nije li reč o utopističkoj geopolitičkoj kombinatorici i kartografski predstavljenom limološkom mašatanju, kada (još uvek) globalno nadmoćne SAD i njeni transatlantski trabanti uporno poručuju da „više nema promena granica“ i da svaki pokušaj da se one dovedu u pitanje unapred proglašavaju „pokušajem destabilizacijeˮ i „prizivanjem rataˮ? Posle direktnog angažmana na rasturanju međunarodno priznate jugoslovenske države duž njenih unutrašnjih, republičkih granica, a potom čak i vojne agresije radi arbanaške secesije Kosova i Metohije od Srbije duž pokrajinskih granica, zašto se odjednom insistira da je baš takva podela neupitna i da treba trajno da o(p)stane? Kako da postojeće granice budu nedodirljive kada su upravo one uzrok sukoba i nestabilnosti? Zar nije upravo Zapad, umesto da granice duž kojih je cepao Jugoslaviju usaglasi sa prostornim razmeštajem i pravom na samoopredeljenje[4] njenih izvornih konstitutivnih naroda, tj. sa njihovom demokratski izraženom voljom u kojoj državi žele da žive, postupio upravo suprotno – priznajući republike za države (ne)posredno je rasplamsao oružani sukob i tako izazvao etničke migracije ogromnih razmera, čineći tako da granice nacionalnih prostora „poklopiˮ sa veštačkim, titoističkim, tzv. AVNOJ-skim granicama? Uostalom, proskribuje se ne samo političko, već i akademsko relativizovanje limoloških dogmi, a ima li išta istorijsko-geopolitički promenljivije od balkanskih granica?

Ideja nove političke karte postjugoslovenskog prostora nije „vraćanje točka istorije unazadˮ, niti zagovaranje nasilnih reverzibilnih etno-demografskih i geopolitičkih procesa. Odgovarajuća, nacionalno usklađena političko-teritorijalna struktura Balkana, u stvari, nikada i nije bila formirana, da bi se ovaj predlog mogao protumačiti kao retrogradan. Velike sile, uglavnom one sa zapada i iz središta Evrope, a u 20. i početkom 21. veka robusno i ona sa druge strane Atlantika, kao ključni cilj odredile su eliminaciju ruskog, a u novije vreme i sprečavanje kineskog uticaja. Stoga su preduzele sveobuhvatne aktivnosti na slabljenju njihovih, a favorizovanju svojih tradicionalnih regionalnih eksponenata. U toj „podeli ulogaˮ Srbi i srpski prostor kao kontaktni uvek su bili i ostali prvi na udaru sistematskog slabljenja, sažimanja i fragmentacije različitim metodama – od demografskog desetkovanja i fabrikovanja veštačkih nacija, do usitnjavanja apsurdnim granicama i opkoljavanja unutar balkanskog hinterland-a. I nikada nije dozvoljena opcija stvaranja integralne srpske nacionalne države koja bi obuhvatila sve ili veliku većinu srpskih zemalja jer je ona percepirana kao snažna i pouzdana „ruska predstraža na Balkanuˮ (sada već i kao „kineski trojanski konjˮ). Čak i kada je srpsko ujedinjenje bilo neizbežno, ono je vešto ukalupljeno u širu, višenacionalnu jugoslovensku tvorevinu kako bi srpski činilac bio izložen stalnoj unutrašnjoj kontroli poverenoj najpre hrvatskom, a potom i ostalim, u međuvremenu namnoženim konstituensima, pa i nacionalnim manjinama. Stoga su oni decenijama politički, ekonomski i na druge načine favorizovani, a naročito teritorijalno uvećavani – sve to na račun srpskog elementa. Kulminacija se dogodila „novom balkanizacijomˮ u poslednjoj deceniji 20. veka, sa jasno ispoljenom namerom da se silom uspostavljene unipolarne tekovine vremenom kapitalizuju i legitimizuju.

