Nepodobni admiral

Piše: Nebojša Rašo

Zašto u „budućoj evropskoj prestonici kulture“ Herceg Novom nema mjesta za najpoznatijeg novskog pomorskog kapetana, zapovjednika crnomorske flote, prvog glavnog direktora crnomorskog pomorskog učilišta?

Matica Boke podnijela je zahtjev da se u Herceg Novom, rodnom mjestu Marka Vojnovića podigne bista ovom velikom pomorcu. Do dana današnjeg nema odgovora na ovaj zahtjev. Podgorica lukavo ćuti, a hercegnovska uprava ne djeluje previše zainteresovano.

Bista je urađena i čeka neka bolja vremena u crkvi Sv. Nikole – rezidenciji mitropolita Ljubibratića na Toploj, onoj crkvi koju su 2. oktobra 1806. zapalili poraženi Francuzi biježeći pred rusko-bokeljsko-crnogorskom vojskom. Novski čelnici svakog 11. novembra postavljaju cvijeće na grob francuskog okupatora a u gradu nema mjesta za bistu čuvenog admirala.

Vojnovići su poznata srpska porodica, kojima su plemstvo priznale Venecija, Rusija i Austrija. Marko Vojinov Vojnović rođen je u Herceg Novom 1750. Na poziv carice Katarine mnogi bokeljski pomorci stupili su u rusku mornaricu u ratu protiv Turske 1768-1774. Učestvovao je u ekspediciji kneza Dolgorukova u Crnoj Gori.

U činu mičmana (najniži oficirski čin) stupa 1770. u sastav Baltičke flote. Na brodu „Sv. Georgije pobedonosac“ isplovio je iz Kronštata u Sredozemno more.

Postavljen je 1771, za zapovjednika polake „Auza“ naoružane sa 12 topova.  Krstareći po Mediteranu napadao je turske brodove. Sredinom 1771. zamjenio je poginulog zapovjednika fregate „Slava“, takođe Bokelja Bijelića. I sa ovim jedrenjakom grof Vojnović uspješno napada i zarobljava turske brodove. Iste godine zarobio je vezira Moldavanži pašu. Marko i njegov rođak Jovan Vojnović zajedno sa drugim Bokeljima i Grcima istakli su se u napadu na tvrđavu Mitilena 2. novembra 1771. Za pobjedu nad turskim brodovima pod tvrđavom Lagos odlikovan je 8. septembra 1772. ordenom Sv. Georgija 4. stepena. Orden je dobio „Za hrabrost i smjelost, pokazanu za vrijeme komandovanja manjim brodom na ulazu u Dardanelski kanal i duž evropske obale, gdje je napao naoružane neprijateljske brodove pod zaštitom obalske baterije i zaplijenio četiri od njih sa teretom, onda izvršio desant na obalu i uzeo neprijatelju četiri topa“.

Marko i Jovan Vojnović istakli su se i boju u Patraskom zalivu sa ulcinjskim gusarima i tuniškim brodovima 26. oktobra 1772. Svi ulcinjski brodovi su potopljeni. Učestvovao je 1773. u opsadi i zauzimanju Bejruta i desantu na ostrvo Hios 30. maja 1774. gdje je komandovao odredom brodova.

Nakon potpisanog primirja obavljao je više dužnosti u ruskoj mornarici. Po Potemkinovom naređenju preuzeo je 11. juna 1781. komandu nad kaspijskom ekspedicijom koja je imala zadatak da na persijskoj obali osnuje ruske trgovačke stanice.

Nakon preuzimanja Krima 1781. Marko Vojnović upućen je 6. aprila 1783. u sastav Crnomorske flote. Postavljen je za komandanta luke Herson. Za suzbijanje epidemije kuge u ovom gradu odlikovan je ordenom Sv. Vladimira IV stepena. Grof Vojnović postavljen je 21. aprila 1783. za zapovjednika linijskog broda „Slava Katarine“ naoružanog sa 74 topa i proizveden u čin kapetana 1. ranga. Poslije smrti komandujućeg Sevastopoljske eskadre i luke, kontra-admirala Mekenzija 12. januara 1786. godine, postavljen je na njegovo mjesto. U čin kontra-admirala unapređen je 1787.

Drugi rusko-turski rat počeo je nesretno po Sevastopoljsku eskadru koja se uputila ka luci Varna radi napada na tursku flotu. Brodovi su upali u oluju 8. i 9. septembra 1787. i pretrpjeli teška oštećenja. Ipak eskadra je 3. jula 1788. u boju kod ostrva Fidonisi potukla tursku flotu. U boju se istakao budući nepobjedivi admiral Fjodor Ušakov. Za svoje komandovanje Sevastopoljskom eskadrom u boju kod Fidonisija Marko Vojnović odlikovan je ordenom Sv. Georgija 3 stepena. Knez Potemkin obavijestio je Vojnovića o odlikovanju i čestitao mu 22. oktobra 1788. godine:

„Hrabrost i odvažnost koju ste pokazali zapovijedajući flotom na Crnom moru u bici 3. jula ove 1788. godine protiv nadmoćne neprijateljske sile pod vođstvom kapetan-paše, udostojene su Njezine najveličanstvenije Imperatorske pažnje i dobre volje. U znak Njezine Svenajmilostivosti dodijeljen vam je orden Sv. Georgija III stepena, koji imate da stavite na sebe i nosite nakon što vam se isti dodijeli. Pozdravljam vas i čestitam vam ovu milost Monarhinje, i očekujem, sa punom nadom i uvjerenošću da vi nećete propustiti da odlikujete sebe novim podvizima“.

Međutim došlo je do sukoba između Vojnovića i Ušakova. Decembra 1788. Vojnović je postavljen za komandanta Crnomorske flote a Ušakov za zapovjednika Sevastopoljske eskadre. Ovo nije bio kraj sukoba ova dva admirala. Nakon što se istakao na novom položaju Ušakov je 14. marta 1790. godine postavljen za komandujućeg Crnomorske flote. Istog dana Vojnović je postavljen za zapovjednika eskadre Kaspijskog mora. Nije želio da se prihvati nove dužnosti i tražio je otpust iz mornarice. Jedno vrijeme boravio je u Trstu.

Marko Vojnović je potpisnik „Statuta i propisa naroda i bratstva ilirskoga“ (Statuti e Regolamenti della Nazione e Confraternita Illirica) u Trstu 1. septembra 1793. Vratio se u Rusiju 1796. godine. Reaktiviran je i postavljen za načelnika brodogradilišta na Dnjepru. Postavljen je za prvog glavnog direktora novoustanovljenog Crnomorskog navigatorskog učilišta 24. avgusta 1798. godine. Ovo je još jedan podatak koji govori da je Marko Vojnović ostao cijenjen i nakon smjenjivanja sa mjesta zapovjednika Crnomorske flote.

U čin admirala unapređen je 14. marta 1801. godine. Car Pavle odlikovao je Marka Vojnovića ordenom Sv. Jovana Jerusalimskog i proizveo ga u „komandora Malteškog ordena“.

Marko Vojnović umro je u Vitebsku 1807. U braku sa Anom Aleksejevom imao je sina Vladimira. Vladimir Vojnović istakao se kao poručnik carske garde u velikom otadžbinskom ratu 1812. U Borodinskoj bici 1812. ranjen je. Odlikovan je 1813. godine ordenom Svetog Vladimira 3 stepena za pokazanu hrabrost u borbama kod Licena i Baucena. Od rana zadobijenih u bici kod Ulma preminuo je 17. avgusta 1813.