O nevaženju hirotonije ukrajinskih raskolnika i nekanoničnosti „Pravoslavne crkve Ukrajine“
1 min read
Krst
Komentari Sekretarijata Sinodalne biblijsko-bogoslovske komisije Ruske Pravoslavne Crkve.
Jednostrani postupci Carigradske patrijaršije u Ukrajini koji su se završili potpisivanjem u januaru 2019. godine takozvanog „tomosa o autokefalnosti“ uprkos volji episkopata, klirika, monaha i mirjana Ukrajinske Pravoslavne Crkve izazvali su oštru polemiku u crkvenoj sredini. Analiza publikacija o ovoj temi pokazuje da je za mnoge učesnike u diskusiji ukrajinsko pitanje direktno povezano s ključnim pojmovima za pravoslavnu eklesiologiju kao što su: apostolska naslednost, ikonomija i njene granice, ustrojstvo Pravoslavne Crkve na vaseljenskom nivou, sabornost i prvenstvo. Osnovana zabrinutost za očuvanje apostolske naslednosti u Crkvi zbog toga što je Sinod Carigradske patrijaršije primio u evharistijsko opštenje lica koja nemaju zakonitu hirotoniju, zapaža se u radovima čitavog niza autora, uključujući i one koji pišu na grčkom jeziku.
Ključne teze koje Carigradska patrijaršija navodi kako bi obrazložila svoje postupke u Ukrajini Sinodalna biblijsko-bogoslovska komisija je već detaljno razmotrila u komentarima na pismo objavljeno od strane Carigradske patrijaršije, a koje je patrijarh Vartolomej uputio Arhiepiskopu albanskom Anastasiju 20. februara 2019. godine. Imajući u vidu da se ukrajinsko crkveno pitanje i dalje razmatra među episkopima, kliricima i mirjanima nekih pomesnih Pravoslavnih Crkava, Sekretarijat Komisije objavljuje svoje komentare na najvažnije teme u polemici.
Problem apostolske naslednosti kod raskolničkih „jerarha“
Veći broj „hirotonija“ episkopata „Pravoslavne crkve Ukrajine“ potiče od bivšeg Mitropolita kijevskog i cele Ukrajine Filareta Denisenka, kojem je 27. maja 1992. godine zabranjeno sveštenosluženje na Arhijerejskom saboru Ukrajinske Pravoslavne Crkve, a koji je 11. juna 1992. godine na Arhijerejskom saboru Ruske Pravoslavne Crkve lišen čina. Kako se monah Filaret nije pokajao, već je nastavio raskolničku delatnost, između ostalog, na teritoriji drugih autokefalnih Crkava na Arhijerejskom saboru Ruske Pravoslavne Crkve koji je održan 18-23. februara 1997. godine izopšten je iz Crkve izricanjem anateme. Bez obzira na to što je više puta podnosio apelacionu žalbu Patrijarhu carigradskom, njegovu osudu su priznale i potkrepile dokumentima Carigradska i druge pomesne Pravoslavne Crkve.
U oktobru 2018. godine Carigradska patrijaršija je neočekivano izjavila da razmatra jednu u nizu apelacija monaha Filareta i rehabilitovala je u činu i dostojanstvu „bivšeg Mitropolita kijevskog“. Pritom se Denisenko nije pokajao, a odluka Svetog sinoda Carigradske patrijaršije nije bila uslovljena novim razmatranjem materijala iz njegovog predmeta i optužnica koje su protiv njega istaknute. Pet meseci nakon izdavanja „tomosa o autokefalnosti“ M. A. Denisenko se zajedno s nekoliko „episkopa“ odvojio od „Pravoslavne crkve Ukrajine“ koju je Carigrad priznao i objavio je da se obnavlja „Kijevska patrijaršija“ za koju je rukopoložio nove episkope.
