O. Boban Jokić: Neprihvatanje i osporavanje da se vjeronauka uvede u škole je nespremnost poštovanja ljudskih prava

„Crkva ne želi ništa više nego što crkvi pripada u savremenim razvijenim evropskim državama i po pitanju vjeronauke ali i ostalih odnosa u javnim ustanovama i uopšte u javnoj sferi. Jer neprihvatanje da se vjeronauka uvede u škole (Crna Gora) ili se osporava njeno postojanje u obrazovnom sistemu (Srbija) po standardima zapadnog prava i prakse, zapravo je nespremnost da se poštuju ljudska prava. Šta nam na kraju ostaje nego da očekujemo da će se civilizovati odnos države i crkve i da će nestati možemo slobodno reći nedobronamjerne i već otrcane optužbe milirarnog ateizma da se crkva miješa u javne državne poslove“, piše u svom tekstu za portal IN4S Protojerej stavrofor Slobodan Boban Jokić.

Tekst prenosimo integralno: 

Pojam katihizis (vjeronauka) u prevodu znači predavanjem naučiti, poučiti. Ovaj pojam se u Hrišćanstvu koristi i u značenju poučavanja i uvođenja vjernih u osnovne tajne i sadržaj hrišćanske vjere. Predmet vjeronauke je, dakle, objavljivanje i izlaganje istine o Bogu, čovjeku i svijetu, o odnosu Boga prema čovjeku i svijetu kao i o odnosu čovjeka prema Bogu, čovjeku i svijetu. Vjeronauka pokušava da ljudi slobodno i bez ikakve prisile sistematski upoznaju vjeru u njenoj doktrinarnoj, liturgijskoj, istorijskoj, socijalnoj i misionarskoj dimenziji, pri čemu se hrišćansko viđenje života i postojanja svijeta izlaže u veoma otvorenom, tolerantnom dijalogu sa ostalim naukama i teorijama o svijetu, kojim se nastoji pokazati da hrišćansko viđenje obuhvata sva pozitivna iskustva ljudi, bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost i vjersko obrazovanje.

Kako stvari stoje u savremenim, građanskim, sekularnim državama Evropske Unije u koju pretendujemo da uđemo i čije standarde bi trebalo da usvajamo?

Ovdje ne govorimo o vannastavnim aktivnostima već o javnim državnim školama u EU. Da vidimo kakav je njihov „zdravorazumski moralni kodeks“, na koji način oni u školama „manipulišu djecom“, kakav je njihov „moderni koncept djetinjstva“, i da li u okvirima njihovog sekularnog obrazovnog sistema ima ili nema mjesta kao demokratskim društvima za vjersku nastavu? Pomenućemo i pojedine države okruženja koje nijesu dio EU.

Dakle, uglavnom u dominantnim evropskim zemljama, vjeronauka čini ključni elemenat za opšteobrazovni identitet. U brojnim javnim diskusijama i postojećim različitim koncepcijama vjerskog obrazovanja, vjeronauka kao nastavni predmet u javnim školama u većini evropskih zemalja ipak nije dovedena u pitanje.

Vjeronauka ili njoj alternativni predmet postoji gotovo u svim državnim školama u Evropi, izuzev Francuske, Albanije i Crne Gore. U Francuskoj je taj problem umnogome saniran osnivanjem velikog broja konfesionalnih javnih škola. Veliki broj učenika posjećuje vjersku nastavu u konfesionalnim školama, tako da ni Francuska u tom pogledu ne zaostaje u poređenju sa drugim članicama Evropske unije. Pored navedenog u Francuskoj vjeronauka je, pod određenim uslovima dozvoljena u školskim prostorijama, ali van nastave, a tokom nastave ona se može izvoditi u pokrajinama Alzasu i Loreni.

