Prvi Srbin štampar i izdavač – Božidar Vuković Podgoričanin (VIDEO)

Na današnji dan, 25. juna 1939. godine u Podgorici je svečano otkriven spomenik štamparu, Božidaru Vukoviću Podgoričaninu.

Božidar Vuković je bio srpski vojvoda, trgovac i štampar, koji je rođen oko 1460. godine u Đurićima kod Podgorice.

Rođen je u Đulićima kod Podgorice, u plemićkoj porodici. Nakon iskustva u Crnojevića štampariji, u Veneciji je osnovao ćiriličnu štampariju. Inovacijama u grafičkom postupku stvorio je osoben i prepoznatljiv stil, prihvaćen od brojnih majstora grafičke vještine. U tom poslu naslijedio ga je sin Vićenco Vuković. U štampariji Božidara Vukovića Podgoričanina, koji je Crnu Goru napustio zajedno sa Đurđem Crnojevićem, izašlo je devet knjiga u više izdanja

U vrijeme širenja turske vlasti, preselio se u Mletačku republiku i od tada je počeo da koristi italijanski pseudonim Dionisio della Vecchia

Osim što u Podgorici postoji škola sa njegovim imenom, istorijski značaj velikog Božidara Vukovića Podgoričanina malo je poznat građanima. Njegova borba za očuvanje srpskog naroda nije bila mačem i sabljom, već slovom i knjigom. Protiv pustošenja borio se kulturom.

Upravo su dani u kojima se progoni ćirilica i srpski jezik najbolje vrijeme da se podsjetimo njegovog doprinosa očuvanju naše nasleđa, i samim tim i srpskog identiteta.

Vrijeme u kojem je živio, 16. vijek, vrijeme je velikog stradanja, rušenja, izbjeglištva i posledično, velike nepismenosti. Vuković je neprestano govorio šta je njegova misija: „dušespasnije“ i „mnogonaročitije“ srpskog naroda usled oskudice i uništenja srpskih knjiga po manastirima i crkvama koje bivaju „opustošene od inovernih“.

Knjige je štampao i o svom trošku. Koristile su se i u Goraždanskoj štampariji srpskix crkvenix knjiga.

Vodio se mišlju da se ponovo otvori štamparija na tlu današnje Crne Gore. U svom testamentu, pisanom 5. februara 1534. on je ostavljao „manastirima na jezeru Skadra… sve one knjige rukom pisane i sve kalupe za štampanje, i onu opremu koja se nađe za pomenutu štampu, olovne forme i intaljirane figure (drvoreze) i sve što bude.. .“ 

Prvenstveno je štampao knjige religioznog sadržaja na srpskom jeziku, ukupno devet njih, među kojima se ističu Psaltir s posljedovanjem, Služabnik, Molitvenik, Oktoih petoglasnik, Praznični minej, Trebnik.

Pretpostavlja se da je bio visoki državni činovnik – logotet, odnosno glavni pisar i rukovodilac Državne kancelarije na dvoru Ivana Crnojevića na Cetinju. U Veneciji je stekao izuzetnu popularnost i društveni ugled zbog čega je dobio titulu plemića „Svetog rimskog carstva“ i naziv „Gospodin“.

Današnje vrijeme nije zaobišlo ni Vukovića. Našao se na udaru bivših vlasti, koje su pokušale da mu oduzmu ono što je bila suština cijele njegove borbe: srpstvo. 

2013. godine, nakon 75 godine, tokom izgradnje Kraljevog parka, postament na njegovom spomenuku je izmijenjen. U „skladu“ sa režimskom politikom brisanja srpstva iz nacionalne svijesti 2013. godine izvođači radova su promjenili sadržinu teksta revidirajući istoriju: umjesto teksta „Prvom Srbinu štamparu i izdavaču povodom 400 godišnjice od njegove smrti“ stajalo je, na kratko, „Prvom ćiriličnom štamparu na slovenskom jugu“.

Time se na „suptilan“ način pokušala izbjeći nacionalna odrednica ove velike istorijske ličnosti srpskog naroda i Slovena uopšte. Međutim, nakon pritiska javnosti, i pisanja našeg portala, tekst je vraćen u prvobitno stanje.