Treba istaći da je izazivanje raskola bio jedan od glavnih, ali ne i jedini razlog za svrgavanje Filareta. Na Delima suda Sabora od 11. juna 1992. godine između ostalog su navedena sledeća njegova zlodela: „autoritarne metode upravljanja… potpuno ignorisanje sabornog glasa Crkve“, „kršenje zakletve“, „svesno izvrtanje stvarnih odluka Arhijerejskog sabora“, „jednostrano prisvajanje saborne vlasti“. Očigledno, Carigradski sinod je bez razmatranja odbio tačnost ovih optužbi, ali ih je uskoro dokazao sam Filaret koji je ovoga puta izazvao raskol u novostvorenoj strukturi, odnosno, učinio je isto ono zbog čega je bio lišen čina pre skoro trideset godina. Dakle, jedini jerarh bivše „Kijevske patrijaršije“ koji je svojevremeno imao kanonsku hirotoniju, napustio je novu „autokefalnu crkvu“ i javno je odbacio takozvani „tomos o autokefalnosti“.
Takođe, u „episkopat“ „Pravoslavne crkve Ukrajine“ je u potpunosti uključena hijerarhija takozvane „Ukrajinske autokefalne pravoslavne crkve“ čiju okosnicu čine „hirotonije“ koje su 1990. godine obavili bivši Episkop žitomirski Jovan Bodnarčuk (1989. godine je lišen čina po odluci Svetog sinoda Ruske Pravoslavne Crkve) i bivši đakon Viktor Čekalin (1988. godine je lišen čina zbog nemoralnih postupaka), samozvanac koji se predstavljao kao episkop, ali u stvari nikad nije imao čak ni raskolničku episkopsku hirotoniju. Pokušaji raskolnika da pomoću falsifikovanih svedočanstava „dokažu“ da je u hirotoniji prvih „episkopa“ UAPC navodno, osim Bodnarčuka učestvovao još jedan arhijerej, temeljno su proučeni na osnovu arhivskih materijala i ispostavilo se da su u potpunosti lažni.
Deo „hijerarhije“ „Ukrajinske autokefalne crkve“ ponovo je rukopoložio Filaret Denisenko, ali od „čekalinskog“ rukopoloženja još uvek potiče „hirotonija“ nekih „episkopa“ iz ove strukture, uključujući i „hirotoniju“ Makarija Maletiča koji je „hirotoniju“ za episkopa takođe dobio od „čekalinske“ hijerarhije. Iako čak ni formalno nije imao naslednost od apostola, bivši protojerej Nikolaj Maletič je od strane Carigradske patrijaršije „rehabilitovan“ u činu „bivšeg Mitropolita lavovskog“. Ova činjenica potvrđuje da je Sveti sinod Carigradske patrijaršije doneo odluku da opravda obojicu lidera zajedno s njihovim „hijerarhijama“ ne proučivši okolnosti njihovog odlaska u raskol, njihovog osuđivanja i pitanja naslednosti raskolničkih „hirotonija“ – i da čak nije bio upoznat s glavnim činjenicama iz njihove biografije.
Granice primene principa ikonomije
Prvi i apsolutno neophodan uslov za primenu ikonomije prilikom primanja raskolničkih episkopa ili klirika u Crkvu jeste njihovo pokajanje. Sveti Vasilije Veliki u svom Prvom pravilu zapoveda „onima koji se nalaze u samovoljnim skupovima da se poprave doličnim pokajanjem i obraćanjem i da se ponovo sjedine s Crkvom“ i svedoči da „čak i oni koji se nalaze u crkvenom činu, odstupivši zajedno s nepokornima, kad se pokaju, često se primaju u isti čin“. Na potrebu za pokajanjem u svojim tumačenjima navedenog pravila složno ukazuju trojica uglednih vizantijskih poznavalaca kanona: Jovan Zonara, Teodor Valsamon i Aleksej Aristin [1]. Osmo pravilo I Vaseljenskog sabora, posvećeno primanju u čin ljudi koji se vraćaju iz novacijanskog raskola, nalaže da se takvi prime tek nakon što donesu pisanu potvrdu o tome da će se u svemu pridržavati odluka Katoličanske Crkve. Napokon, VII Vaseljenski sabor je primio u opštenje episkope-ikonoborce tek kad je svaki od njih pročitao da se odriče nekadašnjih zabluda (Prvo delo VII Vaseljenskog sabora).
