Na Polici kod Berana: Svečanosti u čast vojvode Miljana i plemenskog kapetana popa Josifa
1 min readU okviru “Dana sjećanja na srpske junake i dobrovoljce -Berane 2020.“ juče11. oktobra 2020. godine, “Srpska narodna odbrana Vasojevića i Limske doline“ koju čine: Udruženje dobrovoljaca ratova do 1918, njihovih potomaka i poštovalaca Berane, Srpsko istorijsko- kulturno društvo “Nikola Vasojević“- Berane, i Udruženje srpskih književnika u otadžbini i rasejanju za Crnu Goru u okviru jednonedeljne kulturno-istorijske manifestacije : “DANI SJEĆANJA NA SRPSKE JUNAKE I DOBROVOLJCE“ OVE GODINE NA TEMU: “NEZABORAVLJENE BITKE I BOJEVI VASOJEVIĆA ZA SLOBODU SRPSTVA I CRNE GORE“ obilježila je dvesta godina od rođenja jednog od najumnijih Vasojevića vojvode Miljana Vukova Vešovića i plemenskog kapetana popa Josifa Popovića Mihajlovića.
O pomenutim istorijskim ličnostima govorio je istoričar Goran Kiković koji je istakao sledeće: Vešović (Vuković) Vukov Miljan (1820-1886), rođen u Lopatama (Lijeva Rijeka-Vasojevići), od oca Vuka i majke Jokne, rođene Vlahović iz Rovaca.
Vještine četovanja učio je od starijeg brata Milovana koji ga je često vodio sa sobom u opasne avanture tajnih upada i zasjeda prema Kolašinu, Bihoru, Plavu i drugim uporištima turske moći.
Godine 1838. imenovan je za plemenskog barjaktara od vladike Petra II. Poslije pogubljenja plavogusinjskog age Pâša Šehovića, Miljanu za junaštvo Vladika dade zlatnu Medalju Obilića i dade mu kapetanstvo, a barjak preruči njegovom bratu Mitru 1849. godine, a kralj Nikola u svojim Kolima kaže: “Od kada ti Danilova ruka prvi barjak dade…“.
Vojvoda Miljan počinje da radi na proširenju crnogorske države iz Lijeve Rijeke na dolinu Lima. Uz pomoć serdara Jola Piletića, izaslanika knjaza Danila, radi na organizaciji vlasti u Lijevoj Rijeci i Polimlju. Cijelu oblast Vasojevićâ u crnogorskoj i turskoj granici podijelio je na sedam kapetanija. Naimenovao je kapetane i po 18 perjanika i barjaktara, njihovih pomoćnika. Onda ga je knjaz (1857) imenovao vojvodom vasojevićkim i senatorom crnogorskim.
Reorganizacijom crnogorske vojske 1871. godine postavljen je na dužnosti komandanta Moračko-vasojevićke brigade. Knjaz Nikola je 1874. godine penzionisao vojvodu Miljana kao senatora, a u ratu mu je oduzeo komandne funkcije.
Dok je knjaz Nikola pripremao ustanak u Hercegovini, koji je buknuo 5. jula 1875. godine, vojvoda Miljan je tajno radio na pripremama za ustanak u Vasojevićima. Crna Gora je pomagala front u Hercegovini, ali nije mogla i u Vasojevićima. Strategijsko opredjeljenje knjaza Nikole bilo je da oslobodi Hercegovinu i Primorje i da ih priključi Crnoj Gori, a da podržava gerilsku borbu u Polimlju, do određenog momenta za dizanje ustanka. Vojvoda Miljan je dobio naređenje od knjaza da postepeno razvija ustanak. Sela s desne strane Lima trebala su da miruju. Međutim, Šekular i Velika nijesu mirovali. Pošto je vojvoda Miljan dozvolio da iz crnogorske granice učestvuju jedinice u borbi na turskoj teritoriji (Previja i Polimlje), Gospodar je, septembra 1875., smjenio vojvodu Miljana kao vojnog starješinu. Na čelo Moračko-Vasojevićke brigade dovodi crmničkog vojvodu Mâša Androva Đurovića, porijeklom Vasojevića.
