Na današnji dan od turske vojske odbranjen manastir Đurđevi Stupovi

Na današnji dan, 2 februara 1876. godine oko dvije stotine vasojevićkih ustanika, u cjelodnevnoj borbi, odbranilo je od turske vojske manastir Đurđevi stupovi kod Berana.

Svoju zadužbinu Đurđeve Stupove podigao je Gospodar Budimlja, župan Stefan Prvoslav, sin Velikog župana Tihomira, a sinovac Nemanjin 1213. godine. U Manastiru, njegovoj zadužbini, na desnoj strani naosa nalazi se njegov grob, nad kojim stoji zapis: “Župan Prvoslav, sin velikoga župana Tihomira, sinovac svetoga Simeona Nemanje i ktitor mjesta segov”.

Manastir je podignut na lijevoj strani Lima, pod Rastovcem, na zaravni koja se zove Stupovi, odmah iznad rijeke ponornice gdje izvire kristalno čista studena voda.

Svako arhitektonsko rješenje biva podložno i željama ktitora, pa i ovo. Za vrijeme Nemanjića Budimlja je bila važan kulturni i politički centar. U njoj je živio i sigurno iz nje upravljao dijelom Nemanjića države jedan od sinovaca Stefana Nemanje (Prvoslav), a Sveti Sava u svom prvom uređenju Srpske crkve u Budimlji naznačuje episkopa Neofita. Prvoslav je i svoj vječni boravak predvidio u Manastiru.

Da mu ne bi ponornica kosti uznemirila, on je duboko u zemlji ozidao kamene svodove i regulisao ponornicu, pa je onda nad njom sazidao vječnu kuću Đurđeve Stupove i u njima sahranjen. Crkva je jednobrodna građevina sa glavnim ulazom na zapadnoj i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Crkva i prva priprata su podignute u prvoj polovini XIII vijeka. Tačno vrijeme podizanja priprata ostalo je nepoznato. U kompleksu manastira zapažaju se tri građevinske faze. Spoljne površine zidova dobro su rađene, od kamenih kvadera, koji su postavljeni u vodoravne redove, i to se smjenjuje u nepravilnom ritmu, redovi tamnije sige i svjetlijeg tvrđeg kamena, po čemu bi se reklo da su u obradi fasada traženi efekti polihromije. U građevinskom pogledu crkva pripada arhitekturi, kakva se dotle razvijala u Primorju u XI i XII vijeku.

To dokazuje njen tip bazilike sa nišama iznutra u bočnim zidovima i pojačavajućim licima poluobličastog svoda, koji polaze sa naspramnih pilastra, između ovih niša. To dokazuje i način na koji je kupola dignuta između ova dva pojačavajuća luka, bez kockastoga postolja iznad krova. Uz prvobitnu crkvu je prvo dozidana jedna priprata, flankirana sa dvije kule. Ljetopis bilježi: “Crkva Sv. Georgija od dva stupa u Budimlji”, a ispred ove prezidana je docnije i spoljna priprata.

Freskopisac katedralnog manastira “Đurđevi Stupovi” bio je daroviti slikar “ali su sve freske u ljutim ranama, neprebolnim ranama. Sve vrste vatrenog oružja probane su u strijeljanju anđelskih i drugih svetih likova po svodovima manastira i oči, naročito oči, i drugi djelovi fresaka padali su zajedno sa djelovima maltera. Manastir je bio meta vježbanju turskih tobdžija sa artiljerijskog utvrđenja na Jasikovcu. Manastir je razaran i u Prvom svjetskom ratu od strane Austro-ugara, kad su ga pretvorili u konjušnicu, a kasnije u kuhinju i spavaonu, što je za ionako uništene freske bilo pogubno.Međutim, i pored svega toga, djelovi fresaka su sačuvani do danas. Na njima se prepoznaje ruka dečanskih majstora, porijeklom iz kotorske škole slikanja gdje je naslikan sav ciklus monologa, ilustrovanog crkvenog kalendara, po dečanskom uzoru. Pretpostavlja se da je taj freskopis urađen još za života cara Dušana.

Velika je zasluga katedralnog manastira Đurđevi Stupovi u očuvanju nacionalne svijesti, jedinstva srpskog naroda i širenju kulture na ovim prostorima. Godine 1219. u Đurđevim Stupovima je Sveti Sava osnovao jednu od prvih sedam episkopija – četvrtu po redu, o čemu se u zapisu kaže: “Četvrtago vladiku postavi Sveti Savo u Budimlju u hram Svetoga Georgija. Manastir je paljen pet puta, što znači da je on, kako narod zna da kaže “Manastir mučenik”. Ipak, manastir je obnovljen 1925. godine. Poslije Drugog svjetskog rata manastir je doživljavao sudbinu ostalih svetilišta. Manastir je nadživio svaku nevolju, nije se predavao. Pod njegovim svodovima održavani su zborovi i sabori, dogovarani ustanci i bune, proglašavana nezavisnost Vasojevićke kneževine i donesena odluka o ujedinjenju sa Crnom Gorom. Manastir je danas sjedište Eparhije budimljansko-nikšićke. Po ustrojstvu je muški opštežiteljni manastir. Crkva je posvećena Sv. velikomučeniku Georgiju.

Mitropolija