Od principijelne je važnosti to da je primena principa ikonomije prema raskolnicima moguća samo uz poštovanje drugog drevnog principa po kojem kanonsku zabranu može da ukine samo onaj subjekt crkvene vlasti koji je ovu zabranu doneo. Peto pravilo I Vaseljenskog sabora glasi da se „u vezi s onima koje su episkopi iz svake eparhije udaljili od crkvenog opštenja, da li pripadaju kliru ili mirjanima, u rasuđivanju treba držati pravila kojim je određeno da one koji su jedni izopštili drugi ne primaju“ (v. takođe Trideset drugo apostolsko pravilo VI Antiohijskog sabora). Pritom po Drugom pravilu VI Vaseljenskog sabora koji je odobrio odgovarajuće odluke Kartaginskog sabora onaj ko je izopšten na saboru svoje Crkve nema prava da podnosi apelacionu žalbu sudu patrijarha bilo koje druge Crkve. Dakle, pozitivnu odluku o pitanju ukidanja zabrane raskolnicima i njihovog primanja u postojećem činu pozitivno može da donese ili ona Crkva koja je ovu zabranu donela, ili Vaseljenski sabor, ali uz obavezno učestvovanje i uzimanje u obzir stava pomesne Crkve koja je neposredno postradala od delatnosti raskolnika. Karakterističan primer predstavlja presedan primene ikonomije prema episkopima-meletijancima koji su izazvali raskol u pomesnoj Aleksandrijskoj Crkvi. Ovaj slučaj je razmatrao Vaseljenski sabor. Međutim, odluka sabora je doneta uz neposredno učestvovanje i uzimanje u obzir stava Episkopa aleksandrijskog Aleksandra koji je, kao što je zabeleženo u delima sabora „bio glavni delatnik i učesnik u svemu što se dešavalo na saboru“. U novijoj istoriji na sličan način je počelo isceljenje raskola u Bugarskoj Pravoslavnoj Crkvi na Svepravoslavnom saboru u Sofiji 1998. godine, koji je zbog ikonomije u postojećem činu primio raskolničke jerarhe nakon što su se pokajali i ponovo sjedinili sa svojim zakonitim poglavarom Patrijarhom bugarskim Maksimom.
Dakle, jednostrana odluka Carigradske patrijaršije o primanju u postojećem činu ukrajinskih raskolnika ne može biti priznata zakonitom čak ni ako se polazi od principa ikonomije, pošto nisu ispunjena dva najvažnija uslova za njenu primenu: pokajanje raskolnika i njihovo pomirenje s Crkvom, od čijeg jedinstva su otpali i koja im je stavila zabranu.
Od suštinske važnosti je to što je u toku cele svoje istorije Pravoslavna Crkva u svim slučajevima primene ikonomije prema raskolnicima dolazila u dodir s licima čija hirotonija je makar formalno kroz sukcesivnost rukopolaganja poticala od episkopa koji su nekada imali kanonsko rukopoloženje. Istorija ne poznaje presedane primanja u „postojećem činu“ lica čija hirotonija potiče od samozvanaca koji nikad nisu imali episkopsko rukopoloženje. U vezi s tim je, kad je u pitanju većina „jerarha“ takozvane „Ukrajinske autokefalne pravoslavne crkve“ o kojoj je ranije bilo reči, čak i samo postavljanje pitanja primene ekonomije apsolutno nemoguće.
Odsustvo legitimiteta „Pravoslavne crkve Ukrajine“
U istoriji Pravoslavne Crkve (uključujući i noviju istoriju) poznati su slučajevi neposrednog učestvovanja države i političkih vlasti u pitanju proglašavanja autokefalnosti. Upravo tako je u XIX veku – početkom HH veka stvorena većina savremenih autokefalnih Crkava. Ovi procesi su, po pravilu, predstavljali posledicu nastanka suverenih nacionalnih država (Grčke, Bugarske, Rumunije, Srbije) i razmatrani su kao element nacionalne izgradnje. Legitimitet nove autokefalne Crkve je podržavala ogromna većina stanovništva.