Knjaz Nikola je vojvodu Miljana Vukovića smijenio sa dužnosti komadanta brigade, jer je uvidio da vojvoda Miljan nema potrebnog autoriteta u plemenu zbog sukoba sa dvije Zarije iz Kraljskog bataljona. Dok je vojvoda Miljan bio u nemilosti kod knjaza Nikole, vojvoda Gavro Miljanov Vuković je bio najpovjerljivija ličnost kod knjaza Nikole.
O vojvodi Miljanu Vukoviću pisali su Jozef Holeček, Pavel Rovinski, a, recimo, književnik Branislav Nušić, u svojoj trotomnoj Retorici, svrstava ga među poznate srpske govornike (1934).
Imao je veliki ugled na Cetinju, Crnoj Gori i Hercegovini i to među biranim ljudima, junacima, glavarima, senatorima, vojvodama i serdarima. Prvi je Crnogorac koji je dobio dvije zlatne Obilića medalje. Drugu je dobio na riječ starog vojvode Miloša Androva Krivokapića koji je, između ostalih pohvala upućenih vojvodi Miljanu, rekao: “… nema ni jednog crnogorskog glavara koji bi mogao reći Miljanu Vukovu: pomakni mi se da sjednem… On je kosovski vojvoda, on je proslavljeni vojskovođa, ratnik i junak, on je postojan i čvrst čovjek, on je ovoj državi prislonio još jednu Crnu Goru“.
Uz pomoć vrsnih narodnih glavara vojvoda Miljan Vuković je uspio da za nepunu deceniju izvrši duhovno i političko sjedinjenje svih bratstava na teritoriji Lijeve Rijeke i Limske doline i da ih tako udružene priključi slobodnom dijelu Crne Gore.
Vojvoda Miljan je bio pobratim s Jovanom Ristićem, glavnim akterom srbijanske spoljne politike, zatim knjazom Danilom Petrovićem, Novicom Cerovićem, Jôlem Piletićem, Radojem Simovićem. Koliki je ugled uživao govori i činjenica da je bio stâri svat (jedini od Crnogoraca) u svatovima knjaza Petra Karađorđevića sa knjeginjom Zorkom. Bio je prisni prijatelj proslavljenog umjetnika Josipa Čermaka, koji ga je portretisao.
Za mnoge pobjede izvojevane nad Turcima vojvoda Miljan je odlikovan od knjaza Nikole: sabljom Mahmuta vezira Bušatlije, zlatnom Obilića medaljom i lentom Danilova ordena; od Rusije: Ordenom Svete Ane (o grlu), a car Franjo Josif, obaviješten o junaštvima i pobjedama vojvode Miljana u toku rata 1862. godine i prije, poslao je knjazu Nikoli 200 dukata, da Miljanu kupi dvije najljepše ledenice koje se nalaze u Crnoj Gori, i da mu ih daruje u njegovo ime, jer mu ne može poslati Orden zbog osjetljivosti Turaka. Knjaz je kupio dvije lijepe bušatlijke u vojvode Plamenca i predao mu ih, kao carev dar. “Kada je oslobođen Bar, knjaz Nikola je vojvodi Miljanu darivao lijepu Selim begovu kulu, što je naišlo na odobrenje cijele vojske, jer je vojvoda uživao nepodijeljeno uvažavanje i priznanje kod svih“ – piše Gavro Vuković. Međutim, 24. novembra, uveče, kula je otišla u vazduh. “Ovaj nesrećni slučaj nije se mogao objasniti“ – piše knjaz Nikola.
U godinama mira, kratko, vojvoda Miljan Vuković se naselio u selu Lužac kod Berana. Poslednje godine života je proveo kao penzionisani crnogorski senator u Lijevoj Rijeci. Umro je poslije 40 dana od iznenadne smrti sina, proslavljenog brigadira Todora Vukovića. Sahranjeni su kod crkve u Lijevoj Rijeci.
