Otac Gojko Perović za IN4S: Nema ništa kanonski upitno u autokefalnosti SPC koja traje već 800 godina

Djelo Svetog Save je Bogom blagosloveno, a to vidimo upravo iz njegovog osmovjekovnog trajanja i njegovih brojnih plodova, koje danas, s pravom, slavimo, kazao je otac Gojko Perović, rektor Cetinjske bogoslovije za IN4S.

Sa uvaženim ocem Gojkom, razgovarali smo o kritikama koje se sve više iz režimskih krugova mogu čuti na račun Svetog Save usled narastajuće „srbofobije“ i potrebe da se zatre srpsko ime Crne Gore i njen srpski identitet, i ovdašnjim režimskim medijskim i političkim interpretiranjima „istina“ i istoriografskih činjenica povodom osam vjekova autokefalnosti SPC, te o „tomosu“ koji ti isti „dobroželatelji“ naše Crkve dovode u pitanje.

U nekim ovdašnjim crnogorskim medijima pojavljuju se tekstovi koji dovode u pitanje jubilej 800. godišnjice autokefalnosti SPC. Oni kažu da nemamo sačuvan ”tomos” koji je Sv. Sava dobio od patrijarha. Uz to se navodi činjenica da je hirotoniju Svetog Save u vladičanski čin, osporavao ugledni jerarh Crkve u Ohridu – Dimitrije Homatijan.

-Nedostatak određene izvorne građe za srednjovjekovne događaje nije problem koji se javlja samo u vezi postupka dobijanja autokefalnosti Žičke Arhiepiskopije, nego u vezi manje-više svih događaja iz tog vremena čiju bismo istinitost željeli da dokumetujemo na taj način. Drugim riječima, ne postoji istorijski događaj među Slovenima na Balkanu, iz perioda Srednjeg vijeka, čiju vjerodostojnost možemo da utvrdimo oslanjajući se, isključivo, na izvore prvoga reda.

Na svakom nam mjestu treba pomoć žitija (agiografskih spisa koji ističu moralne vrline i dušekorisne pouke, a u drugi plan stavljaju hronologiju i fakta manje važna za opis duhovnih istina). Pored toga sudbina srednjovjekovne istoriografije ovih prostora je neraskidivo je vezana za anale i izvore Carigrada, Rima, Venecije ili njihovih administrativnih filijala na Balkanu, koji se, prirodno, javljaju kao izvještaji sa određene prostorne ili vremenske distance.

E sad, istorijski je nepobitna činjenica, da je Carigradski patrijarh koji je hirotinisao Svetog Savu, usljed okolnosti krstaške okupacije Konstantinopolja, prebivao u Nikeji (bio prognan iz svog sjedišta, kao što će, vijek kasnije, biti prognan rimski papa u Avinjon), i da su okolnosti te hirotonije bile vanredne, ali to nikako ne znači da su bile kanonski upitne.

Pismo Ohridskog arhiepiskopa Dimitrija u kom on kritikuje i ljuti se na Svetog Savu, jeste validan istorijski izvor, ali nije jedini, i daleko je od objektivnog. Jer, Homatijan nije samo ”u svađi” sa Sv. Savom (iako bi i to, samo po sebi, bio dovoljan razlog da se njegovo pismo ne smatra objektivnim), nego je u temeljnom i višegodišnjem razilaženju sa samim Carigradskim patrijarhom! Pa kako onda mi da znamo ko je u pravu? Kako da sudimo, i na osnovu čega – da li je u pravu, nesumnjivo ugledni jerarh i teolog Homatijan, ili tadašnji Carigradski patrijarh u Nikeji?

Zdravi razum nam nalaže da sagledamo buduće događaje i da vidimo kako Pećka arhiepiskopija djeluje samostalno (autokefalno) i poslije povratka Carigradskog patrijarha u Carigrad 1259. što znači, da niko i nikada, osim povrijeđene sujete Homatijanove (i njegove pretenzije, nekanonske, da on djeluje kao poglevar autokefalne crkve) nije osporavao srpsku autokefalnost, dobijenu u Nikeji.

A šta je presudilo? Pa nešto što je najvažniji kriterijum u Crkvi, od kad ona postoji – saborno mišljenje svih crkvenih poglevara. Naime, Sveti Sava, slava mu i milost, nije sjedao skrštenih ruku, nego je obilazio sve stare patrijaršije Pravoslavlja, i od njih (Aleksandrija, Antiohija i Jerusalim), dobio blagoslov za svoje djelo. A da je Savino djelo Bogom blagosloveno, vidimo upravo iz njegovog osmovjekovnog trajanja i njegovih brojnih plodova, koje danas, s pravom, slavimo.