Projekat stvaranja autokefalne Ukrajinske Crkve koji je 2018. godine predložio ukrajinski predsednik Petar Porošenko takođe se oslanjao na pretpostavku da ako ne svi, u svakom slučaju značajna većina ukrajinskih vernika podržava ideju autokefalnosti. U svojim javnim obraćanjima Patrijarh carigradski Vartolomej je, očigledno imajući poverenja u informacije koje je dobio od ukrajinskih vlasti, takođe izražavao uverenje o tome da će se „jedinstvenoj crkvi“ pridružiti ako ne svi, u svakom slučaju većina pravoslavnog stanovništva Ukrajine.
Međutim, kasniji događaji su ubedljivo pokazali da ideja „autokefalne crkve“ ne uživa podršku među većinom pravoslavaca u Ukrajini. U sastav strukture koju je stvorila Carigradska patrijaršija skoro u potpunosti ulaze predstavnici dveju raskolničkih grupa. Od 90 episkopa kanonske Crkve samo su dvojica prešla u novu organizaciju. Ukrajinska Pravoslavna Crkva na čelu sa mitropolitom Onufrijem i dalje ostaje najveća konfesija u zemlji, kako po broju episkopa, klira i parohija, tako i po broju vernika. Samim ti još jednom se istorijski potvrđuju reči iz Okružne poslanice istočnih patrijaraha iz 1848. godine: „Čuvar pobožnosti kod nas je isti onaj narod koji uvek želi da sačuva svoju veru bez promena.“
Poraz na predsedničkim izborima u proleće 2019. godine Petra Porošenka koji je proglašavanje ukrajinske autokefalije objavio kao jednu od glavnih tačaka predizbornog programa samo je potvrdio neosnovanost pretenzija „Pravoslavne crkve Ukrajine“ na ulogu nacionalne crkve.
Izvrtanje uloge prvog episkopa u Pravoslavnoj Crkvi
Članovi i eksperti Sinodalne biblijsko-bogoslovske komisije su u svom već pomenutom Komentaru na pismo patrijarha Vartolomeja detaljno analizirali teze koje sveukupno potvrđuju isključiva ovlašćenja vlasti carigradskih patrijaraha u celoj Pravoslavnoj Crkvi. Među ovim tvrdnjama su:
a) učenje o „nadgraničnoj odgovornosti“ carigradskog patrijarha u pitanjima konačnog rešavanja različitih kanonskih situacija koje nastaju u drugim pomesnim Crkvama, odnosno, pravo na mešanja u pitanja unutrašnjeg života svake pomesne Crkve;
b) učenje o pravu „sa pravom tutora“ i „arbitra“ da rešava sporove između pomesnih Crkava, da čak na sopstvenu inicijativu „pojačava“ dejstva poglavara autokefalnih Crkava koje bude smatrao nedovoljnima;
s) predstava o „prvenstvu vlasti“ Patrijarha carigradskog na vaseljenskom nivou kao aposolutno neophodnom uslovu za postojanje Crkve, kao što postoji prvenstvo vlasti episkopa u njegovoj eparhiji i poglavara u granicama pomesne Crkve;
d) pravo da određuje i ponovno razmatra granice pomesnih Pravoslavnih Crkava, da izuzimaju eparhije, episkopat, klir i mirjane iz svete crkvene jedne pomesne Crkve koja je strogo zaštićena svetim kanonima, i da ih potčinjava drugoj; pravo da samostalno objavljuje autokefalnost delova drugih pomesnih Crkava, čak i protiv volje njihove najviše crkvene vlasti;
e) pravo prijema i donošenja konačnog suda o apelacionim žalbama koje podnose episkopi i klirici bilo koje autokefalne Crkve.
