Na današnji dan 1915. počela albanska golgota srpske vojske

Na današnji dan, 3. decembra1915, srpska vojska, praćena izbjeglicama, u Prvom svjetskom ratu počela povlačenje kroz Crnu Goru i Albaniju, jedinstveno u istoriji ratovanja, pri čemu je od gladi i bolesti umrlo više od 240.000 ljudi. Na ostrvo Krf stiglo je 135 000 vojnika, a u Bizertu oko 12 000, od kojih je ponovo formirana Srpska armija, koja je 1918. godine oslobodila okupiranu zemlju.

Albanska golgota je ustaljen naziv za povlačenje Srpske vojske i prognanih civila preko zavejanih planina Albanije i Crne Gore nakon invazije Centralnih sila na Srbiju, u zimu 1915/16. tokom Prvog svjetskog rata.

Ovo povlačenje je teklo u više kolona iz pravca Metohije ka obali Jadranskog mora, gdje su Savezničke komande organizovale transport brodovima i prihvatanje do bezbjednosnih odredišta, grčkih ostrva u Jonskom moru, Italiji i sjevernoj Africi.

Procjenjuje se da je više desetina hiljada vojnika i civila stradalo tokom povlačenja, od posledica ranjavanja i iscrpljenosti. Nakon oporavka, oko 150.000 pripadnika Srpske vojske se priključilo savezničkim trupama na Solunskom frontu, u junu 1916. gdje su vođene teške borbe sve do kraja rata i konačnog oslobođenja zemlje.

Pod pritiskom velike austrougarsko-njemačke i bugarske ofanzive, Vrhovna komanda srpske vojske 24. novembra 1915. godine odlučila je da se trupe vojske povuku preko Crne Gore i Albanije na Jadransko more. Ta odluka je donijeta posle neuspelog pokušaja da se vojska povuče dolinom Vardara, zbog prodora bugarske armije, presjecanja komunikacija i izostanka planiranog prodora saveznika iz Soluna. Srpska vojska je uspjela da izbjegne okruženje. Ali se vojni i državni vrh našao pred dilemom šta dalje da bi se izbjegla najopasnija kriza od početka rata.

Kapitulacija se kategorički odbacila jer je ona značila kraj države, a predlog vojvode Živojina Mišića da se izvrši protiv udar je odbijen jer nije bio adekvatan odnosu snaga. Državni vrh donio je ipak odluku da se izvrši povlačenje preko Albanije ka jadranskoj obali tamo bi ih dočekali Saveznici pomogli da se oporave, a onda bi se oporavljena Srpska vojska pridružila savezničkim snagama na Solunskom frontu. Predsednik vlade Nikola Pašić uputio je savezničkoj komandi telegram sledeće sadržine:

„Srbija iako se našla u teškom položaju, iako još može doći i u još gori položaj, rešena je da ide do kraja u borbi protiv zavojevača, odano i verno uz svoje Saveznike izdržaće ceo rat, koji će završiti porazom neprijatelja.“

Posle ove odluke cijela vlada sa predsjednikom Pašićem i kraljem Petrom I otišla je u crkvu. Pri izlasku iz crkve predsjednika Pašića je opsjela masa izbjeglog i uplašenog naroda pitajući šta će s njima biti očekujući riječi utjehe. Predsednik Pašić je uplašenom narodu odgovorio:

,,Narode ne bojte se, dobro biti neće!“

Dolazak na Krf

1. januara francuska vlada je odlučila da njena mornarica odloži sve druge transporte dok iz Albanije ne bude izvučena srpska vojska. Od toga dana saveznički brodovi su počeli ubrzano prevoženje. Do 15. februara prevezeno je na grčko ostrvo Krf 135.000 ljudi i u Bizertu oko 10.000 ljudi. Prvo iskrcavanje na Krfu, ,,Ostrvu spasa“, kako su ga prozvali Srbi, bilo je u pristaništu u Guviji (Govino), šest kilometara severno od grada Krfa.

Malo ostrvo Vido kod Krfa, koje je bilo organizovano kao bolnica, je pretvoreno u „ostrvo smrti“, a more oko njega u „plavu grobnicu“. Bez mogućnosti sahrane, oko 5.400 umrlih je spušteno u more. Iz pijeteta i poštovanja prema umrlim srpskim junacima, grčki ribari narednih 50 godina nisu izlovljavali ribu u tom području.

Na Krfu je Drinska divizija pod upravom Krste Smiljanića bila smještena u San Matijasu koje je u brdima i odakle se ne vidi more. Na slavi grada Krfa 1916. u svečanoj litiji koja je nosila mošti Svetog Spiridona učestvovali su kralj Petar I i mitropolit Dimitrije, kao i srpski vojnici.