Što se tiče dovođenja u pitanje srednjevjekovnih žitija kao validnog izvora, mogu reći da je to jedna kompleksna tema, tema za sebe, ali ću za potrebe odgovora na ovo pitanje navesti da su Domentijanovo i Teodosijevo žitije Sv. Save, autentični spisi velike istoriografske vrijednosti (uz sva književna uljepšavanja i pohvale koje su u njima prisutne), te da nije uputno, recimo sumnjati u iskaze tih žitija kada govore o crkvenim stvarima, a isticati, iz istih tih, ili njima srodnih tekstova, takođe nemanjićkih, kako je Nemanja, i na koji način, vojno pokorio Duklju (a da se pri tom ne navodi, da li je Nemanja tada ratovao protiv grčke vojske ili protiv svojih daljnjih rođaka Vojislavljevića).

Eto to rade ovdašnji publicisti, – bez ikakvog jasnog naučnog principa, uzimaju što im se svidi, a zanemaruju ono što im ne odgovara.

Neki anti-crkveni publicisti ne mogu da dođu k sebi, kako je moguće da nije sačuvan dokument toga ranga. I onda cijelu priču dovode u vezu sa zvaničnom državnom anti-crkvenom ideologijom koja medijski promoviše nepostojeću ”autokefalnost” Crkve u Crnoj Gori u 19. vijeku, a za koju, ne postoji sačuvan ”tomos” majke Crkve?

-Zašto nemamo kompletnu dokumentaciju o dobijanju autokefalnosti za Žičku arhiepiskopiju? Pa pobogu, poslije pada Smedereva 1459. i urušenja redovnog života u Pećkoj patrijaršiji (nekoliko decenija u Peći nemamo patrijarha, zemlja je opustošena) – cjelovitost crkvene dokumentacije je nepovratno uništena, i nikada je nećemo imati u onom stanju u kom je bila prije pada pod Turke.

Zašto tih dokumenata nema u Carigradu? Pa najmanje iz dva razloga: od 1204. do 1259. Carigradska patrijaršija je u izgnanstvu, i teško je očekivati da je tadašnja dokumentacija i vođena i sačuvana kao što je to slučaj u redovnim okolnostima; 1453. i sam Carigrad je srušen i okupiran, a mnogi njegovi patrijarsi nakon toga ubijani i hapšeni, pa se nije čuditi kako nemamo ”sva” relevantna crkvena dokumenta. U tom pogledu carigradski arhivi svakako nijesu isto što i vatikanski ili venecijanski, koji imaju neosporan kontinuitet. Međutim, tamo gdje nedostaju dokumenta – imamo neprekinuti život Crkve, koji svjedoči o pravom stanju stvari, i međucrkvenim odnosima.

Ovaj ”nedostatak tomosa” bi bilo neumjesno porediti sa onim novijim traženjima tomosa, kakav je recimo nepostojeći tomos za navodnu ”autokefalnost” Crkve u kraljevini Crnoj Gori, koja se, silom istorijskih prilika našla u okolnostima crkvene samostalnosti, a da pri tom nije sproveden niti jedan crkveni postupak nalik onom koji je sproveo Sveti Sava u Nikeji.

A po mom skromnom mišljenju, nije sproveden, jer časnom i Bogu odanom crnogorskom sveštenstvu nije ni bilo do toga, jer su i crkveni i svetovni poglavari u Crnoj Gori 18. i 19. vijeka, Crkvu na Cetinju doživljavali kao ”svetosavsku stolicu” i jedini sačuvani dio ”Pećke patrijaršije”. Mitropolit Mitrofan Ban, baš iz tog razloga, nosi titulu ”egzarha” (čuvara) ”Pećkog trona”.

Promoteri pomenute ideologije, vole da pričaju o ”anatemi” koju je Carigradska patrijaršija uputila Pećkoj 1346. i da tako relativizuju sve nedostatake i nedosljednosti svojih anti-crkvenih zahtjeva.

-Pročitao sam najnoviji tekst iz tog ”šinjela” i potpuna je neistina da je spor sa Vaseljenskom patrijaršijom iz 1346. kao i nesrećna anatema koja je uslijedila, i koja je trajala naredne tri decenije (nikako ne i duže od toga) – izazvana željom cara Dušana da se ”sasvim oslobodi” grčke hegemonije!

