O Stefandanu i integralizmu

Piše: o. Darko Ristov Đogo

Nije nepoznato da je srpski integralizam – gledište prema kome jedan (moj, srpski) narod ima pravo a i obavezu da se, shodno geopolitičkim okolnostima, što prisnije integriše na duhovnom, kulturnom, a prema mogućnostima i političkom planu – predstavalja svojevrstan životni stav i misaoni okvir u kome dišem i mislim.

Sa jedne strane, integralizam je vrlo jednostavan i možemo ga objasniti kao način postojanja u zavjetnoj zajednici srpskog naroda zasnovanoj na kosovskom opredjeljenju sv. Kneza Lazara o tome da srpski narod ima svoj smisao i mjesto u istoriji, a samim tim i svako od nas ima određeno mjesto i zadatak u toj istoriji: ta zavjetna zajednica nas onda upućuje da se sabiramo i okupljamo u jednu konkretnu političku zajednicu koja se u širem smislu naziva Srbija, a koja bi trebalo da predstavlja metafizičku i istorijsku sadržinu srpskih političkih zajednica kroz istoriju (bilo da su u pitanju srpske prednemanjićke države, nemanjićke raška i sremska kraljevina, kotromanićko-nemanjićka Bosna i Hum, nemanjićsko-balšićke Zeta i Crna Gora, kraljevine Srbija i Crna Gora, Republika Srpska, te avnojevske Srbija i Crna Gora u svim njihovim iteracijama).

Sa druge strane, kao i svaki životni stav – uključujući i one najbolje – srpski integralizam ima i svoje unutrašnje naglaske i nijanse koji se, kod manje talentovanih mislilaca i jednostranih ljudi, pretvaraju smisao u besmisao i blagoslov i prokletstvo. Tako je, dakle, i sa integralizmom. On nekako uvijek porodi dva tipska sistematska nesporzuma: jedan je onaj da integralizam predstavlja apsolutnu uravnilovku unutrašnjeg bogatstva srpskog svijeta i svođenja svega na jedan kulturni, dijalekatski obrazac (obično se „podrazumijeva“ da bi to bio onaj demografski najbrojniji i ekonomski i politički najpotentniji, vezan za današnju Srbiju, i to centralnu), dok je drugi problem neprekidno djelovanje naših lokalizama, mikro-identiteta, koji ponekad, kao u slučaju Crne Gore, nastoje da se otrgnu i postanu lokal-rasizmi, teorije superiornosti i nadSrpstva koje su takođe desttruktivne i za naše zavičaje ali i za zavjetno Srpstvo u cjelini. Jezikom srpske književnosti – koja nas, uz našu Crkvu, u ova vremena dezintegrisanja drži zajedno – srpski integralizam nije stav da su samo Laza Lazarević i Bora Stanković naši pisci, ali nije to ni samozaljubljena lokalnost ljudi koji vjeruju u vojvođansku nadkulturu, hercegovačku nadpamet, bosansku nadduševnost, crnogorsko nadjunaštvo, šumadijsko nadbogatstvo.

Jezikom književnosti, srpski integralizam je sebepoimanje kulturnog i zavjetno opredjeljenog čovjeka da su njegovi podjednako i Sv. Sava i Božidar Buković i Božidar Ljubavić, i Gavrilo Stefanović Venclović i Sv. Petar Cetinjski, i Njegoš i Zmaj i Vuk i Branko, i Dučić i Kočić i Stanković i Jakov Ignjatović. I Crnjanski i Selimović i Andrić. I Mihiz i Pekić i Pavić. Dakle: u Zavijetu ne postoje bolji i gori Srbi, „čistiji“ i „manje čisti“, epohalno zaslužni i „roblje“.
Izvan srpskog naroda svi pominjani lokalizmi su mali, tragikomični, besmisleni, sebični provincijalizmi. Unztar srpskog naroda kao zavjetne – i jednog dana političke zajednice – sve su to naša bogatstva na koja možemo da se oslonimo, što su naši preci, uostalom, upravo i radili vijekovima, seleći se i školujući po srpskom svijetu, uvijek shvaajući da im je čovjek sa drugog kraja toga svijeta brat i bližnji, moja radost i moja obaveza.