Božidar Vuković srpski vojvoda

Božidar Vuković je bio srpski vojvoda, trgovac i štampar, koji je rođen oko 1460. godine u Đurićima kod Podgorice. U vrijeme širenja turske vlasti, preselio se u Mletačku republiku i od tada je počeo da koristi italijanski pseudonim Dionisio della Vecchia . Uspostavio je bliske odnose sa grčkom zajednicom u Veneciji i uspješno se bavio trgovačkim poslovima. Stekao je znatno bogatstvo i društveni ugled, što mu je omogućilo da se posveti književnom radu u oblasti štamparstva i izdavaštva. U svojoj venecijanskoj štampariji je objavio nekoliko srpskih ćiriličnih knjiga bogoslužbenog i pobožnog sadržaja, čime je učinio veliki doprinos razvoju starog srpskog štamparstva. Njegova izdanja su bila veoma cijenjena među savremenicima i služila su za ugled kasnijim srpskim štamparima. Pored književno-štamparske djelatnosti, Božidar Vuković se bavio i crkveno-upravnim poslovima u sklopu grčko-srpske pravoslavne zajednice. Umro je 1540. godine u Veneciji, a za sobom je ostavio sina Vićenca Vukovića, koji će kasnije nastojati da nastavi očevu štamparsku djelatnost u Veneciji. Tijelo mu je po sopstvenoj želji sahranjeno u manastiru Svete Bogorodice na ostrvu Starčevo u Skadarskom jezeru.

O društvenom ugledu Božidara Vukovića najbolje svjedoči činjenica da mu je plemstvo priznao car Karlo V Habzburški, dodijelivši mu i porodični grb. Božidar Vuković je neumorno održavao veze s porobljenim srpskim krajevima, naročito s manastirom Mileševom i manastirima na Skadarskom jezeru. Njegove knjige rasturene su ne samo po srpskim crkvama nego su imale jakog uticaja i drugdje na evropskom istoku, sve do Baltika. Prvenstveno je štampao knjige religioznog sadržaja, ukupno devet njih, među kojima se ističu Psaltir s posljedovanjem, Služabnik, Molitvenik, Oktoih petoglasnik, Praznični minej, Trebnik. Pored toga „dušepoleznog“ i religioznog karaktera, njegovo je preduzeće nesumnjivo imalo i očevidne rodoljubive motive. Njima je Vuković dao takođe nešto mjesta u propratnim tekstovima sa kojima je svoje knjige otpravljao u svijet. Vidjeći,  kaže on tako u pogovoru svoga Molitvenika, da Germani, Grci i ostali narodi (“i inije jeziki”) sastavljaju „na tipare“ (tj. štampaju) „božstv’nija pisanija“, zaželio je jako „i naša srbskaja, i blgarskaja takožde, na tipareh s’staviti“. Svoja izdanja Božidar Vuković nije pripremao sam; on je prije svega bio inicijator i tvorac izdavačke politike, a za konkretna štamparska i drvorezačka, dakle umjetnička ostvarenja, njegove knjige imaju da zahvale čitavom jednom nizu majstora koji su radili po njegovom „poveleniju. Jedan od njih je „okajanejši i mn’ši v inoceh jer’monah Pahomije ot Crnije Gori ot Reki“, koji je sa njim radio 1519. i 1520. godine. Poslije se oko Molitvenika i Mineja „trudio… jerođakon Mojsi ot serbskije zemlji otčstvom že ot mjesta naricaemago Budimlja”. Najposlije su mu Oktoih petoglasnik realizovali „sveštenici Teodosije i Genadije paraeklisari monastira svetago Savi srbskago iže jes v Mileševo otč’stvom že ot mjesta Prijepolja”. Svoje duboko rodoljublje Božidar Vuković bio je namislio da zasvjedoči i na jedan sasvim naročit način. On je u pogovoru svoga Molitvenika, kad mu se smrt sasvim približila, isticao naročito da želi da štampariju (“sije tipare”) iznese „v svoje ot’čstvo“, ne bi li se tamo našao neko da se, poslije njega, „potrudi radi božstv’nih crkvah da isplni koliko bude volja božja nedostatčstvo svetih knig“. Da je ta Vukovićeva namjera ostvarena, bila bi to druga štamparija na tlu Crne Gore, poslije one Đurđa Crnojevića. Koliko je Vuković ozbiljno nosio u sebi ovu misao, vidi se najbolje iz prve redakcije njegovog testamenta. U tom testamentu on je ostavljao „manastirima na jezeru Skadra… sve one knjige rukom pisane i sve kalupe za štampanje, i onu opremu koja se nađe za pomenutu štampu, olovne forme i intaljirane figure (drvoreze) i sve što bude.. .” Iz nekih svojih razloga, kasnije je tu misao napustio i štampariju je, po njegovoj smrti, zajedno s ostalim dobrima, naslijedio njegov sin Vicko Vuković, koji će i sam, na izvjestan način, ući u istoriju srpske knjige kao njen izdavač i štampar.