Pojedine države (Belgija, Luksemburg, Portugalija i Španija) pored religijskog obrazovanja kao alternativu nude etiku, filosofiju, istoriju Biblije, istoriju religije i sl, što znači da učenici mogu da biraju jedno ili drugo. No, u nekim članicama Evropske zajednice (Austrija, Grčka, Italija, Nemačka i Finska) veronauka je konfesionalno određena, što, opet, tradicionalno priznatim verskim zajednicama omogućuje da – u većoj ili manjoj mjeri – same organizuju vjersku nastavu. U Engleskoj, Velsu i Škotskoj u školama se nudi svojevrsna nastava o religiji.

Konfesionalni tip nastave preovladava u Belgiji, Španiji, Italiji, Irskoj, Portugaliji, Poljskoj, Mađarskoj, Austriji, Grčkoj, Bugarskoj, Rumuniji, Nemačkoj, Češkoj, Slovačkoj, Finskoj, (delimično u) Švajcarskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini. Nekonfesionalni tip nastave je zastupljen u Danskoj, Islandu, Švedskoj, Norveškoj, Engleskoj, Škotskoj, (delimično u) Švajcarskoj. Svi ovi modeli su nastali u različitim istorijskim okolnostima. Svaki za sebe vezuje svoj specifičan razvoj u kontekstu različitih istorijskih, političkih, religijskih, socijalnih, obrazovnih i  državno-pravnih faktora društva.

Crkva ne želi ništa više nego što crkvi pripada u savremenim razvijenim evropskim državama i po pitanju vjeronauke ali i ostalih odnosa u javnim ustanovama i uopšte u javnoj sferi. Jer neprihvatanje da se vjeronauka uvede u škole (Crna Gora) ili se osporava njeno postojanje u obrazovnom sistemu (Srbija) po standardima zapadnog prava i prakse, zapravo je nespremnost da se poštuju ljudska prava. Šta nam na kraju ostaje nego da očekujemo da će se civilizovati odnos države i crkve i da će nestati možemo slobodno reći nedobronamjerne i već otrcane optužbe milirarnog ateizma da se crkva miješa u javne državne poslove.

Možemo zaključiti da je danas činjenica da religija, iz različitih istorijskih razloga, ima različitu ulogu u društvu na zapadu i da je na Zapadu prisutno pluralističko društvo čiji građani su zaštićeni
zakonima koji afirmišu njihova prava i slobode vjere. Zapad je sekularan u smislu da se zapadnim društvima više ne upravlja uz pomoć jedne zajedničke religijske pripadnosti koja oblikuje kulturne i zakonske strukture, te u tom smislu se pokušava obezbijediti religijski pluralizam, gdje sve vjere imaju glas u javnom političkom prostoru. Ali, ponovimo, veoma je važno zapamtiti da ako pod „sekularnim“ podrazumevamo agresivni pokušaj da se religija privatizuje i ućutka u javnoj političkoj sferi, ili čak eliminiše, onda to nije ono što se događa na Zapadu. Na Zapadu danas niko više ne veruje da će religija prosto otići ili biti eliminisana kao što danas u to neki pokušavaju da urade pozivajući se na zapadni sekularizam. Ono što bi ovdje dodali da osim Francuske pa i kod nas sekularnost nije ustavna kategorija. Odvojenost crkve i države tako nije isto što i sekularnost. Tako da možemo slobodno reći da je kooperacija danas ključni pojam u odnosima između crkve i države u državama Evropske unije, a posle pada komunizma i u cijeloj Evropi.

Da završimo sa riječima prof. dr Gerharda Robersa, sudije Ustavnog suda SR Nemačke, u kojem posebno ističe da društveno-politički angažman crkava i vjerskih zajednica u razvijenim demokratijama je poželjan odnosno očekivan (npr. princip „javne dužnosti“; u Njemačkoj) i ni na koji način ne povređuje princip sekularnosti države. Ustavom zagarantovana sloboda crkvi i vjerskih zajednica postoji samo onda kada ove zajednice imaju punu slobodu djelovanja u sekularnom svijetu. On jasno naglašava da iz perspektive evropskog prava sekularna država jeste država koja poštuje i garantuje autonomiju verskih zajednica, stvara uslove za njihovo nesmetano djelovanje i očekuje njihov doprinos demokratskom razvoju društva.