Nikola Malović: Boka je škrinja sa palimpsestima kulture i istorije (VIDEO)

Pisac Nikola Malović je na promociji održanoj 27. maja u Matici srpskoj – društva članova u Crnoj Gori govorio o svom poslednjem romanu „Jedro nade“, ali i o brojnim temama vezanim za književnost i društvenu zbilju.

Uprkos brojnim prestižnim nagradama koje su pobrala Malovićeva djela, on je prećutkivan od strane većine medija u Crnoj Gori. Na pitanje da li se ovakva situacija promijenila od vremena prvog izdanja „Lutajućeg Bokelja“, Nikola Malović odgovara da je kvalitet djela presudan, te da su upravo njegova djela „mahala“ pažnji čitaoca umjesto pisca samoga.

„Taj roman je pisan pet godina, završavan je uoči kletog referenduma, a prva rečenica glasi: ’Još uvijek mislim na srpskom.’ Znao sam u šta ulazim i s kakvom vatrom se igram. To je, vjerovatno, najkomentarisanija rečenica u nekom romanu u nama znanoj istoriji jer se mnogo pisalo o njoj i koja je meni zatvorila sva crnogorska vrata, zbog toga što je proskribovana.

Roman je stigao do osmog izdanja, dobio je šest visokih srpskih književnih nagrada i dan danas se prodaje zbog toga što do tog trenutka vi nijeste imali savremeni srpski roman koji izlazi na more.

Taj roman prvi put savremenog čitaoca upoznaje sa velikim domaćim plavetnilom i činjenicom da je Boka Kotorska, u nešto širem smislu, jedina geografija na svijetu na kojoj i dalje Srbi žive uz more. Potom se država pocijepala i Srbija je izgubila fizički izlaz na more, a tim činom, na moja generalno nejaka pleća, svaljen je nesrazmjerno veliki teret, jer ispada da savremena srpska književnost mojom malenkošću izlazi na more i ja sam dobio, a da nisam tražio, nove bitke koje moram da vodim zbog toga što deklarativno pripadam srpskoj književnosti. Nisam očekivao da će mi država izbiti alat iz ruke, a to su moj jezik i moje pismo.

Međutim, s druge strane, osam izdanja i šest nagrada „Lutajućeg Bokelja“ je fantastičan uspjeh s obzirom na to da autor „Lutajućeg Bokelja“ živi na najudaljenijoj tački od književnog epicentra, a to je Beograd, i taj roman, da nije pisan pet godina, i da nije, zaista, dokazano dobar zbog nagrada, ne bi mogao da skreće sam pažnju na sebe, a upravo to ja moram da uradim. Za razliku od mojih kolega, koje žive u Beogradu ili u Podgorici, koje mogu da gostuju na jutarnjim, večernjim i svim mogućim programima, ja to ne mogu zbog toga što živim na petsto pedeset kilometara od Beograda i moji romani umjesto mene moraju da mašu i da se prepričavaju i preporučuju onim najljepšim načinom, a to je od uva do uva.“

Malović je svojim pisanjem itekako ukazao na bogatstvo Boke Kotorske i kao jezgra ogromnog broja tema za romanesknu obradu.

„Pekić je jednom prilikom rekao da ako svim domaćim piscima date neku apanažu i mjesec dana im obezbjedite da kopaju po arhivima, po Boki, Kotoru, Perastu, Herceg Novom i da posle toga napišu nešto, da bi još preostalo materijala, koliko je, zapravo, Boka, jedna škrinja sa palimpsestima kulture i istorije.“

Govoreći o motivima u „Jedru nade“, istakao je političko djelovanje i tom kontekstu lik poteštatice, gradonačelnice Perasta Marije Zmajević. Ona je, za razliku od ustaljene slike korumpiranih političara u našem stvarnom svijetu, deklarisana prostitutka i svoj „zanat“ koristi u političke svrhe. Time je čuvena metafora „politike bludnice“ dovedena u romanu do groteske.

„Nikola Smekija ima zadatak da prebaci modnu konfekciju iz Barija u Perast, koji se bori za samostalnost od kotorske Boke Kotorske, i ima na svom čelu Mariju Zmajević, koja je deklarisana prostitutka. Šta je pisac htio da kaže? Za razliku od političara koje znamo, koji su prostituti ali ne priznaju da to jesu, koji prodaju svoje zemlje i sve ono dobro oko njih zarad svoga, i naravno, same sebe, jer, prosto, ne možete imati samostalnost i suverenost a igrati kolo sa đavolom, Marija Zmajević je deklarisana prostitutka i daje se na dobrobit Perasta. Jer nije lako povratiti samostalnost i suverenost, koju je nekad taj gradić imao.“

Među ostalim likovima, Malović je istakao lik Amosa Oza, koji je, kako kaže, gradio godinu i po dana.

„Predsjednik Perasta je Adam Oz, i vlasnik svega u Perastu. Njegovo lice postaće jedno od najupečatljivijih lica u savremenoj srpskoj književnosti. Gradio sam ga dugo, da bude izražajniji od Andrićevog Karađoza.“

Posebnu pažnju u priči o motivima očekivano je zaslužio plavo-bijeli dezen kao suštastvena mjera pomorskog i pomorsko-vojnog života.

