Na današnji dan 1883. godine ugušena je Timočka buna

Na današnji dan, 3. novembra 1883. ugušena je Timočka buna koju su podigle vođe Narodne radikalne stranke protiv režima kralja Milana Obrenovića zato što im nije dao vlast osvojenu na izborima, već je za premijera postavio Nikolu Hristića, odanog dinastiji Obrenović.

Prijeki sud je osudio na smrt 21 vođu ustanka, a mnoge na dugogodišnju robiju. Smrtna kazna je izrečena i radikalskim prvacima Nikoli Pašiću i Aci Stanojeviću, ali su oni pobjegli u inostranstvo.

U Aleksinačkom okrugu počela je buna u tri sreza istovremeno boljevačkom, crnorečkom i banjskom.

Neposredni povod bune je bio oduzimanje oružija od naroda jer je reformom vojske kralj Milan ukunuo takozvanu narodnu vojsku i uveo stajaću odnosno regularnu vojsku koja bi mu bila odana.

Istovremeno prije bune su održani izbori za narodnu skupštinu u kojoj su radikali osvojili veliku većinu i samim tim ostvarili pravo na vladu.

Kako to nije odgovaralo kralju Milanu zbog netrpeljivosti prema Nikoli Pašiću i samim radikalima, kralj pravi presedan i vladu poverava Nikoli Hristiću koji postaje i premijer i ministar unutrašnjih poslova. Kadar već proveren od strane dinastije Obrenović kao čovek vjeran dinastiji i diktaturi.

Vođe pobune bili su lokalni radikalski prvaci: u boljevačkom srezu pop Marinko Ivković, Dobrosav Petrović i pop Milija Petrović; u sokobanjskom srezu Ljuba Didić, a u Knjaževcu Aca Stojanović, Gavra Aničić i drugi. Novembar 1883. godine je bio najtragičniji mjesec u istoriji Zaječara. Nazvan je “mesecom smrti”. Preki sud je izricao smrtne kazne, koje su već sjutradan izvršavane na Kraljevici. Preki sud je u Zaječaru osudio 825 učesnika bune (94 na smrt, ostale na robiju, zatočenje i zatvor, dok je 70-oro uhapšenih oslobođeno).

Timočka buna je počela 20. oktobra 1883. godine u Krivom Viru i proširila se cijelim timočkim regionom u istočnoj Srbiji. Povod za bunu dala je apsolutistička vladavina kralja Milana Obrenovića, Zakon o ustrojstvu vojske koji je kralj Milan donio januara 1883. godine, kao i raspuštanje radikalne Skupštine odabrane od strane naroda, septembra 1883. godine.

Zakon o ustrojstvu tj. reformi vojske podrazumjevao je ukidanje narodne i formiranje redovne stajaće vojske. Sam po sebi Zakon nije bio sporan ali prvi korak ka njegovom sprovođenju bilo je oduzimanje oružja od naroda i narodne vojske, što je dovelo do pobune, najprije u Lukovu gde su se početkom oktobra meštani Krivog Vira pobunili.

Pokušaj vladavine demokratije u kraljevini je osujećen i zabranjen. Iako su postojali svi preduslovi za vladavinu prava pokazalo se da je ipak kralj jedini stvarni vladar a da sve ostale institucije koje su prepisane iz za to vreme demokratski uređenih država ustvari samo fikus koji treba samo da pokaže na papiru ozbiljnost i demokratičnost jedne zemlje bez stvarne volje da te institucije zaista rade svoj posao za koji su i namenjene.

Nije slučajno što je vladar naredio da se razoruža narodna vojska jer je ona zaista i bila jedina koja je mogla da zaštiti demokratiju, odnosno u to vreme narod nije ni znao šta je demokratija ali je znao šta je pravo i šta su bespotrebni nameti kraljevih činovnika i zakona koje je on donosio. Sve se to dešavalo pod izgovorom napretka i boljitka svih a u stvari samo su se stvarali uslovi da se učvrsti vlast jednog čoveka to jest kralja. Parlamentarna monarhija već u početku nastajanja je bila osuđena na propast a to je nastavljeno i kasnije kroz istoriju.