Riječ je prosto o nekanonskom postupku proglašenja patrijaršije, odnosno uzdizanja dotadašnje arhiepiskopije u rang patrijaršije. Car Dušan je to učinio, ne da bi se oslobodio ”grčke hegemonije” koje tada, objektivno, više nije ni bilo, nego da bi imao ”svog” patrijarha koji će ga proglasiti za cara. E za to mu nije trebala ”dozvola” više crkvene vlasti, ali nije bilo po kanonima, da se takvo šta uradi bez saglasja drugih patrijaršija (ne samo Carigradske).

Bio je to jednostrani politički čin, koji je izazvao višedecenijski spor između Carigrada i Peći, a u okolnostima, nimalo povoljnim – Turci su bili pred vratima oba carstva.

Međutim, kada već pričamo o tome, baš je indikativno to što je na inicijativu blagovjernog kneza Lazara (onog za koga Njegoš kaže ”da mu svijetli kruna Lazareva” nad ”slobodnom Crnom Gorom”) 1375. došlo do izmirenja dvije patrijaršije, i do skidanja anateme, te da, niko, ni tada, nije postavio pitanje o validnosti Savine hirotonije, i dobijanja autokefalije. Niko, od tada do danas, sve do naših novih ”stručnjaka” sa savremenih novinskih portala, ne dovodi u pitanje ni autokefalnost ni samu titulu Patrijaršije.

Na ovim portalima se o Svetom Savi ne govori kao o velikom crkvenom pastiru, nego kao o prepredenom diplomati koji je za svoj interes iskoristio slabosti Vizantije i neugodnu poziciju u kojoj se našao Carigradski patrijarh. I neprestano se navodi kako Sv.Sava nije mogao biti rukopoložen u arhiepiskopa, nego u episkopa. Pojasnite nam to malo.

Dobijanje autokefalnosti Žičke arhiepiskopije i hirotonija Svetog Save u episkopa nije ništa manje validna, ništa manje kanonska, i ništa manje značajna – zato što je dobijena u tim vanrednim istorijskim okolnostima Carigradske patrijaršije. Naprotiv.

Kao prvo da razjasnimo, jednom za svagda, da se sveštenoradnja hirotonije vrši samo i jedino u čin episkopa – a za episkopa se uglavnom i bira neko ko je prethodno u činu arhimandrita. Međutim, kakva će titula biti tome episkopu, hoće li on biti samo episkop, ili mitropolit, ili arhiepiskop, ili će na kraju biti patrijarh – za takva crkvena unapređenja, nijesu potrebne nove, dodatne, hirotonije.

Nadležne crkvene vlasti, ili kompetentni crkveni sabor, može jednog episkopa da proglasi arhiepsikopom, u vrlo kratkom vremenu. Poznato je, da je u devetom vijeku, jedan od najpoznatijih carigradskih patrijaraha Sveti Fotije, za svega šest dana, bio proveden kroz sve crkvene činove, od laika do patrijarha. To mu nije smetalo da kasnije bude Sveti čovjek i jedan od najzaslužnijih za istorisjku misiju Svete braće Kirlia i Metodija među Slovenima.

A to što je Vizantijsko carstvo tada bilo slabo, a carigradski patrijarh u progonstvu, – pa zar nijesu svi Sveti episkopi rane Crkve u prva tri vijeka bili u progonstvu i ubijani čak!!? Zar nije stolica Cetinjskih mitropolita bila progonjena vjekovima? Umanjuje li to njihov autoritet? A kad je u pitanju neki političko-istorisjki kontekst takve priče, pa ovdje se nedavno proslavljala 1000. godišnjica državnosti Crne Gore!

Meni nije jasno zašto je takav jubilej vezan za godinu stradanja hrišćanskog kralja mučenika, ali nebitno, i da je to početna tačka brojanja, ili bilo koji od događaja vezan za Vojislavljeviće, kasnije sredinom 11. vijeka, – svi su se ti događaji desili zahvaljujući udesima i posrnućima ili Vizantijskog carstva ili tzv. Samuilovog (Bugarskog/ Makedonskog) carstva.

Početak uspona srednjovjekovne Zete, vezan je za nasukanu i razbijenu vizantijsku lađu, ili za nedostatatk dobre vojne strategije vizantijskih vojvoda kod Tuđemila. Pa hoćemo li sada, kroz te negativne činjenice, omalovažavati uspjeh i vojnu vještinu Stefana Vojislava ”arhonta Srba” – kako ga nazivaju, njemu savremeni, vizantijski izvori? E sad, neke vizantijske izvore, kojih objektivno nema, – tražimo, a neke, koji su nam ”pod nosom” ne želimo da vidimo.

Pročitajte još:

Sprema se obračun u DPS-u: Marković „čisti“ Đukanovićeve ljude iz ANB-a