Taj svijet nije mali, i, premda i dalje moramo da pokazujemo neke lične karte na onim smiješnim kućicama, on je donekle već integrisan, mada djeluju i sile koje se trude da nas dezintegrišu. Trenutno je možda jedna od većih opasnosti nerazumijevanje ne samo političkih procesa već potpuna razjedinjenost srpske kulturne zajednice i političkih elita: misao o integralizmu tako se ponekad paralelno pojavljuje kao odraz zavjetnosti nas ljudi koji želimo da, kada pođemo Bogu na istinu, ostavimo djeci ako ne politički ujedinjen narod, a ono bar zavjet i san o ujedinjenju i obavezu da vole Leskovac, Vršac, Knin, Nikšić, Beograd i Trebinje podjednako ali i kao nekakav neartikulisani narativ političkie kvazi-elite bez ikakve istorijske dubine i zavjetne budućnosti. Iako sam svjestan da je ne može od političara očekivati da budu neprekidni čitaoci Žarka Vidovića ili Milana Radulovića, ili bar Crnjanskog ili Andrića, očekivao bi čovjek da se povremeno osvrnu na simboličko značenje svojih izjava i činova.

Putujući tako ovih dana kroz naš srpski svijet, na relaciji Ostrog – Perast – Sremski Karlovci – Foča – Karlovci – Beograd – Foča, nisam ni mnogo stigao da ispratim vijesti: miliji su mi bili susreti sa prijateljima. Međutim, samo jedno uključenje iz srpske istorije i kulture Karlovaca i ovih divnih gradova uvuklo me je u uobičajenu medijsku kanonadu.

Međutim, pored ostalih vijesti – uljkučujući i potresne slike bagera nad crkvom u Konjević Polju, te slavodobitne reakcije svih vrsta nekadašnjih Srba odušnjevljenih simboličkim nabojem te potresne scene – posebnu pažnju mi je privukla izjava M. Dodika o tome da bi trebalo razmisiti da se Dan Republike Srpske sa 9. januara prenese na 15. 2. Dan državnosti Srbije „jer smo i mi Srbi“. Ova izjava mi se čini kao klasični slučaj štetno i neosvješćenog lažnog integralizma, kao integralista, smatram mojom obavezom da ukažem na užasnu pogrešnost takvog stava.
Najprije, moram da kažem da me je izjava iznenadila. Ne tako davno, aktivisti SNSDa u za potrebe svojih kampanja načinili lažnu „zastavu“ Republike Srpske koja se sastojala od srpske trobojke – koja je, bez ikakve aplikacije zastava Srpske – na koju bi nakalemili ogavni amblem sa inicijalima RS (kojim je vlast u Srpskoj preko noći zamijenila nemanjićki grb, kao što je i jednom korektnom svečanom pjesmom zamijenila Bože pravde, jednu našu i moju himnu).

Kako zaista volim i trobojku bez aplikacija, i onu zvaničnu zastavu SPC (trobojka sa ocilima) ali mi je zbog nemanjićkog grba na njoj, zastava Srbije najmilija verzija srpske trobojke, obično bi na mom balkonu bila istaknuta trobojka sa grbom. Do koju godinu unazad, aktivisti SNSDa bi mi znali skrenuti pažnju da je u pitanju „ipak, zastava Srbije“.

O sindromu Srpske kao potencijalne kopije kraljnikolske Crne Gore 21. vijeka pisao sam i ranije. Svi elementi su tu: „rasna valjanost i čistokrvnost“, narativ o „nadjunaštvu“ i to „golorukom“ (iako je Srbija i u 19. v. i u 20. i ekonomski i vojno iznijela ogroman dio postojanja i truda i Crne Gore i Srpske), osjećaj „nadSrpstva“ i posebnosti. Donedavno se jedan takav osjećaj jasno artikulisao, a i danas nedostaje hrabrosti da se istinski simboli Srpske i srpskog naroda vrate u pravni promet, bar onako kako simboli hrvatskog naroda i dalje funkcionišu u pojedinim kantonima u Federaciji.

I tek je svojevsna ad hoc veća upućenost politike elite iz Srpske na Srbiju prekinula konstrisanje republikosrpskog identiteta, koji u narodu nije imao nikakav uspjeh, ali se, upravo kao i dinastički režim posljednjeg kneza/kralja nekadašnje srpske države Crne Gore, taj identitet više artikulisao potrebu jedne lažne elite da bude autonomna u svojom kleptojratskoj samodovoljnosti nego neku realnu potrebu naroda. Svakako da bi, bez spoljnjih fakotora i taj momenat konstruisane posebnosti u Crnoj Gori sa vremeniom bio sasvim zavičajnog karaktera, kakav je do nedavno bio onaj u Srpskoj, ali mi ne možemo isključiti ponavljanje istorije ni kada je Srpska u pitanju. Zato je za Srpsku – ali i srpski narod u političkom entitetu istoimenom nekadašnjoj srpskoj kraljevini Crnoj Gori – istinski integralizam jedina opcija.

