Na današnji dan 1938. godine na arhijerejskom saboru za mitropolita izabran Gavrilo Dožić

Na današnji dan,  17. novembra 1920. godine na arhijerejskom saboru za crnogorsko-primorskog mitropolita izabran je Gavrilo Dožić. 

Mitropolit crnogorsko-primorski Gavrilo, rođen u blizini manastira Morača, kao Đorđe Dožić, izabran je za Patrijarha srpskog u predvečerje Drugog svjetskog rata koji će praktično u potpunosti provesti u njemačkom zarobljeništvu. 

Njemci hapse srpskog patrijarha Gavrila Dožića  aprila 1941. godine u manastiru Ostrogu zbog učestvovanja u događajima od 27. marta. Do kraja rata će ostati njihov zatočenik, a najveći dio tog perioda provešće u kućnom pritvoru u manastiru Vojlovica, gdje će boraviti sa vladikom Nikolajem Velimirovićem.

Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin Gavrilo, rodio se 1881. godine u Donjoj Morači, kao Đorđe Dožić. Nakon osnovne škole koju je pohađao u samom manastiru i školovanja u Beogradu, postao je iskušenik u manastirima Lipovcu i Sićevu, da bi se zamonašio u ovom potonjem. Nakon što je kao pitomac Kraljevine Srbije završio studije na Bogoslovskom fakultetu u Atini, bio imenovan za sekretara u Hilandaru na Svetoj gori i postavljen za poslanika SPC pri Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu- izabran je 1911. godine za mitropolita raško-prizrenskog: imao je svega trideset godina.

Tokom Prvog svjetskog rata bio je interniran u Mađarskoj, ali ga je oslobođenje zateklo u Ulcinju, gdje ga Austrijanci bjehu prebacili i stavili pod stražu. Kada je rat okončan, stao je na čelu poslaničke grupe crnogorske skupštine koja je u Beograd odnijela odluku o ujedinjenju sa Srbijom. Potom je 1920. godine izabran za mitropolita crnogorsko-primorskog, što je ostao sve do 1938. godine kada je izabran za patrijarha.

Na tronu je naslijedio patrijarha Varnavu koji je preminuo nakon što je SPC spriječila ozakonjenje Konkordata sa Vatikanom  ali ni sam nije mogao računati na lagani i mirni mandat. Uostalom, da li je bilo koji srpski patrijarh u istoriji to mogao?

Na praktično samom početku njegovog patrijarhovanja izbio je Drugi svjetski rat. Patrijarh je bio veliki protivnik potpisivanja Trojnog pakta, ali teško je reći koliko je uticao na događaje oko 27. marta. Kada je počelo bombardovanje Beograda, sklonio se u manastir Rakovicu, potom u Žiču, i konačno u Ostrog. Njemci su ga sve vrijeme gonili i na kraju ga tamo i stigli. Preko Sarajeva je doveden u Beograd i prvo smješten u Glavnjaču, gdje je držan u vrlo lošim uslovima.

Međutim, ne želeći da bespotrebno izazivaju narodni revolt u slučaju da mu se nešto dogodi, Njemci ga preko Rakovice smještaju u manastir Vojlovicu kod Pančeva, gdje će naredne tri i kusur godine, skupa sa Episkopom žičkim Nikolajem Velimirovićem biti čuvan pod jakom stražom, ali u čovječnim uslovima.

Njemački specijalni izaslanik za Balkan Herman Nojbaher, u pokušaju da napravi što je moguće širi antikomunistički front na Balkanu, pokušao je da izdejstvuje njihovo puštanje na slobodu, ali iako je ministar spoljnih poslova Ribentrop pristao na to, Hitler nije, jer je Patrijarha smatrao za glavnog huškača protiv Sila Osovine a za državni udar, koji je na kraju doveo do, iz Hitlerove perspektive, bespotrebnog i neželjenog rata te vezivanja nekoliko stotina hiljada njemačkih vojnika na našem tlu, vojnika koji bi bili daleko korisniji drugdje.

Umesto puštanja, kada je Crvena armija o jeseni 1944. godine počela da se približava Vojlovici, Patrijarh i Vladika su prebačeni u logor Dahau, na sigurno. Tamo su bili tri mjeseca, i imali su specijalni status: bili su u posebnom dijelu za najviše uglednike, oslobođeni svih obaveza, i tretirani bolje nego ostali. Tek decembra te godine uspio je Nojbaher da ih iščupa i da sa njima krene put Slovenije. Nojbaher u svojoj knjizi „Specijalni zadatak Balkan“ govori o njihovom putu ka Sloveniji koji je vodio preko Bavarske. Interesantno je i ono što piše o iskustvu iz Beča, gdje su dva velikodostojnika prebačena iz Slovenije. Naime, Nojbaher je sa njima bio u protivvazdušnim skloništima hotela „Imperijal“ i „Bristol“, a događaje opisuje ovako: „Bombe su pljuštale oko hotela ’Bristol’, a u podrumu tog hotela sjedeli smo Nikolaj i ja i vodili filozofske razgovore.

Tema nam je bio francuski mislilac Paskal i njegovo djelo “Misli”. S vremena na vrijeme, teške eksplozije potresle su naš podrum i punile ga prašinom. U tom trenutku ja bih ustao i kazao nekoliko riječi, kako bih umirio i ohrabrio brojnu djecu i žene, koji su bili sa nama u skloništu. Istovremeno bi se u svoj svojoj veličini uspravio Patrijarh sa dugom, bijelom bradom i zlatnim velikim krstom obješenim o grudi, koji je do tada sjedio pored mene. Podigao je ruku u pravcu ljudi, koji su bili uplašeni i plakali. Boljeg čovjeka i veću pomoć u borbi protiv panike ne bih mogao da nađem.

Poslije svega nekoliko sekundi, u podrumu je opet vladao mir.“ Međutim rat se završio, a Patrijarh Gavrilo i Vladika Nikolaj ostali sa druge strane granice, na bezbjednom; oslobodili su ih američki vojnici u Tirolu. Kada je prvobitno ludilo prošlo a revolucionarni žar malo zgasnuo, patrijarh se 1946. godine vratio u zemlju i sazvao vanrednu sjednicu Svetog arhijerejskog sinoda. Ali nije mu bilo suđeno da kormilari crkvenim brodom kroz iskušenja koja su slijedila jer je preminuo 1950. godine. Sahranjen je u beogradskoj Sabornoj crkvi.

Izvor: Mitropolija

Priredio: Miomir Đurišić