„Fenomen najpoznatijeg, najseksualnijeg, najavanturističkijeg modnog dezena na svijetu (mornarska majica), koji je ujedno i vojna uniforma jeste zapravo logo doba. Pomorska i nautička Rusija nemoguća je za opisivanje bez Peraštana i  Bokelja. Prvi admiral ruske Baltičke flote bio je Peraštanin, Zmajević. Admiral Crnomorske ruske flote bio je Bokelj, Marko Vojnović, i zapovjednik krimske luke u Sevastopolju. U Perastu se u doba baroka obučavaju, u školi brodograditelja i nautičkog pedagoga Marka Martinovića, nautičkoj nauci, sinovi 17 najbogatijih Moskovskih knezova. Prvi Južni Sloven koji je (ne na svom brodu) oplovio svijet, bio je Bokelj, Stevan Vukotić, koji je cirkumnavigaciju učinio na ruskom ratnom brodu Pretprijatije. Itd, itd, itd, sa sve podacima kog je tačno dana, mornarska majica ušla u rusku mornaricu kao uniforma. Rusi obožavaju mornarsku majicu (jer je fenomen, o čemu i kazuje roman): nazivaju je mornarskom dušom i prugastom drugaricom.“

Pandan morskim talasima i prugama na mornarskoj majici u romanu su tzv. hemijski tragovi na nebu. Takođe, romanesknim nebom revnosno „kruži“ Google, njegova evoluirana varijanta sa aplikacijama Google Ear i Google Earth Memory, koje prate sva dešavanja na Zemlji.

Ujedinjene zemlje, koje su u romanu date kao simbol stvarnim jedinstvima EU i SAD, takođe su jedan od važnih motiva romana. Nasuprot njima, stoji čestica, „geografski piksel“ Perasta.

„Kazuje se u romanu o (ne)mogućnosti da i jedna geografija koja se udruži sa Ujedinjenim zemljama (što je u romanu simbol za SAD i EU) ima suštinsku samostalnost i suverenost. Sve vrijeme u kome radnja prati dešavanja u nautičkom Perastu, i zalivu, napolju traje rat. U vijestima, čitalac vidi da Ujedinjene zemlje napreduju. Kao što sada ka zlu napreduju SAD i EU. Jasno se u romanu kazuje da one napreduju akcijom zvanom Anakondin zagrljaj, a to je već svima znana šifra da bi se u njoj prepoznao kao sveopšti rat protiv Rusije. Poslednje poglavlje počinje riječima: ’Ujedinjene zemlje odgovorile su nuklearnom bombom.’“

Na pitanje da li postoji odrednica „mediteranska književnost“ i, ako postoji, koji bi joj pisci s naših prostora pripadali, Malović je kazao da je to vrlo interesantno pitanje, a u kontestu pisaca mediteranskih tema izdvojio Milorada Pavića.

„Mislim da oficijelno ne postoji, ali bismo mogli da napravimo, preko neke emotivne veze, skup mediteranske književnosti u koju bismo stavili sve one pisce koji su pisali o moru. Ali tu je jedna zanimljiva situacija, da je mora uvijek bilo malo u srpskoj književnosti i mora je malo u svjetskoj književnosti. Kladim se u evro da niko od vas ovdje ne bi mogao da nabroji sad deset knjiga čija se radnja dešava dominantno na moru. Prvo što vam pada na pamet jeste ‘Starac i more’. Pavić mi pada na pamet. Proglasio sam Pavića u ‘Lutajućem Bokelju’ najboljim bokeškim piscem ikad. Pavić je prvi dobitnik nagrade ‘Stefan Mitrov Ljubiša’, koja se dodjeljuje na Trgu pjesnika u Budvi, za fantastičnu zbirku ‘Mediteranske priče’, sa kojom je do tog trenutka jedan pisac najdublje ušao u logiku primorskog načina života.“

Malović je govorio o istorijskoj građi koju je koristio u pisanju romana „Jedro nade“, o značaju Peraštana za rusku mornaricu, o Kristiforu Kolumbu kao preobraćeniku jevrejskog porijekla, te o biblijskim i njima suprotnim danjašnjim migracijama Jevreja. Istakao je da mu je zbog romana „Jedro nade“ prijetilo kačenje etikete antisemitizma, što on, svakako, negira.

„Roman baca istoriji manje znanu istinu: ni na jednom od tri Kolumbova broda nije plovio katolički sveštenik (a mi smo učeni da je to bio jedan od razloga da Izabela Kastiljska i Ferdinand Aragonski daju pare za put), što nije istina, kaže čuveni lovac na naciste Simon Vizental, čija sam istraživanja koristio. Nema sveštenika. Jedan od 120 mornara, jeste imenom znani Luis de Tores – tumač je za hebrejski. Kolumbo naređuje svima da moraju biti ukrcani do ponoći 2. avgusta 1492. Zašto, ako znamo da je običaj da moreplovci vole da se provode s prostitutkama i po konobama? Zato što u ponoć ističe zabrana katoličkih kraljeva da se niti jedan Jevrej ne smije da nađe na Iberijskom poluostrvu, nogom! Protjerali su, ti prethodnici Hitlerovi, 300.000 Jevreja!“

Malović je, komentarišući oskudnu literarnu scenu u Crnoj Gori, izrekao da je izuzetno važno da neko nekada napiše dobar roman o Njegošu.

Nakon izuzetno inspirativne priče o romanu, uslijedila su pitanja publike, među kojom je bio i Slaven Radunović, poslanik DF-a. On se interesovao za neobičnu činjenicu da je judaizam u velikoj mjeri prisutan u romanu, te zašto je romaneskni Perast pisac naselio Jevrejima. Malović je odgovorom na pitanje kazao da je ubijeđen da ključeve svjetskog mira i rata drže upravo Jevreji.