Petar Čajkovski: Kako je dječak iz provincije postao najpoznatiji ruski kompozitor

Na današnji dan, 5. novembra 1893. umro ruski kompozitor Petar Iljič Čajkovski, najistaknutiji ruski simfoničar 19. vijeka, koji je ostvario sintezu evropskog artizma i ruske narodne osjećajnosti

On je komponovao dva najpoznatija baleta na svijetu: „Labudovo jezero” i „Krcko Oraščić”.

Deset opera, tri baleta i sedam simfonija, da ne spominjemo brojne solo-pjesme, koncerte, kantate, minijature za klavir i raznovrsna djela za orkestar i solističke instrumente – sve to čini ogroman opus Petra Iljiča Čajkovskog. Ovaj veliki kompozitor stvarao je u drugoj polovini 19. vijeka, u periodu koji se smatra „zlatnim dobom ruske muzike”.

Muziku učio od Mocarta i seljanke

Čajkovski je rođen 1840. godine u Votkinsku, gradu na Uralu, gdje je njegov otac poslat iz Sankt Peterburga da upravlja tamošnjom velikom livnicom (ova fabrika, inače, postoji i danas.)

Ali i pored ovih uspjeha, masovno priznanje je izostalo. Čajkovski je napustio službu kako bi se posvetio muzici, pa više nije imao stabilne prihode. Ovako njegov biograf Nina Berberova opisuje taj dio njegovog života: „Nije imao novca, imao je dugove… Komponovanje nije dobro išlo i ponekad mu se činilo da ima samo jedan izlaz: da se vrati u državnu službu.”

Osim toga, Čajkovski je ostao sam u Sankt Peterburgu, dok mu se čitava porodica vratila na Ural. Prema Berberovoj, on je čak razmišljao o samoubistvu.

Putovanje u Evropu i Tolstojeve suze

Čajkovski je naredne godine završio Sanktpeterburški konzervatorijum i dobio poziv da predaje na Konzervatorijumu u Moskvi. Moskovski period mu je konačno donio željeni uspjeh.

Sprijateljio se sa kompozitorima „velike petorke” (koja je poznata i kao „moćna gomilica”). Među njima su bili i Modest Musorgski, Aleksandar Borodin i Nikolaj Rimski–Korsakov. Čajkovski je putovao po Evropi, gdje je često posjećivao pozorište. Oduševila ga je „Karmen” Žorža Bizea, a Vagnerova muzika ga je očarala.

Postoji zanimljiva priča o izvođenju djela Čajkovskog. U konzervatorijumu je bio organizovan mali koncert muzike Čajkovskog specijalno za Lava Tolstoja, ali vratar nije prepoznao velikog pisca i nije htio da ga pusti u zgradu, jer je nosio valjenke (seljačke čizme od filcovane vune). Neko se ipak umiješao i zabuna je razriješena. Tolstoj je sjedio u prvom redu i muzika Čajkovskog, koji je tada još uvijek bio početnik, dirnula ga je do suza.

Slava i novi život

70-ih godina 19. veka Čajkovski je počeo da proučava ruski folklor. U ovom periodu napisao je muziku za predstavu po komadu Aleksandra Ostrovskog „Snjeguročka”; operu „Opričnik” čija se radnja dešava u vreme Ivana Groznog; operu „Kovač Vakula” (koja je kasnije prerađena i dobila novi naziv „Čerevički”); i jedan od svojih najboljih baleta, „Labudovo jezero”. Čajkovski je takođe prevodio libreta evropskih opera i radove zapadnih teoretičara muzike.

Ono što mu je konačno donijelo sveopšte priznanje bila je opera „Evgenije Onjegin”. Premijerno je izvedena na sceni glavnog carskog Mariinskog teatra u Sankt Peterburgu.

Čajkovski je smatrao da komponovanje treba shvatati prije svega kao zanat koji, po njegovom mišljenju, treba kompozitoru da donosi prihod. „Mocart, Betoven, Mendelson i Šuman su svoja besmrtna djela komponovali isto kao što obućar pravi cipele, tj. radili su iz dana u dan i najčešće po porudžbini”, zapisao je.

Kompozitorov život se promijenio. Počeo je da se kreće u visokom društvu i da provodi vrijeme sa članovima carske porodice. Često je sjedio u carskoj loži u pozorištu, gdje su ga jednom predstavili caru Aleksandru III (koji je kasnije platio sahranu Čajkovskog). Često je putovao u inostranstvo, između ostalog, na premijerna izvođenja svojih kompozicija. Posjetio je čak i Sjedinjene Države i nastupio na otvaranju Karnegi-hola u Njujorku.

I pored ovolikog uspeha, Čajkovski nije imao svoju kuću. Stanovao je ili kod prijatelja ili po hotelima. Umoran od života vječitog putnika, iznajmio je kuću u Klinu, gradiću pored Moskve, gdje je proveo poslednje dvije godine života. Danas se u ovoj kući nalazi muzej posvećen velikom kompozitoru.

Čajkovski je umro od kolere, nakon što se u Sankt Peterburgu, u jeku epidemije, zarazio ovom bolešću. Ona ga je savladala za samo nekoliko dana. Kolera je inače bila kobna bolest za njegovu porodicu: od nje je umrla njegova majke, a otac mu je jedva preživio.

Brak i homoseksualnost

Čajkovski nije bio posebno srećan u svom privatnom životu. 1877. godine oženio se Antoninom Miljukovom, koja je bila muzičar i bivša studentkinja Moskovskog konzervatorijuma. Posle samo nekoliko nedelja oni su se razišli. Imao je ljubavnu vezu sa belgijskom operskom pjevačicom Dezire Arto, a dugi niz godina se dopisivao sa Nadeždom fon Mek, koja mu je pružala finansijsku podršku.

Istovremeno Čajkovski je bio homoseksualac i to je bilo opšte poznato. Posle njegove smrti pojavile su glasine da je Čajkovski izvršio samoubistvo iz straha da će mu biti suđeno zbog homoseksualnosti, ali njegovi biografi to odbacuju.

U sovjetskom periodu informacije o homoseksualnosti Čajkovskog bile su slabo dostupne čak i istraživačima, s obzirom da je homoseksualnost u Sovjetskom Savezu bila protivzakonita, a najpoznatiji ruski kompozitor nije mogao da bude kriminalac. U savremenoj Rusiji ovaj aspekt kompozitorovog privatnog života je tek relativno nedavno dobio na značaju, nakon što je snimljen film o njegovom životu.

Aleksandra Guzeva, Russia beyond