Oslobođenje teatra

Piše: Prof. dr Dragan Koprivica

Kao što je dobro poznato iz dosadašnjeg gorkog iskustva, u Crnoj Gori, zemlji diktature tokom tri decenije, teatar je bio i ostao indikativan pelcer cenzurisanih umjetničkih i ukupnih građanskih sloboda.

Upravo zato, zahvaljujući dosadašnjoj Vladi Crne Gore, CNP i druga pozorišta su bila pod strogom kontrolom kulturnih aparatčika Vođe režima, a Nacionalni teatar izbjegavao goruće aktuelne društvene teme bježeći u prošlost i tekstove stranih autora.

Pritom uz bojažljiv pristup da se ne prepoznaju bilo kakve tendencije protiv siledžija u foteljama dosadašnje vlasti. Zato je skriveni slogan CNP-a sigurno i glasio: “Ne talasaj!”.
Ali konačno, oslobođenjem Crne Gore kreće i oslobađanje cjelokupne kulture, a time i pozorišta i pozorišnih zbivanja u našoj zemlji. Očito, politika “strogo kontrolisanih vozova” doživjela je fijasko u svakom pogledu, pa će zaživjeti pošteniji odnos i u savremenoj umjetnosti Crne Gore.
Svjedoci smo da su u proteklom vremenu čak i pojedini reditelji uništili svoj građanski i pozorišni ugled ostrašćenim političkim izjavama protiv vjerujućeg naroda Crne Gore, što im ostaje kao ne baš svijetla stranica stvaralačke biografije.
Naravno, takvi nadobudni reditelji vjerovali su da će svoj manjak talenta redovno pothranjivati lojalnošću režimu preko ostrašćenih izjava protiv većinske Crne Gore koja danas kreće u obnovu zemlje u svakom, te i kulturnom pogledu, uz stvaranje ambijenta ukupnih građanskih i kreativnih sloboda.
Međutim, da ne griješimo dušu, ipak treba pozdraviti svega nekolika projekta tokom posljednjih godina, koji su skidali zastor sa okamenjele svijesti režimskog krojenja kulture i pozorišnih zbivanja. To je, začudo, predstava u sred CNP-a (!) „Očevi su gradili“, autorski projekat Borisa Liješevića, zatim projekat Kraljevskog pozorišta Zetski dom Cetinje, „Dokle pogled seže“ u režiji Arpada Šilinga, i dva izvrsna komada domaćih reditelja „Smrt i djevojka“ Arijela Dorfmana, u režiji sjajnog Gorana Bulajića (CNP), i „Gospodska krv“ u režiji Slobodana Marunovića u produkciji Nikšićkog pozorišta.
Dakle, svega četiri predstave, a to je mnogo malo za višegodišnju sušu u pozorišnim slobodama, ali ipak ima značaja kao četiri baklje slobodne misli u tami kontrolisanih kulturnih tokova režimske Crne Gore.
I pozorišni amaterizam je, naravno, bio pod strogom kontrolom partijskih žirija, ali se mora priznati da je Blagota Eraković uspijevao održati nivo Festivala u Bijelom Polju uz njegov lični, pošteni odnos među pozorišnim amaterima, koje i danas prvenstveno doživljava kao svoju djecu.

Možda se u novom vremenu desi i da se poneka od mojih drama postavi na neku od naših pozorišnih scena, jer sam tokom posljednje dvije i po decenije bio persona non grata, pa mi je svojevremeno, i nakon izlaska knjige drama jedan reditelj otvoreno rekao: “Čestitam, ali uopšte se ne nadaj da ćemo bilo koju od tvojih drama prihvatiti, i to zbog tvog opozicionog političkog angažmana.”
Nadam se da će u Crnoj Gori, koja se probudila, biti odbačeni partijski “kvaliteti” u umjetnosti, a da će se vrjednovati kvalitet u cilju ozdravljenja dosadašnje zarobljene crnogorske kulture. Pritom uz brojne partijske kontrolore po vertikali, od raznoraznih žirija do komisija u Ministarstvu kulture, čiji osnovni kriterijum je dosad bio: “Je li ovaj naš ili njihov.”
Vjerujem i da će se na scenu definitivno vratiti ubjedljivo najbolji glumac Crne Gore danas, Branimir Popović, koji je zapao u nečiju nemilost. Sa njim ne dijelim političke stavove, što nema nikakvog značaja kad je kultura u pitanju, pa uvijek visoko cijenim njegove maestralne glumačke kreacije.
Znam da će nova vlast, u novoj kulturnoj klimi stvaralačkih sloboda, u cjelini odbaciti favorizovanje partijskih miljenika u kulturi, i da će kvalitet biti osnovni kriterijum afirmisanja stvaralaca Crne Gore u svim segmentima. Dakle, da će sa obnovom ukupnih građanskih sloboda u ovoj zemlji doći i do obnove kulturnih, posebno sloboda danas još uvijek zarobljenog teatra.