Na sahrani vojvodinoj nije prisustvovao knjaz Nikola. Jedini su došli knjaz Petar Karađorđević i vojvoda Marko Miljanov Popović. Ostalo je u narodu da se pripovijeda da je na pitanje knjaza Petra koji je najbolji vojvoda u srpstvu, vojvoda Marko odgovorio: “Mi smo imali dvije vojvode u srpstvu Miloša Obilića i Karađorđa. Treći vojvoda je ovaj kojeg smo danas sahranili – Miljan Vukov“.
Izvršio je epohalni podvig ekonomskog, nacionalnog i socijalnog oslobođenja i narodnog ujedinjenja u Limskoj dolini čime je udaren pečat velikoj oslobodilačkoj epohi.
Od narodnih predstavnika koji su najviše doprinijeli ostvarenju njegovog koncepta posebno su se isticali Đole i Trifun Laban, Zarija Protić, Zarija Bakić, vojvoda Simo Vojvodić, Savo Perov Maslovarić, Šujo Šćepanov Dragović, Božina Lekić, Milovan Raičev Golubović.
Vojvoda Đuro Matanović kako to dolikuje ratniku i biranom Crnogorcu okupljenim cetinjskim glavarima, povodom smrti Miljana Vukova, veli sledeće: “ Šta smo mi pri njemu? – Mi smo plemenski, a on kosovski vojvoda!”
Pitao knjaz Petar Karađorđević, Marka Miljanova šta misli o vojvodama i junacima, a on mu odgovorio da je srpski narod imao dvije vojvode, u Srbiji Karađorđa, a u Crnoj Gori Miljana Vukova.
Za istorijske zasluge u borbi za slobodu crnogorskog naroda Republika Crna Gora mu je podigla spomenik u Lijevoj Rijeci 1951. godine. Bratstvo Vešovića mu je podiglo spomen biste u Podgorici, u ulici koja nosi njegovo ime, u Lijevoj Rijeci i u Beranama. Na vojvodinoj kuli u selu Lopatama (Kovačica) postavljena je spomen ploča 1994. godine.
Vojvoda Miljan je oženio Stanu, sestru Šuja Šćepanova Dragovića iz Đulića sa kojom je imao dva sina: Gavra i Todora, od kojih danas nema muških potomaka.
Za njega Panto Cemović je rekao: “Boljega junaka razboritije glave, Vasojevka nije rodila.”
Njegova je riječ bila neopoziva, malo je govorio. Posebne crte njegovog karaktera su ozbiljnost, strogost, ćutljivost. Užasavao se pretjerane veselosti, psovki, šala, vulgarnosti ili aluzija na erotizam.
Savremenici vele da Miljana niko nije nasmijanog video. Bio je uvijek jako ozbiljan kako na skupovima, tako i u porodici. Bio je pravi narodni vođa, ozbiljan, zatvoren, smiren, taktičan, odmjeren, jednom riječu cjelovita ličnost.-zaključio je Kiković.
Kiković je potom govorio i o ličnosti plemenskog kapetana popa Josifa Mihajlovića Popovića.
Nas je ovdje, na junačkoj Polici, gdje su se vodile kroz vjekove borbe “za krst časni i slobodu svetu“, okupio veliki događaj i velika ličnost pa tim obeležavamo stopedesetdvije godine od upokojenja jednog od najznačajnih Poličana – popa Josifa Mihajlovića Popovića.Međutim moramo pomenuti danas i poznate junake Police: među kojima su dva brata Dedovića Miro i Radisav, Radoje Đukić, Novo Pantović, Arsenije Vukićević, Marko Trifunović, Mirko Babović, Radonja Todorović, Milutin Babović, Petar Kastratović, Dele Boričić, Nikola Đurišić, Radoje Plavšić-Đurišić – četobaša, pop Josif sa Zagrađa…“ Kao i mnogi drugi Poličani koji su kao žarko sunce voljeli slobodu i borili se “za krst časni i slobodu zlatnu“.
