Mlečani otrovali Visariona, srpskog vladiku cetinjskog?
1 min read
Piše: Nikola Milovančev
Vladika Visarion Borilović Bajica stupio je na tron cetinjskih mitropolita Srpske crkve (Pećke patrijaršije) posle smrti Ruvima Boljevića 1685. godine. Bilo je to u vreme Sedmog tursko-mletačkog rata (poznatog i kao Morejski rat, 1684-1699), kada su se sukobi dve moćne države prelamali i na prostorima Crne Gore i Boke.
Mitropolit Visarion je rodom bio iz bratstva Borilovića, iz plemena Bajica, sa Cetinjskog polja. Pre njega, srpska istorija beleži jednog velikaša Borilovića, Gradislava Borilovića, koji je oktobra 1352. vodio srpsku vojsku u sukobu sa Turcima kod grada Dimotike, blizu reke Marice; grob kaznaca Gradislava Borilovića nalazi se u manastiru Svete Bogorodice u selu Treskavec kod Prilepa, u nekadašnjem južnom delu srpske države a današnjoj Severnoj Makedoniji.
Vladika Visarion živeo je u teško vreme: borbe sa Turcima su bile česte a Venecija je čitav 17. vek nastojala da Srbe ne samo veže uz interese mletačke države, već su aktivno pomagana i nastojanja Vatikana da se Srbi Dalmacije i pograničnih oblasti prevedu na uniju odnosno u katolicizam. Odatle i pretpostavke da je mitropolit Ruvim III Boljević bio otrovan januara 1685. i to od Mlečana, kojima je bio blizak, samo zato jer nije popustio pod pritiscima za unijaćenje.
U novije vreme, o mitropolitu Visarionu Boriloviću je pisao dr Srđa Martinović, sada najmlađi profesor Univerziteta u Podgorici. U „Istorijskim zapisima“, on je 2017. zapisao: „Pretpostavlja se da je, prije hirotonisanja 1682. godine, dao da se izgradi cistijerna za vodu za manastir Hilandar, o čemu je na njoj sačuvan zapis“. Taj zapis koji se nalazi u Hilandaru S. Martinović u članku nije naveo, pa citiram izvadak, u prevodu na savremeni srpski jezik: „…cisternu sagradi protosinđel srpske patrijaršije kir Visarion za svoju dušu“. Mislim da nije potreban komentar zapisa mitropolita Borilovića, koji svedoči kako je srpski narod imenovao Pećku patrijaršiju.
Mnogo veći nedostatak članka dr. S. Martinovića iz 2017. je međutim izostavljanje spominjanja dokumenta koji je 21. oktobra 1688. u Vatikan poslao kotorski biskup Marin Drago. Izveštaj upućen iz Kotora, a koji se nalazi u Tajnom vatikanskom arhivu, u prevodu glasi: „Juče se ovde našao kod mene Visarion, vladika Cetinja u Crnoj Gori, srpskog obreda, i doneo mi tajno pismo Arsenija Patrijarha Pećkog…“ (za papu – nap. N. M.). U originalu (Marko Jačov, Spisi Tajnog vatikanskog arhiva XVI-XVIII veka, SANU, Beograd 1983, str. 152): „Hieri capitò qui da me Vissarione Vescovo di Cetigne nel Monte Nero di rito Serviano, e mi porto l’oclusa lettera da parte di Arsenio Patriarca di Pech …“. Pretpostavljam da je 1688. godine obrazovani i dobro obavešteni biskup Marin Drago znao ko mu je u rezidenciji bio i čijoj crkvi je pripadao. Katolički biskupi toga doba dobro su znali i koji narod živi u tim krajevima, i kojim jezikom govori. O tome nam svedoči i izveštaj skopskog nadbiskupa Vatikanu iz 1685. o stanju u Srbiji i Albaniji, koji obuhvaća područje do Herceg Novog, jer je Herceg Novi tada smatran delom Srbije. Nadbiskup skopski piše za Herceg Novi 1685. da se tu služe srpskim jezikom: „CASTEL NOVO…Si serve della lingua Serviana…« (Marko Jačov, isto, str. 142).
Mitropolit Visarion preminuo je u leto 1692. Iako je na tron cetinjskih mitropolita došao po predlogu upućenom patrijarhu Arseniju od strane vlasti iz Venecije, a zatim sedam godina zdušno pomagao napore Mlečana u ratu sa Turcima, neki istoričari smatraju da je otrovan od strane tih istih Mlečana. Ove navode u svom članku korektno spominje Srđa Martinović ali ih ne komentariše. Zato mislim da treba potsetiti na članak Radoslava Jagoša Vešovića „Uloga crkvenih poglavara u narodnom životu i istoriji Crne Gore“, objavljen 1925. u „Lovćenskom odjeku“ (br. 2-3, februar-mart, str. 102-103); ovog autora i ovaj članak naime S. Martinović ne spominje. Radoslav Vešović (sinovac generala Radomira Vešovića, ministra vojnog Crne Gore 1913-1915) je zapisao: „I mitropolit Visarion, kao i Ruvim Boljević, poslije zajedničke borbe s Mlecima protiv Turaka, javlja se kao njihov protivnik zbog otpora katoličkoj propagandi, braneći od latinskih smjerova narod svoje zemlje. Time se objašnjava predanje i pisanje ljetopisa o mletačkom trovanju ovog istaknutog vladike i odanog starešine, koji je uvijek smjelo, po primjeru svojih prethodnika, reagovao na sve, što je ugrožavalo opstanak narodnoga imena i vjere. Ovo predanje i pisanje ne izgleda sasvim bez osnova kao što misle neki istoričari.
Slični pokušaji i načini Mlečića i papskih propagatora u odnosima s Crnom Gorom (Zetom) poznati su i prije Crnojevića, kao i docnije. Crnojević Ivan je, s početka, bio u tako rđavim odnosima s Mlečićima, da su ovi u aprilu 1465. raspisali veliku nagradu za onoga, ko ga bude ubio (K. Jireček: Istorija Srba, sv. II. str. 189). Agenti katolicizma služili su se, izgleda, otrovom protiv naših sveštenika čak i za vrijeme mitropolita Petra I. Opravdanu sumnju na ovo daje pismo Svetog Petra odboru Crkve Sv. Luke u Kotoru, povodom smrti otrovanog protopopa Andrije Petrovića godine 1803. (v. VII pismo „Starih pisama“ u ovom broju „Lovćenskog odjeka“)“.
Citirani navod R. Vešovića svakako zaslužuje i pažnju i komentar mlađih istoričara.