Tako bi Srpstvo trebalo da se pomiri sa svođenjem samo na užesrbijanstvo. Svako protivljenje tome hitro se anatemiše kao velikosrpski ekspanzionizam. Istovremeno, čitavo uzurpatorsko okruženje se instrumentalizovano antagonizuje prema i tako osakaćenoj, malenoj Srbiji kako bi se održala veštački uspostavljena balkanska ravnoteža po atlantističkim pravilima i obeležjima. Geopolitička empirija potvrđuje nameru da se nekadašnja pogubna, titoistička krilatica „Slaba Srbija – jaka Jugoslavijaˮ zameni novom, a suštinski analognom obuzdavajućom natoističkom formulom „Mala Srbija – stabilan Balkanˮ (Stepić 2017, 24). Ako je, pak, tako artikulisan tok prihvatljiv, onda je aktuelno stanje samo istorijski presek, a kraj „procesa dugog trajanjaˮ izvesan – svođenje srpskog činioca na nivo rasute, beznačajne, obezdržavljene mase kojoj preti nestanak. Ako se genocidno eliminisanje Srba iz velikog dela srpskih zemalja ne poništi kao metod konačnog zaposedanja teritorije i njegovog ozvaničenja badenterovskim državnim granicama, poslužiće kao inspiracija za nekažnjeno ponavljanje u sledećim prilikama. To znači da će Balkan, a posebno njegov postjugoslovenski areal, unedogled ostati nestabilna, konfliktna i geopolitički manipulativna arena proksi-sukoba u kojoj će uvek visoku cenu plaćati lokalni akteri. Stoga je rešenje u reafirmaciji istinskih, a ne izmišljenih nacionalnih identiteta i njima dodeljenih prostora, svođenju predimenzionisanih političko-teritorijalnih jedinica na objektivne razmere i doslednoj primeni principa razgraničenja prilikom geopolitičkog rekonstruisanja postjugoslovenskog dela Balkana, a proisteklom iz novog preuređenja sveta, Evroazije i Evrope. Alternativa ne može biti status quo.

[1] Akronim od United Nations Protected Areas.

[2] Kopnena granica sa Dalmacijom opisana je u prethodnom delu teksta.

[3] Antietnografskom nužnošću Jovan Cvijić je u vreme balkanskih ratova nazvao i obrazložio opravdanost izlaska Srbije na Jadransko more preko današnje severne Albanije.

[4] Pravo na samoopredeljenje jugoslovenskih konstitutivnih naroda, te lišavanje Srba tog prava u kontekstu formiranja, postojanja i nestanka Republike Srpske Krajine, detaljno obrazlaže M. Subotić (2020, 71–95)

LITERATURA

Davidov, Dinko. 2013. Totalni genocid – Nezavisna Država Hrvatska 1941–1945. Beograd: Zavod za udžbenike.

Dugin, Aleksandar. 2004. Osnovi geopolitike. knjiga 1, Zrenjanin: Ekopres.

Dugin, Aleksandar. 2009. Geopolitika postmoderne. Beograd: Prevodilačka radionic „Rosićˮ; IKP „Nikola Pašićˮ.

Ilić, Jovan i Stepić, Milomir. 1994. „Granice država – definicija, klasifikacija i principi razgraničenja.ˮ U Osnovni principi razgraničenja država, ur. Dragiša Nikolić, 15–25. Beograd: Vojno-geografski institut.

Kecmanović, Nenad. 2007. Nemoguća država – Bosna i Hercegovina. Beograd: IP Filip Višnjić.

Kecmanović, Nenad. 2020. „U susret nevremenu nad R. Srpskom.ˮ  https://www.standard.rs/2020/12/27/u-susret-nevremenu-nad-r-srpskom/

Knežević, Miloš. 2006. Otmica Kosova. Beograd: Institut za političke studije.

Pregledno topografska karta SFRJ 1:1000000. 1979. Beograd: Vojnogeografski institut JNA.

Raković, Aleksandar. 2019. Crnogorski separatizam. Beograd: Catena mundi.

Ramone, Ignacio. 1998. Geopolitika haosa. Beograd: Institut za geopolitičke studije.

Spasovski, Milena, Živković, Dragica, i Stepić, Milomir. 1992. Etnički sastav stanovništva Bosne i Hercegovine. Edicija „Etnički prostor Srbaˮ, knjiga 2. Beograd: Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu; Stručna knjiga.

Stepić, Milomir. 1994. „Glavni i korektivni principi razgraničenja novih političko-teritorijalnih jedinica u bivšoj SFRJ.ˮ U Osnovni principi razgraničenja država, ur. Dragiša Nikolić, 185–203. Beograd: Vojno-geografski institut.

Stepić, Milomir. 2001. U vrtlogu balkanizacije. Beograd: JP Službeni list SRJ; Institut za geopolitičke studije.

Stepić, M. 2014a. „Balkan – nedostajuće ishodište neoevroazijskog vektora.ˮ Srpska politička misao, 44 (2): 111–131.

Stepić, Milomir. 2014b. „Vek posle Cvijića: etno-civilizacijska karta Balkana i wene geopolitičke posledice.ˮ U Geografsko obrazovanje, nauka i praksa, ur. Mirko Grčić, Dejan Filipović, Slavoljub Dragićević, 19–25. Beograd: Univerzitet u Beogradu – Geografski fakultet.

Stepič, M. i Džurič, Ž. 2016a, „Geopolitičeskie pričinы i posledstviя эtničeskogo inžiniringa v bыvšeй Юgoslavii.ˮ Naučnыe vedemosti – Seriя Istoriя, Politologiя, 8/229 (38): 181–189.

