Pavle Šafarik – jedan od osnivača slavistike

Na današnji dan, 13. maja 1795. godine rođen je slovački filolog i istoričar Pavle Šafarik, jedan od osnivača slavistike. Bio je pisac, istoričar, etnograf, filolog i lingvista slovačkog porijekla. Osnivač je slavistike kao naučne discipline i jedan od prvih slavista. Najpoznatiji je po svom dijelu „Istorija slovenskih jezika i književnosti svih dijalekata“ koje otkriva veliki doprinos slovenske kulture opštoj evropskoj kulturi.

Šafarik je po dolasku u Novi Sad, među Srbe donio evropski duh i slovensko bratstvo. Povezao se sa tadašnjom srpskom inteligencijom, pokrenuo mnoga kulturna pitanja i uspostavio sveslovenske veze.

Funkciju direktora Srpske velike pravoslavne gimnazije Šafarik je preuzeo poslije svečanog govora, koji je održao na latinskom jeziku. Upoznao je prisutne sa predlogom reformi, koje je planirao da sprovede. Novi direktor je ostavio na Srbe vrlo povoljan utisak. U gimnaziji, u kojoj su osim njega svi profesori bili Srbi, je na funkciji direktora proveo punih pet godina. Kao direktor imao je jako ambiciozne planove. Njegova koncepcija se sastojala u stvaranju gimnazije prema klasičnim grčkim uzorima. Odmah po dolasku na dužnost napravio je manje izmjene u programu, i uveo i proširio predmete u vezi sa crtanjem i slikanjem. Inicirao je i prikupljanje knjiga za buduću biblioteku gimnazije. Prilikom inauguracije rekao je da će sam da predaje matematiku (algebru i geometriju), fiziku, logiku, retoriku, poeziju, stilistiku. Predavao je i jezike: latinski i njemački a kasnije, i mađarski jezik kao nastavni predmet.

Oženio se 19-godišnjom Julijom Ambrozi a njeni roditelji su bili porijeklom iz Slovačke. Šafarikova supruga je bila jako inteligentna i temperamentna osoba, a govorila je i četiri slovenska jezika: slovački, srpski, češki i ruski, te je svome suprugu mnogo pomagala u radu. Šafarikova karijera je ozbiljno ugrožena 1824. godine, kada su austrijske vlasti zabranile Srpskoj pravoslavnoj crkvi zapošljavanje evangeličkih itelektualaca iz Ugarske u gimnazijama i u svojim službama. Šafarik je predstavljao izuzetak, s tim da više nije mogao biti direktor. Pokušavao je da nađe profesorsko mjesto u Slovačkoj, ali iz različitih razloga nije prihvatio neke prilično dobre ponude. U to vrijeme radi na sakupljanju materijala i izdavanju slovačkih narodnih pjesama.

U ovom periodu nastaje i njegovo najpoznatije djelo „Istorija slovenskih jezika i književnosti svih dijalekata“. U Novom Sadu Šafarik je sakupio mnogo raznovrsnog materijala, koji je kasnije, tokom boravka u Pragu, koristio za svoj rad. Podatke je prikupljao koristeći privatne biblioteke bogatijih građana Novog Sada, fruškogorskih manastira i Mitropolijsku biblioteku u Sremskim Karlovcima. Dosta materijala dobio je od Lukijana Mušickog i drugih ličnosti iz kulturnog i javnog života, sa kojima se susretao ili vodio prepisku. Poslije neuspjelog pokušaja da dobije mjesto profesora i bibliotekara u Rusiji, odlazi na poziv prijatelja preko Budimpešte i Požuna u Prag. Njegovu slovensku kulturnu misiju nastaviće u Srbiji sinovac ljekar dr Janko Šafarik, profesor i rektor Beogradskog Liceja, veliki kulturni i naučni radnik.

Mladi, rano preminuli “prvi srpski dramski pisac” Stevan N. Stefanović iz Novog Sada je napisao „Odu dr Pavlu Šafariku“. Ista je objavljena tek 1841. godine u Bačkoj Vili. Talentovani Stefanović se zahvalio svom profesoru i u ime svih profesorovih poznavalaca i poštovalaca Srba.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija crnogorsko-primorska