Nova istorija „Montenegra“: Da li bi i Njegoš bio za NATO?

Igor Damjanović

U javnosti Srbije i Crne Gore poslednjih nekoliko godina mogu se sresti učestali sadržaji koji osporavaju iskrenost i razmere ruske podrške i pomoći Srbiji i Crnoj Gori tokom istorije. Crnogorski novinar Igor Damjanović u svojoj kolumni specijalno za Russia Beyond analizira intervju crnogorskog istoričara, dr Bobana Batrićevića, koji tvrdi da je čak i sam Njegoš okrenuo leđa Rusiji i maštao da poseti SAD.

U javnosti se u poslednje vreme sve češće susrećemo sa tvrdnjama da ruska podrška Srbiji i Crnoj Gori nikada nije bila ozbiljna i iskrena, te da je ruska pomoć predstavljala samo fasadu za imperijalne interese. U ovu propagandnu akciju uključili su se i pojedinci sa ozbiljnim akademskim titulama. Među najistaknutijim nosiocima ovog procesa u Crnoj Gori je i dr Boban Batrićević. U svom intervjuu crnogorskom portalu Analitika, naslovljenom „Kad je veliki Njegoš mogao okrenuti leđa Rusiji, možemo i mi“, Batrićević najavljuje da će kroz dva meseca objaviti i knjigu o političkoj zloupotrebi Njegoša.

U Crnoj Gori je odavno na sceni pokušaj prilagođavanja istorije dnevno-političkim potrebama. Ranije se na udaru nalazila srpska komponenta crnogorskog identiteta, a od nedavno se sve češće dovode u pitanje iskrenost i razmere ruske podrške Crnoj Gori tokom istorije. Nosioci procesa negiranja srpske komponente nacionalnog identiteta Crnogoraca svoje delo gradili su obično na principu jednostranog tumačenja pojedinačnog istorijskog izvora, istovremeno odbacujući i zapostavljajući desetine drugih jednako relevantnih izvora, koji su određeno pitanje definisali na drugačiji način. Međutim dr Batrićević ide korak dalje, pa za svoju teoriju o Njegoševom navodnom „okretanju“ leđa Rusiji ne navodi nijedan izvor iz života poslednjeg vladike i gospodara Crne Gore, fokusira se na period čitav vek kasnije.

Da li je Njegoš okrenuo leđa Rusiji?

Da bi potkrepio svoje stanovište ovaj mladi doktor istorijskih nauka odlazi u period neposredno nakon Rezolucije Informbiroa i citira govor crnogorskog komunističkog lidera Blaža Jovanovića sa obeležavanja 100-e godišnjice Njegoševe smrti 1951. godine: „Govoreći na proslavi (Batrićević godišnjicu Njegoševe smrti karakteriše kao proslavu – prim. aut) o Njegoševu stavu prema Rusiji, Jovanović taj odnos slika u negativnom kontekstu – navodi da je stav ruske diplomatije uvijek bio utilitaran, a pomoć Crnoj Gori uvijek odmjerena i u skladu s ruskim interesima. Za svaki primljeni rubalj iz Rusije, kaže Jovanović, slijedio je veliki prijekor.“

Čovek koji politički motivisan govor jednog pojedinca, izrečen čitav vek kasnije u krajnje specifičnim društveno-okolnostima, navodi kao jedini konkretan dokaz za tezu o Njegoševom „okretanju leđa“ Rusiji, dalje tvrdi da se i kroz Njegoševu poeziju naslućuje postepeno razočarenje Rusijom: „Njegoš će nakon početne fascinacije Rusijom sve više iskazivati kriticizam prema njoj. U Gorskome vijencu Rusiju i ne pominje.“ Zaista je poražavajuće da doktor istorijskih nauka previđa činjenicu da se istraga poturica, o kojoj Njegoš govori u Gorskom vijencu, dogodila na samom kraju 17. veka, kada se u Crnoj Gori praktično i nije znalo o postojanju Rusije.