Stepić, Milomir. 2017. „Deatlantizacijom do stabilizacije Balkana: srpski nacionalni interes.ˮ Nacionalni interes, 28 (1): 9–37.

Stepić, Milomir. 2018a. „Geopolitički smisao jugoslovenstva i jugoslovenske države.ˮ U: Istorija jedne utopije: 100 godina od stvaranja Jugoslavije, knjiga druga, prir. Nikola Marinković, 297–319. Beograd: Catena mundi.

Stepić, Milomir. 2018b. „Kosovo i Metohija kao indikator novog bipolarizma.ˮ Srpska politička misao 61 (3): 27–49. doi.org/10.22182/spm.6132018.2.

Stepić, Milomir. 2018v. „Proliferacija nacionalnih identiteta – balkanski geopolitički kontekst.ˮ U: Kulьtura, politika, ponimanie (Kulьtura, nacinя, gosudarstvo – problemы identičnosti v kontekste sovremenoй politiki). 227–235. Belgorod: Belgorodskiй gosudarstvennый nacionalьnый issledovatelьskiй univerzitet (NIU BelGu); Moskva: Socialьno-teologičeskiй fakulьtet im. mitropolita Moskovskogo i Kolomenskogo Makariя (Bulgakova), Kafedra kulьturologii i politilogii; Belgrad: Institut političeskih issledovaniй.

Stepić, Milomir. 2020a. Kroz balkanski durbin. Beograd: Institut za političke studije.

Stepić, Milomir. 2020b. „Hrabro, ali mudro u treću deceniju 21. veka.ˮ Pečat, 25. decembar: 22–23.

Stepić, Milomir. 2020g. „Neadekvatne granice: generator nestabilnosti postjugoslovenskog Balkana.ˮ Srpska politička misao 67 (1): 13–36. doi.org/10.22182/spm.6712020.1

Subotić, Momčilo. 2020. „O pravu na samoopredeljenje i geopolitičkoj sudbini Republike Srpske Krajine.ˮ Politička revija, 66 (4): 71–95. doi.org/10.221812/pr.6642020.3

Umeljić, Vladimir. 2018. Balkanski gambit Vatikana. Beograd: Catena mundi.

Cvijić, Jovan. 1913. „Izlazak Srbije na Jadransko more.ˮ Glasnik Srpskog geografskog društva god. II (2): 192–204.

Cvijić, Jovan. 1987. Govori i članci. Sabrana dela, knjiga 3, tom I, Beograd: SANU; NIRO Književne novine; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

Babić, N. 2018. „Globalistička elita u panici: Bivša carstva se ujedinjuju protiv nas”, https://www.logicno.com/politika/globalisticka-elita-u-panici-bivsa-carstva-se-ujedinjuju-protiv-nas.html//16-1-2018/

Bžežinski, Zbignjev. 2001. Velika šahovska tabla. Podgorica: CID; Banja Luka: Romanov.

Cvijić, Jovan. 1918. “Ethnographic Map of the Balkan Peninsula.” The Geographical Review V (5).

Đurić, Vladimir; Jovan Ilić; Vujadin Rudić; Milena Spasovski; Dragica Živković; Milomir Stepić. 1993. Etnički sastav stanovništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) – po naseljima – prema Popisu stanovništva 31.03.1981. (karta). Beograd: Geografski fakultet.

Jadransko more. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2020. Pristupljeno 25. 1. 2021. <http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=28478>.

Klemenčić, Mladen. 1993/1994. “Four Theses about Croatia and Bosnia”. In: Croatia – A New European State, eds. Ivan Crkvenčić, Mladen Klemenčić and Dragutin Feletar, 55–60. Zagreb: Department for Geography and Spatial Planing; Faculty of Science, University of Zagreb.

Less Timothy. 2016. “Dysfunction in the Balkans – Can the Post-Yugoslav Settlement Survive?” Foreign Affairs, https://www.foreignaffairs.com/articles/bosnia-herzegovina/2016-12-20/dysfunction-balkans

Stepić, Milomir. 1997. „Buduća blokovska struktura svetaˮ, Ekonomika, 1-2: 37–41.

Stepić, Milomir, and Zarić, Ivan. 2016b. „Serbia and Geopolitical (non)Complementarity of the Danube strategy and the New silk road.ˮ In: Danube and the New Silk Road, ed. Duško Dimitrijević, 447–466. Belgrade:  Institute of International Politics and Economics.

Stepić, Milomir. 2020v. “New Serbian integration challenge: Russian and/or Chinese Eurasianismˮ, In: Russia and Serbia in the Contemporary World: bilateral relations and opportunities, eds. Bogdan Stojanović, Elena Georgievna Ponomareva, 187– 200. Belgarde: Institute of International Politics and Economics. https://doi.org/10.18485/iipe_ru_sr.2020.ch12

IZVOR: Nacionalni interes 1/2021.