Nije li onda Dodikova izjava napredak u tom pravcu? Naprosto nije.
U političkom životu, poruke su uobličene ne samo u njihovom sadržaju već i u kontekstu. Dakle: političar govori ne samo ono što čujemo ili ono što želimo da čujemo već svaka ta izjava ima određeni eho i kontekst. Zašto je onda jedna naizgled „integralistička“ izjava sasvim ne-integralistička?
Najprije: integralizam podrazuimijeva savladavanje dezintegrišućih tokova. Da li je 9. januar bio ikada ikakav simbol dezintegrišućih procesa? Odgovor je jasan: ne samo da to nije bio već je upravo kao Dan i krsna slava Republike Srpske bio i ostao praznik koji slave svi Srbi na bilo kom mjestu vaseljene – tog jutra stižu nam čestitke braće i Srbije i Crne Gore do kojih je taj dan dopro kao zajednički dan, kao slavlje jedine ne-avnojevske tvorevine za koju smo se izborili, svi zajedno, Beograd i Pale i Banja Luka i Nikšić i Berane i Užice. Stjepanjdan su u nama uobličili očevi i oci koji su imali hrabrosti da ne dopuste da nas gaze, borci koji su iznijeli Otadžbinski rat, čitav narod koji i danas postoji kao jedinstvena etička zavjetna zajednica.

Stjepanjdan je po etosu praznika bliži Vidovdanu vego bilo kom naknadno uspostavljenom „prazniku srpskog jedinstva“ ili „srpske zastave“. Zato je apsolutno besmisleno uopšte pomišljati da bi neka intimizacija Stjepanjdana, njegovo smještanje na praznik „privatnog“ kataktera (na šta upućuje pseudo-liturgizacija „odlaska u Crkvu“ i sl) moglo da zamjeni njegov jasni, javni, sveopšti, svecrkveni, svesrpski karakter. Ovako se zapravo čini da je inicijativa o „premještanju dana Srpske“ na Sretenje u isto vrijeme jednokratni bekend za političko Sarajevo (evo, mi ćemo sa Srbijom!) ali i svojevrstan signal o koopreativnosti međunarodnoj zajednici. Vin-vin situacija, kako kažu mladi, ili „da Bogu posluži a đavola ne rasrdi“ kako bi rekli stari. Takve su, situacije, međutim, nemoguće u životu. Pročitajte Jevanđelje.

Ono što je, međutim, najindikativnije jeste užasna doza plitkoće i nerazumijevanja onoga koji je takvu inicijativu uopšte smislio – a pretpostavljam da je u pitanju neko od „savjetnika“ g. Dodika, ljudi koji su ga već dosada uvaljivali iz nevolje u nevolju (o tome da se lažna politikološka i analitička elita, nekapacitetna za bilo šta osim za lične privilegije, pokazuje iz dana u dan nesposobnijom a pretencioznijom ne vrijedi trošiti riječi. Pokazali su to nebrojeno puta).

Životna filosofija ljudi koji smatraju da je moguće i potrebno, pored zavjetnog Vidovdana i Stjepanjdana, Sretenja, koje mi u Srpskoj svakako obilježavamo voleći nam Srbijicu krasnu, uvoditi i nove praznike, a postojeće „premještati“ i ponovno osmišljati – to je životna filosofija raskorjenjene lažne elite koja ne zna ni kako se svoja slava proslavlja, ni šta jeste praznik: dan zagledan u vječnost. Ne može se prenijeti, gospodo, ne može moj otac umrijeti na neki drugi dan niti se jedna zemlja – ovaj divni komad srpstva – roditi se neki drugi. I ne, niste nadmudrili Sarajevo već pokazali raskorjenjenost i slabost.

Zato: srpski integralizam nije plitkoumno manipulisanje Zavjetom Predaka već život u Duhu i istini, a ne u Pradi, Versaćiju i dekadenciji. Nije kupovina desetog stana u Beogradu i Novom Sadu, Monte Karlu i Beču, već rad i služba da se Kalimovik i Čajniče ne iseljavaju i odumiru. Niste vi tu da mi vama služimo već vi nama i našim očevima i ocima i djeci koja tek treba da se rode. Niste tu da nam određujete kada ćemo šta slaviti, niste tu da pomjerate svijeću i žito već da im služite. Ako budete služili Stefanu i Savi i car Lazaru – imaćete neku svrhu i iskupljenje. Ako mislite da su tu i Stefan i Sava i Lazar da služe vama – odmaknite se, jer takvih ima i mimo vas.

Protojerej-stavrofor dr Darko R. Đogo je vanredni profesor PBF Svetog Vasilija Ostroškog Univerziteta u Istočnom Sarajevu