Na današnji dan 1846. osnovano Prvo Srpsko čitalište

Prva čitaonica u Srbiji, nazvana Srpsko čitalište, kasnije Čitalište beogradsko, otvorena je 8. Marta 1846. godine u Beogradu.

Čitalište beogradsko ili kako se po osnivanju zvalo „Srpsko čitalište u Beogradu” bilo je prva javna čitaonica u obnovljenoj Srbiji, a takođe i jedna od najstarijih srpskih ustanova.

Ideja o osnivanju Čitališta javila se još 1843. godine, o čemu je krajem iste godine pisao Miloš Popović, urednik Novina srbskih. Zalaganjem Jeliseja Vukajlovića, sekretara Uprave varoši Beograda, zajedno sa prijateljima, najviđenijim ljudima u tadašnjoj Srbiji, 30. decembra 1845. godine osnovan je Odbor za osnivanje Čitališta. Prvog dana naredne godine, 1. januara 1846. članovi Odbora za osnivanje Čitališta podnose molbu Popečiteljstvu vnutrenjih djela (Ministarstvu unutrašnjih poslova), a već sutradan, 2. januara 1846. Odbor donosi i „Pravila Srbskog čitališta u Beogradu” koja su takođe podneta na odobrenje Popečiteljstvu vnutrenjih djela.

Ispod „Pravila“ potpisani su: Miša Anastasijević, najbogatiji i najuticajniji čovek u Srbiji tog vremena, njegov zet Radovan P. Damjanović, pomoćnik ministra Popečiteljstvu vnutrenjih djela i ustavobranitelj, Đorđe Popadić, trgovac, Gligorije Jovanović, Milovan Spasić, upravitelj osnovnih škola, Dimitrije Danić, trgovac, Maksim Simonović, profesor Kneževskog liceja, Janać Kumanudi, trgovac, Petar Radovanović, upravitelj osnovnih škola, Pavle Ars. Popović, sekretar Sovjeta, Jelisej Vukajlović, Rista Veličković, trgovac i Jovan Minić, načelnik Kontrole. Nedelju dana kasnije, 9. januara Popečiteljstvo je dalo saglasnost i osnivanje društva je odobreno 17. januara 1846. godine.

Čitalište beogradsko nalazilo se u u školskoj zgradi koja se nalazila iznad današnje Saborne crkve (danas se na tom mestu, u kralja Petra br. 7 nalazi škola „Kralj Petar Prvi“. Bilo je smešteno u dve lepo nameštene i ukrašene sobe. Prema „Pravilima”, član Čitališta mogao je biti svaki Srbin, ali je bilo i članova drugih narodnosti koji su bili prijatelji srpskog naroda, a kao gosti mogli su dolaziti i đaci. Članovi su dolazili u Čitalište ne samo da bi čitali novine i knjige, već i da bi se upoznavali i jačali međusobne veze.

Čitalište je imalo i biblioteku, muzej sa galerijom slika. Biblioteka Čitališta beogradskog je dugo bila jedina javna biblioteka u obnovljenoj Srbiji, a knjige su nabavljane kupovinom, poklonima, a dobijani su i primerci knjiga štampanih u Tipografiji Dimitrija Davidovića. U broju 14 za 1847. godinu Novine Čitališta beogradskog donose vest da je „sam Petar Petrović Njegoš darovao čitaonicu Čitališta beogradskog sa deset primeraka svog najnovijeg stihotvorskog dela „Gorski Vijenac”. Bibliotekom su se služili kako članovi Čitališta, tako i đaci Liceja i Bogoslovije, a prvi ju je sredio dr Milovan Spasić. U muzeju su se, osim slika, čuvale i zbirke novca i ikona.

Čitalište se izdržavalo od članarine i dobrovoljnih priloga. Kralj Aleksandar Obrenović bio je zaštitnik Čitališta i pomagao ga je sa 300 dinara godišnje. Više puta je dolazilo u krizu, naročito 1857. kada je bio pokušaj ponovnog otvaranja Ilirske kasine, piše na portalu Riznica.

Kako bi se povećao broj čitalaca 1866. godine otvara se ispostava Čitališta kod Voznesenske crkve, ali je već posle godinu dana, zbog nedostatka sredstava, ova ispostava zatvorena. Godine 1894. sastavljen je i predlog da Čitalište svu svoju imovinu ustupi Opštini beogradskoj i nastavi sa radom pod njenim okriljem, ali ovaj pokušaj nije urodio plodom.

Godine 1896. pokušajno je osavremenjivanje Čitališta, ali bezuspešno, pa ono nastavlja da slabi. Još jedan pokušaj aktiviranja učinjen je i 1912. Čitalište je prestalo sa radom tokom Prvog svetskog rata. Tokom rata Čitalište je nastradalo, pa su posle rata preostale knjige predate Društvu Sveti Sava,a rad čitališta nije obnovljen.

Čitalište beogradsko, kao jedna od najstarijih ustanova kulture u obnovljenoj Srbiji, odigralo je značajnu ulogu u istoriji Beograda i srpskog naroda. Otvaranje Čitališta bio je veliki kulturni događaj u Beogradu. u svom kasnijem delovanju ono je pomagalo i rad na osnivanju pozorišta, u njemu su održavana različita predavanja i časovi stranih jezika, a tu su prikupljane i pretplate za srpske knjige.

Svojim delovanjem Čitalište je postalo svetionik za celo Srpstvo. Pomagalo je razvoju književnosti i umetnosti, kao i unapređenju zanatstva, poljoprivrede i stočarstva. Po ugledu na beogradsko počela su da se osnivaju Čitališta širom Srbije. Od 1854. godine Čitalište beogradsko pomaže čitalištima u unutrašnjosti i pozajmicom ili ustupanjem duplikata novina i knjiga. Tokom bune 1848-1849. prihvatalo je izbeglice iz Vojvodine i pomagalo im.

Značajnu ulogu imale su i Novine Čitališta beogradskog i uprkos tome što su izlazile u veoma kratakom periodu ostvarile su snažan uticaj na kulturni, prosvetni, pa čak i politički život u Srbiji. Delovanje Novina je bilo od velike koristi srpskom narodu za vreme bune 1848-1849.

Biblioteka grada Beograda je 1980. obnovila Beogradsko čitalište, a 1991. i Novine Beogradskog čitališta. Danas su Novine Beogradskog čitališta najpre list posvećen stvaranju, izdavanju, čitanju i tržištu knjiga.