Pop Josif je bio od onih glavara i junaka za koje je vojvoda Marko Miljanov Popović rekao: “Dragi brate Srbine, da si imâ prilike i da si gledâ junake koje sam ja gledâ, ne bi ti imalo srce mira dokle se ne bi ozvâ junacima koji veselo mru za svoja i svija nas prâvo…“
Danas nas je okupila ličnost Popa Josifa Mihajlovića Popovića, koji je rođen ovdje u selu Zagrađu na Polici, od oca popa Vukašina, što je kako stoji u zapisu stradao od Turaka 1825. godine zajedno sa svoja tri sestrića nedaleko od današnje gimnazije u Beranama. Josif se školovao u manastiru Đurđevi Stupovi i naslijedio svoga oca na čelu poličke parohije. U teškim vremenima za srpski narod donjih Vasojevića pop Josif bio je prvi među Poličanima. Do 1857. godine on je to bio po volji naroda, a od tada zato što ga je knjaz Danilo postavio za kapetana najprostranije kapetanije u Vasojevićima. On je bio narodni prosvjetitelj, sveštenik, umješni vojni komandant i mudri narodni starješina. Iako nije bio plemenski Vasojević, prema pisanju vojvode Gavra Vukovića, sina vojvode Miljana: “Pop Josif iz Zagrađa kapetan bio je Miljanu u svim njegovim preduzećima bliski i svesrdni saradnik, nego koji mu drago vasojevićki glavar.“
Godine 1858. pop Josif je bio član u vasojevićkoj delegaciji kod knjaza Danila, a iste godine potpisuje peticiju glavara koji odlaze u Srbiju radi traženja pomoći. On tajno predstavlja Vasojeviće 1861. godine, kao njihov delegat, kod pobunjenih Hercegovaca pod vođstvom Luke Vukalovića, na skupu u manastiru Kosirijevo i potpisuje predstavku koju pobunjeni Srbi predaju komisiji evropskih sila. Najteže dane svoga života kapetan Josif dočekao je 1862. godine, poslije završetka rata između Crne Gore i Turske, u kome je on predvodio Poličane i ostale Srbe iz svoje velike kapetanije. Po međunarodnom ugovoru Polica je, kao i sva Donjvasojevićka nahija, ostala u granicama Turske. Da bi se odbjegli narod vratio na svoja ognjišta nije bilo drugog izlaza do da se prvo pokore njegovi prvaci. Tada su, inače, Turci prvi put uspostavili svoj stalni garnizon na lijevoj obali Lima, pored koga će početi da se razvija varoš Berane.
Od tada pop Josif, do tada ilegalni kapetan crnogorski, postaje legalni predstavnik donjovasojevićkog naroda pod turskom vlašću. Da bi im bio na oku, zahtijevali su od njega da se preseli među onih nekoliko kuća u varoši, koja je tek počela da nastaje. On je bio jedan od prvih koji je napravio skromnu kuću u Beranama i tu se nastanio, mada se i dalje više držao svog rodnog Zagrađa.
Tajna prepiska popa Josifa sa Cetinjem, odnosno njegova pisma sačuvana u Državnom arhivu Crne Gore, koja je slao Senatu i Crnogorskom konzulatu u Skadru, najbolje prikazuju kakav i ko je bio pop Josif, nesumnjivo značajna ličnost zagraničnih Srba. To vrijeme je za Poličane teže od svega što su do tada podnosili, o čemu on u pismima opširno govori.
Od 1864. godine sjedište Sandžaka pod kojim je spadao i beranski kraj, postao je Novi Pazar. Kao i ranije Josif Mihajlović Popović uporno se bori za svoj narod koji je predstavljao. Najzad, Turci nijesu htjeli da ga podnose i odlučili su da ga likvidiraju. To se jasno vidi iz pisma, koje on šalje iz Berana crnogorskom konzulu Vacliku u Skadar 21.10.1863. godine. On piše: “Evo nekoliko vremena od vas nikaka glasa ne čujem, pa sam sada odlučio da vam se ovim nekoliko riječi javim. Ako želite čuti da sam u životu i nadati se, pošto ovo dobijete, od vas dobrom glasu. Javljam da òće Kariman beg da dođe tamo, a to je moj glavni prijatelj koji mi je glavu sačuvao. Kajmekan koji je odavde istjeran, jednu noć bio mi je turio busiju da me izgubi i da nije bilo Kariman bega oćaše svršit po njegovoj želji. Toga radi vas molim, ako mu bude nužde od Spužana, da mu budete naklonjeni koliko budete mogli.“ Iz ovog pisma se jasno se vidi da je pop Josif predosjećao opasnost koja mu predstoji.