Navedeni aspekti ove nove doktrine nalaze se u protivrečnosti sa svetim predanjem Hristove Crkve, grubo izvrću svetootačku eklesiologiju, jerarhe i bogoslove Carigradske patrijaršije koji ih brane dovode do stvaranja na pravoslavnom Istoku modela crkvene uprave bliske srednjovekovnom papizmu. Sveti oci pravoslavlja, jerarsi i bogoslovi drevnih istočnih patrijaršija uložili su veliki ispovednički trud u borbi protiv ideje papstva. Ruska Pravoslavna Crkva i danas u potpunosti sledi ono što su ovi oci branili u polemici s papizmom u toku prošlih vekova. Neće biti naodmet da još jednom navedemo reči Okružne patrijaraške poslanice i Sinodalne poslanice Carigradske Crkve iz 1895. godine koje su već pominjane u poslanici Komisije, a kojima Sveta Carigradska Crkva svedoči o pravoslavnom shvatanju prvenstva koje je i ona prihvatala u to vreme:
„Iz ovog pravila [Dvadeset osmog pravila IV Vaseljenskog sabora] sledi da rimski episkop ima istu čast kao episkop Carigradske crkve i episkopi drugih Crkava i da ni u jednom pravilu ni kod jednog od otaca nema ni nagoveštaja da je episkop Rima jedini poglavar katoličanske Crkve i nepogrešivi sudija episkopa drugih nezavisnih i autokefalnih Crkava.“
Ovu veru je Ruska Crkva primila od svoje Majke, drevne Carigradske Crkve i nje se pridržava ne prihvatajući izvrtanja i novine.
Obustavljanje evharistijskog opštenja
Zbog nekanonskih postupaka Carigradske patrijaršije u Ukrajini Ruska Pravoslavna Crkva je bila prinuđena da prekine s njom evharistijsko opštenje rukovodeći se direktnim nalozima svetih kanona da se prekine opštenje s onima koji sami budu „opštili sa izopštenima iz opštenja“ ( Drugo pravilo Antiohijskog sabora). Umesno je setiti se kako je u toku V Vaseljenskog sabora sveti car Justinijan pozvao oce sabora da prestanu da pominju papu Vigilija i da više „ne čitaju njegovo ime tuđe hrišćanima u svetim diptisima kako samim tim ne bi postali zajedničari u nečastivosti Nestorija i Teodora“. Ako je nastavak opštenja s licem koje je podržalo učenje osuđeno od strane Crkve, značilo učestvovanje u njegovoj nečastivosti, kakva treba da bude reakcija na to što su jerarsi i klirici Carigradske Crkve primili u opštenje one koje je donedavno sva punoća Pravoslavlja smatrala bezblagodatnim raskolnicima i svetogrdnicima? Zar to nije greh protiv Crkve i svete Evharistije?
Prestavši da pominje papu car Justinijan je isticao da bez obzira na ono što se desilo „čuvamo jedinstvo s apostolskim prestolom… jer čak i promena Vigilija ili nekog drugog nagore ne može da naškodi miru Crkava“ (Acta Conciliorum Oecumenicorum. IV, 1. P. 202). Zato se i Ruska Crkva nije odvojila i ne odvaja se ni od čega svetog i istinski crkvenog u Carigradskoj Crkvi, ali ne smatra mogućim da učestvuje u kanonskim delima njenog poglavara, jerarha i klirika trudeći se da zaštiti od toga i svoju vernu decu. Dakle, prinudno odricanje od učestvovanja u tajnama Carigradske patrijaršije koja je stupila u potpuno crkveno opštenje s licima koja su lišena apostolske naslednosti posledica je sveštenog straha pred Svetom Evharistijom i nemogućnosti da se svetinja Tajne čak ni posredno deli s raskolnicima.
Prinudni raskid u opštenju s Carigradskom Crkvom izazvan je brigom za čuvanje čistote vere i za strogo pridržavanje crkvenog predanja.
Uznosimo vatrene i usrdne molitve jedinom Bogu Koji se slavi u Trojici za što brži prekid smutnje koju je izazvala Carigradska patrijaršija, za obnavljanje jednomislenosti i ljubavi u Pravoslavnoj Crkvi.
[1] Jovan Zonara: „A oni koji se nalaze u samovoljnim skupovima opet se prisajedinjuju Crkvi ukoliko se obrate s doličnim pokajanjem i prisajedinjuju se tako da se često primaju u isti čin“;
Teodor Valsamon: „Oni koji se okupljaju na nezakonite skupove opet se sjedinjuju s Crkvom ako se pokaju na doličan način, tako da se često primaju u prethodnom činu“;
Aleksej Aristin: „Takvi, ako se pojave i poprave doličnim pokajanjem i obraćanjem, opet se sjedinjuju s Crkvom, kao jedno telo“ (Tumačenje Prvog pravila svetog Vasilija Velikog).
Izvor: http://pravoslavie.ru/srpska/
