Miloš Ković: Svetosavsko-kosovski zavet, oslobođenje i ujedinjenje – osnovne ideje vodilje srpskoga naroda

U utorak, 6. decembra 2022. godine, u organizaciji Istorijske sekcije i sekcije za medijsku i kulturno-obrazovnu delatnost Gimnazije Smederevo, u svečanoj sali ove škole održano je predavanje prof. dr Miloša Kovića, u okviru kojeg je predstavljena njegova knjiga „Velike sile i Srbi 1496–1833“. U ime organizatora prisutne je pozdravila prof. Maja Čolaković Pavlović, naročito se zahvalivši predavaču, koji je učinio veliku čast najstarijoj obrazovnoj instituciji u Smederevu, ali i velikom broju gostiju koji su po kišnom vremenu došli da isprate predavanje ovog srpskog intelektualca. Dr Miloš Ković redovni je profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, gde predaje Opštu istoriju novog veka. Objavio je veliki broj naučnih dela u oblasti istorije međunarodnih odnosa u novom veku, kao i istorije političkih ideja. Pored velikoj broja radova na srpskom jeziku, jedan je od retkih izdanaka naše nauke kome je delo objavio Oxford University Press, a prvi je stranac koji je u Britaniji objavio ozbiljnu monografiju o jednom od najznačajnijih premijera ove države, Bendžaminu Dizraeliju.

Na samom početku, dr Ković je istakao da mu je čast što ima priliku da govori u ovako značajnoj instituciji, kakva je Gimnazija Smederevo, koja je iznedrila brojne znamenite ličnosti srpskog naroda. Obrativši se prevashodno mlađoj publici, predavač se osvrnuo da čime se on bavi – a to je faktografsko svedočenje istine o jednoj epohi, važnim procesima i događajima – nema isključivo obrazovne i naučne reperkusije, nego ponekad može proizvesti i ozbiljnije posledice. Kao dva eklatantna primera, naveo je njegovo svedočenje u Međunarodnom tribunalu za bivšu Jugoslaviju u Hagu, gde je, kao priznati naučnik, bio primoran da se suprotstavi zloupotrebi pojedinih istorijskih činjenica u dnevnopolitičke i propagandno antisrpske svrhe. Sa druge strane, koliko je njegov rad „opasan“, pokazuje i primer susedne države, Bosne i Hercegovine, koja je pre nekoliko meseci zabranila ulazak Miloša Kovića na svoju teritoriju, proglašavajući ga za ličnost koja predstavlja opasnost za ovu zemlju.

Zatim je predavač više pažnje posvetio samoj knjizi. Za razliku od naslova, dr Ković je više pažnje posvetio Srbima, odnosno glavnim putokazima koji su naš narod vodili kroz navedenu epohu. Kao najvažnije tačke oslonca, Ković je označio tri osnovne ideje vodilje srpskoga naroda. Prvo, svetosavsko-kosovski zavet, koji je predstavlja Zavet srpskog naroda – opredeljenje za Carstvo Nebesko, dat je u vremenu Svetog Save i Svetog Simeona Nemanje, a potom potvrđen u Kosovskom zavetu svetog kneza Lazara. To nisu, po njegovim rečima, priče nacionalistički orijentisanih istoričara 20. veka, jer o tome ima mnogo izvorne građe. Srpski narod je narod drevne svesti, koji još od srednjeg veka zna šta je žrtva za otečestvo, nasuprot mnogim narodima stvorenim u novije vreme. Srpska Crkva je čuvala kult nacionalnih svetitelja – Nemanjića i onih koji će doći posle njih. Kult, sačuvan moštima svetitelja i žitijima. Naročito je apostrofirao važnost diplomatske misije srpskih arhijereja, koji su veoma često bili predvodnici srpskih ustanaka, ali i najznačajnije srpske diplomate u kontaktima sa velikim silama toga doba. U tom smislu, posebno je naglasio značaj patrijarha Jovana Kantula, koji je de fakto bio vođa srpskog ustanka 1594. godine, ali i patrijarha Gavrila Raškovića (Rajića), koji se, tražeći pomoć za Srbe, obreo u Rusiji, gde je postao drugi čovek Ruske Crkve u veoma turbulentnim vremenima sredinom 17. veka. Naravno, nije zaobišao ni dvojicu najtragičnijih figura naše Crkve, patrijarhe Arsenija III Čarnojevića i Arsenija IV Jovanovića Šakabentu. Stoga, ističe da se danas ne razume u potpunosti značaj Srpske Crkve, iako se narod, niti njegova svest, ne može od nje odvojiti, a razlog tome jeste u vekovnoj sekularizaciji naše kulture, koja je počela krajem 18. veka kao jedan globalni evropski fenomen, te dovela do pretvaranja jednog zavetnog naroda u „narod jezikâ“, dok je crkvena zajednica pretvorena u „zajednicu jezikâ“ – što će utreti put jugoslovenstvu.