Celu deceniju nakon istrage poturica, 1711. godine na Cetinje dolazi ruska delegacija na čelu sa grofom Mihailom Miloradovičem, pradedom istoimenog slavnog generala i heroja rata sa Napoleonom. U Crnu Goru donose glas da dalekom severu postoji veliko i moćno pravoslavno, slovensko carstvo spremno da podrži i u zaštitu uzme svoju balkansku braću. Prilikom posete ruskih carskih izaslanika Vladika Danilo Petrović okupljenim Crnogorcima između ostalog je rekao: „Mi smo, ljubezna braćo Crnogorci, čuli da imamo hristijanskoga cara na sjevernu stranu svijeta, Bog zna koliko daleko, i vazda smo željeli za njega i za njegovo carstvo znati, no kako smo u ovijem gorama sa svake strane zatvoreni, tako nijesmo mogli ni od koga ništa razumjeti, i nama se činilo da on za nas, kako za jednu šaku maloga među zmijama i skorpijama zatvorenoga naroda, ne može ništa znati i da njegovi poslanici ne bi mogli do nas doći. No evo danas, blagodareći Boga, njegove poslanike vidimo i njegove carske gramate u ruke imamo; poslanike, govorim, ne tuđine, nego našu braću Srblje, koji nam kažu, kako i gramate javljaju, da je on Petar Prvi Veliki, Imperator i Samodržac Vserosijski, i da je njegovo Bogom blagosloveno Carstvo silno i prostrano više od svakoga carstva u svijet. On ratuje s Turcima, i ne ište druge slave, nego da crkve Hristove i manastijere oslobodi i na njima časni krst podigne, i da rod hristijanski ispod ljutoga jarma i sindžira turskoga izbavi.“ Naredne godine crnogorski vladika odlazi u Rusiju i tamo ga prima car Petar Veliki.

Dakle, nepominjanje Rusije u Gorskom vijencu posledica je Njegoševog uvažavanja istorijskog konteksta, a ne kako nam dr Batrićević sugeriše posredno ispoljavanje razočarenja. „Moli se Bogu i Rusije se drži!“ – bio je amanet koji pred svoju smrt Sveti Petar Cetinjski ostavlja svom nasledniku Njegošu. Mladi vladika Rade u potpunosti je ispoštovao poslednju želju svog strica i 6. avgusta 1833. godine u Spasko Preobraženskom manastiru u Petrogradu bio je rukopoložen za episkopa. U domovinu se Njegoš vraće sa carskom gramatom, koja sadrži stav cara Nikolaja Prvog da će teritorija Crne Gore biti branjena „odlučno kao da je ona jedna od ruskih gubernija”. U Njegoševo vreme ruske subvencije su povećane, pa crnogorska vojska prvi put dolazi u posed topova, otvara se prva državna osnovna škola, biblioteka i štamparija. Car odobrava i vanredna sredstva za geološka istraživanja, a na Cetinje šalje inženjera Jegora Kovaljevskog. Tokom ovih istraživanja otkrivena je ruda pirit, pogodna za izradu baruta. Radionica za preradu pirita nalazila se na Rijeci Crnojevića.

Da li je Njegoš maštao da poseti Ameriku?

Batrićevićev intervju na kraju dobija i svoju komičnu notu, tvrdnjom da se Njegoš navodno poverio Dubrovčaninu Matiji Banu da želi da poseti Ameriku: „Razočaran postupcima Rusije i sit njene „pomoći“, on se, kako je rekao drugom prilikom Matiji Banu, ozbiljno nosi mišlju „da se preveze preko Atlantika“ i da posjeti Ameriku, tada najnapredniju zemlju liberalne demokratije, jer slobodnoj Crnoj Gori – kaže on Banu – priliči da samo od slobodne države kao što je Amerika prima pomoć, kad već ne može bez nje biti.“ Koliko su SAD u Njegoševo vreme bile napredna i demokratska zemlja najbolje ilustruje činjenica da je tamo ropstvo ukinuto tek 15 godina nakon Njegoševe smrti, a rasna segregacija u južnim državama ostala je na snazi do druge polovine dvadesetog veka.

Boban Batrićević se Rusijom bavio i u maju prošle godine izjavio za agenciju MINA gde je rusku pomoć Crnoj Gori tokom istorije ocenio kao „skupu“ i da to „Petrovići znaju najbolje“. U istom tekstu ocenio je da je „Srbija vodila medijski rat protiv Crne Gore u drugoj polovini 19. vijeka“, a da trenutni usijani odnosi zvaničnih vlasti Rusije i Crne Gore „mogli prerasti u mnogo ozbiljniji konflikt“. Da li ćemo iz njegove nove knjige „saznati“ da bi Njegoš da je živ danas bio za ulazak u NATO, ostaje nam da sačekamo još najmanje dva meseca.

Izvor: rs.rbth.com