Jedne večeri, početkom 1865. godine bili su zajedno u hanu u Beranama: pop Josif, Miro Dedović i Labud Rmuš. Po naredbi tajnoj stavljen im je otrov u čaj. Ubrzo, pošto su ispili napitak, osjetili su njegovo dejstvo i pohitali kućama. Miro i Labud uspjeli su da se spasu. Josif je pohitao ka svojoj kući u Zagrađu, ali stigao je samo do blizu Groca, iznad kuća Babovića-Calića. Tu mu je pozlilo i ubrzo je izdahnuo. Sahranjen je na zagradskom groblju. Tako je završio život istaknuti glavar sa Police kapetan pop Josif Mihajlović, od koga – kako piše profesor Dušan Vuletić u knjizi “Polica kod Berana“ – potiču zagradski Popovići. Poličani nijesu zaboravili ovu svijetlu ličnost pa su mu 16. oktobra 2011. godine, na dan kada su ovi krajevi poslije 457 godina oslobođeni od turskog ropstva, podigli ovdje pored crkve Svete Trojice spomenik popu Josifu kao znamenitom plemenskom kapetanu Donjih Vasojevića, jednim od sedam vasojevičkih kapetana, srpskom svešteniku Poličke parohije koja se prostirala na cijeloj desnoj obali Lima i narodnom prosvetitelju ovoga kraja. Poličani se kroz ličnost popa Josifa sjećaju svih svojih predaka koji su se junački borili u svim ratovima za slobodu srpskog naroda ovoga kraja i Crne Gore (1853/54; 1862. i 1876-1878, 1912, 1913. Od 1914. do 18.), kao i u ratu (1941. -1945.), pa do zadnjeg rata 1990., 1999. U svim ovim ratovima istakli su se Poličani kao ljuti graničari i nepokolebljivi junaci i borci“.-zaključio je istorijski čas profesor Kiković.
U kulturnom programu učestvovali su pjesnici Radovan Obradović i Radoje Mišković, dok je uz strune gusala skup pozdravio mladi guslar Siniša Petrić.
UOČI DOLASKA VOJVODE MARKA MILJANOVA POPOVIĆA – DREKALOVIĆA U VASOJEVIĆE, U LIJEVU RIJEKU, VELIKI VOJVODA MILJAN VUKOV VEŠOVIĆ – VUKOVIĆ JE NAREDIO MJESNOM SVEŠTENIKU DA ZVONE ZVONA NA VASOVOJ CRKVI! SVEŠTENIK JE SHODNO PROTOKOLU ODGOVORIO DA POČASNA ZVONA ZVONE SAMO KAD DOLAZI VLADIKA ILI GOSPODAR CRNE GORE. „KAD BODE DOLAZIO GOSPODAR NEKA ZVONI ŠTO GOD OĆE, NAJBOLJE ČAKTAR, ALI KAD DOLAZI KUČ VOJVODA MARKO IMA DA ZVONI NA ČAST I BRATSKO POŠTOVANJE (MILJAN I MARKO SU, TAKOĐE BILI POBRATIMI ) NAJSVEČANIJE I NAPOBOŽNIJE CRKVENO ZVONO“. I REČE VOJVOD MILJAN I BI TAKO. I REČE GOSPOD I BIŠE I OSTAŠE BESMRTNI VOJVODE MILJAN VUKOV I MARKO MILJANOV.
Divno! Hvala junacima!
SVAKA ČAST ZA POLICU KOD BERANA!