U istoriji evropskih naroda nema takve dinastije kakvi su bili Nemanjići. Dakle, već tu je dato ono što će se kasnije izgraditi da bi nastala ona svest koju mi danas baštinimo. U vreme tuđinske vlasti, crkvene starešine – patrijarsi, mitropoliti, episkopi i sveštenici – bili su i duhovne i svetovne starešine srpskog naroda. Srpska patrijaršija je bila čuvar predanja, države i tradicije, ali i politički predstavnik srpskog naroda. I to je ono što se ne razume. Ako vam je Crkva priznata od strane Porte, vi postojite. Ako nije, vas nema. Crkva je bila odgovorna za srpski narod. Obnavljala je njegovo duhovno i demografsko jedinstvo, ukazao je predavač. Ukazavši na period islamizacije i unijaćenja, koje istorija beleži naročito nakon ukidanja Pećke patrijaršije, prof. Ković je ocenio da su Srbi prestali da budu Srbi upravo napuštanjem Crkve, jer je ona čuvala ono suštinsko u biću srpskog naroda.

Druga ideja vodilja našeg naroda bila je ideja oslobođenja. Ona je direktni nastavak zavetne srpske misli. Malo je zavetnih naroda koji su tako negovali ideju slobode, kao što je to srpski narod. Otuda i ne čudi veliki broj srpskih hajduka i uskoka, veliki broj ustanaka za oslobođenje u svim delovima Srpstva. Konačno, treća najvažnija ideja bila je ideja ujedinjenja. Ovu ideju je tokom turskog ropstva čak i uspela da ostvari Srpska Crkva koja je tada obuhvatala gotovo celokupan srpski prostor, od Kupe do Sofije i od Ohrida do Sentandreje. Ovo će ostati i jedan od glavnih ciljeva srpskog političkog bića u narednih nekoliko vekova. Pored navedene tri ideje, jedan deo srpske elite, imajući u vidu prevelika stradanja našeg naroda, gajio je i svest o potrebi fizičkog opstanka Srba.

U drugom delu predavanja, Ković je posvetio više pažnje odnosu velikih sila prema srpskom narodu u navedenom periodu. Pored Osmanskog carstva, koje se od druge polovine 17. veka više ne može okarakterisati kao velika sila, predavač je naročito govorio o Austriji i Rusiji, ali nije zaobišao ni Veneciju, Francusku i Englesku. Naime, istakao je značaj austrijsko-ruskih odnosa za položaj Srba pod Turcima. U tom pogledu, osvrnuo se na značajne diplomatske kontakte viđenijih Srba sa Bečom i Petrogradom, označivši kao signifikantne primere misija grofa Save Vladislavića i Mihajla Miloradovića. Ukazao je na rimokatolički prozelitizam austrijske i mletačke države prema pravoslavnim Srbima. Sa druge strane, naglasio je važnost francuske i engleske podrške Osmanskoj imperiji, koja je ujedno značila i antisrpsko držanje ovih velikih sila.

Na samom kraju predavanja, prof. Ković je odgovarao na pitanja gimnazijalaca, koji su se interesovali za probleme koje je imao na matičnom fakultetu u proteklom periodu, ali i za pitanja spornih stranica naše istorije, poput problematizovanja doseljavanja Slovena, porekla Albanaca ili karaktera Crkve bosanske, o kojima je predavač, za razliku od većine svojih kolega, govorio veoma otvoreno, kritički i bez etiketiranja neistomišljenika.

Izvor: Stanje stvari