Na današnji dan 1918: Ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca u Kraljevinu SHS

Na današnji dan, 1. decembra 1918. godine regent Aleksandar Karađorđević objavio je u Beogradu proklamaciju o ujedinjenju Srba, Hrvata i Slovenaca u istoimenu kraljevinu.

Na dan 26. novembra 1918. godine , odlukama Velike narodne skupštine u Podgorici, kraljevina Crna Gora je odlučila da se bezuslovno sjedini sa kraljevinom Srbijom. Srbija i Crna Gora međunarodno priznanje nezavisnosti dobile su, na Berlinskom kongresu u julu 1878. godine, u vrijeme kada je na našoj planeti ukupno bilo manje od trideset nezavisnih država.

Sticanje nezavisnosti bilo je rezultat zajedničkih napora u ratovima sa Turcima, gdje je, obnovljena nada da će se Bosna spojiti sa Srbijom, a Hercegovina sa Crnom Gorom. Staranjem Austro-Ugarske, velike sile koja je izašla kao glavni dobitnik iz zapleta izazvanog Istočnom krizom, Crna Gora i Srbija ostale se, uprkos početnim vojnim ciljevima, geografski razdvojene raško-polimskom oblašću, bez željenog teritorijalnog spoja sve do Balkanskih ratova.

Pobjedama balkanske koalicije je, s izuzetkom malog pojasa između Jedrena i Carigrada, konačno bila zbrisana osmanska vlast na evropskom tlu. Srbiji je, u ostvarenju istorijske misije zapalo da oslobodi i prisajedini sjevernu raško-polimsku oblast i Kosovo s prizrenskim Podgorom, a Crna Gora da oslobodi polimski kraj i Metohiju s gradovima Peć i Đakovica. Dvije su se savezničke vojske sastale u Polimlju, svjesne značaja pobjede koja je otvarala put povratku dugo sanjanom zajedničkom životu u jednoj državnoj zajednici, kao u doba Nemanjića i srpskih despota Lazarevića i Brankovića. Međusobne odnose između naroda u Srbiji i Crnoj Gori, veoma srdačne i bratske bez ostatka, povremeno je narušavala samo i jedino dinastička surevnjivost, kao rezultat borbe oko prvenstva za ujedinjenje Srpstva. Dok su Sveti Petar Cetinjski i Karađorđe, zatim Njegoš i knez Miloš Obrenović, a posebno knez Aleksandar Karađorđević i Ilija Garašanin u bratskoj saradnji sa Njegošem činili sve da se srpske snage saberu oko svetoga cilja nacionalnog ujedinjenja, nije, u tom razdoblju, bilo spora da će, kad se sjedinjenje sprovede, dinastija iz Srbije imati svetovnu vlast, a cetinjski vladika duhovnu vlast.

Knjaz Nikola je bio spreman da se odrekne prava na srpski prijesto u korist kneza Mihaila Obrenovića. Tek su odnosi sa dva poslednja Obrenovića u knjazu Nikoli probudili želju da se, kao predstavnik starije srpske dinastije, sam stavi na čelo srpskog pokreta i buduće ujedinjene srpske države. Dinastičko rivalstvo stalno je trovalo međudržavne odnose, a strani poslanici, prije svih austrijski, neprestano su nastojali da, produbljivanjem razmirica, spriječe obrazovanje jedinstvenog srpskog fronta koji bi se usredsredio na Bosnu i Hercegovinu, na Staru Srbiju, na Vojvodinu; knjaz Nikola je ipak, za vlade kralja Aleksandra Obrenovića, poslije međusobnog pomirenja, bio u Beogradu dočekan kao novi Obilić, uz pompu kakvu prijestonica Srbije nikada kasnije nije priredila ni jednoj drugog, ni domaćoj ni stranoj, krunisanoj glavi.

Kada je 1903. godine, pogibijom poslednjeg kraljevskog para iz doma Obrenovića u oficirskoj zavjeri prijesto u Beogradu iznenada ostao upražnjen tron Srbije je pripao Nikolinom zetu, knezu Petru Karađorđeviću, unuku Voždovom, a prestolonasleđe Nikolinom unuku od kćerke Zorke, Aleksandru, rođenom na Cetinju – kraljeviću kojega su u Beogradu, zbog njegovih navika i karakternih osobina, uglavnom i doživljavali kao autentičnog Crnogorca.

Sjedinjenje dvije srpske kraljevine – jedne u Podunavlju, a druge u Primorju – kako ih je nazvao knjaz Nikola – bilo je, u formi realne unije, predviđeno 1914. godine, kada su započeti prvi pregovori.

Zajednička vojna i politička saradnja Srbije i Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, sve do zajedničkog sloma krajem 1915. godine i početkom 1916. godine, pokazala je da snaga srpskog oružja, uprkos početnim nesporazumima, u sukobu s višestruko nadmoćnim neprijateljem, može da pruži zadivljujuće rezultate. Bitke na Ceru, Kolubari i na Mojkovcu, stale su u red velikih pobjeda u prethodnim stoljećima, na Martinićima i Krusima, na Mišaru i Ivankovcu, na Grahovu i Šumatovcu, sve do bitke na Kumanovu 1912. godine, kada je konačno, kako se svuda smatralo, bilo “osvećeno Kosovo”. Herojski otpor, u odsustvu spoljne pomoći, završio se okupacijom Srbije, padom Lovćena, i “albanskom golgotom” srpske vojske. Ujedinjenje je sprovedeno, poslije pobjedonosnog prodora savezničkih snaga, u čijem su sastavu, kao vojnici u srbijanskim trupama, bili i mnogobrojni crnogorski dobrovoljci, od bivših vojnika kralja Nikole do dobrovoljaca iz Južne i Sjeverne Amerike. U Crnoj Gori je na talasu opšteg oduševljenja, krenuo politički pokret za ujedinjenje sa Srbijom.

Ogromna većina naroda u Crnoj Gori je, preko svojih uglednih izabranika, s mnogo autentičnog entuzijazma, 26. novembra 1918. godine izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom. Pristalice kralja Nikole, uz finansijsku pomoć italijanskih oficira, pokušali su, bezuspješno, da oružjem ospore novo stanje i kralja Nikolu vrate na prijesto.

Ujedinjene u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. godine Kraljevina Jugoslavija), obrazovano pod skiptrom kraljevskog doma Karađorđevića. Srbija i Crna Gora našle su se, prvi put poslije doba despota Đurđa Brankovića, u zajedničkoj, slobodnoj državi. Snovi predaka bili su ostvareni.