Poštovanje svetog Aleksandra Nevskog u Srbiji i njegov hram u Beogradu

Piše: Ranko Gojković

Aleksandar Nevski je simbol borbe za očuvanje Pravoslavlja i zbog toga ga svi slovenski pravoslavni narodi poštuju kao svetitelja, a neki Srbi proslavljaju blagovernog kneza kao Krsnu slavu. Upravo Srbi imaju taj običaj, jedinstven među pravoslavnim narodima. Umesto Nebeskog Pokrovitelja, svetitelja koji se praznuje na dan rođenja (kako je običaj u Rusiji), u svakoj srbskoj porodici postoji viševekovni pokrovitelj, svetitelj na čiji praznik je ta porodica krštena pre mnogo vekova unazad.

Srbi su uglavnom bili kršteni i pre rođenja Aleksandra Nevskog, međutim, neke porodice su promenile svoju Krsnu slavu i zbog toga danas postoji desetine srbskih porodica koje proslavljaju Aleksandra Nevskog kao svoju Krsnu slavu. Posebno mnogo ih ima među stanovnicima Kragujevca, to su uglavnom porodice koje su se preselile sa severa Crne Gore. U novim uslovima te porodice su time želele da sačuvaju sećanje na viševekovnu pomoć Rusije srbskom narodu u Crnoj Gori.

U srbskoj prestonici Beogradu, Aleksandra Nevskog su poštovali kao jednog od zaštitnika srbske prestonice. Njegove besmrtne reči «Nije Bog u sili, nego u Istini!», koje je izgovarao uoči bitaka, ostavile su i ostavljaju dubok trag kako u srbskoj armiji, tako i među verujućim ljudima, u srbskoj književnosti i umetnosti. Srbi imaju vekovno negativno iskustvo sa papistima, srbski Patrijarh je bio jedini koji nije želeo da učestvuje u radu Florentinskog sabora i papisti to ne zaboravljaju. Zbog toga nije čudno što je mudri odgovor blagočestivog kneza lukavim Latinima, koje je Aleksandar nevski proterao sa svog dvora, izazvao kod Srba posebno poštovanje. Zato ga Srbi zaista i poštuju kao svepravoslavnog zaštitnika svete vere Hristove – kako u vreme mira, tako i u ratu.

Promišlju Gospodnjom, u vreme Srbsko-turskog rata 1876. godine, ruski dobrovoljci su dopremili u Srbiju pokretnu crkvu-šator, posvećenu svetom Aleksandru Nevskom. Prvobitno se ta pokretna crkva nalazila u delu Beograda koji se zove Dorćol (nedaleko od ušća reke Save u Dunav), a kasnije su je nosili na mnogobrojna bojišta. Stanovnici Dorćola su toliko zavoleli tog velikog ruskog svetitelja, da su 1877. godine izgradili prvi hram u svom rejonu i posvetili ga svetom Aleksandru Nevskom. Od tada pa do današnjeg dana, Dorćolci smatraju Aleksandra Nevskog za svog zaštitnika. Naš narod je tako zavoleo ovog divnog ugodnika Božijeg, jer je njegov sveti život podsećao na višekovni život Srbadije «između dve vatre» – osmanske tiranije sa Istoka i Latinskog lukavstva sa Zapada.

Sveti Aleksandar Nevski je u srbsku prestonicu stigao u teškom istorijskom trenutku, kada su se Srbi borili za konačno oslobođenje od turskog ropstva. A sama činjenica da on potiče iz istovernog i istokrvnog ruskog naroda, samo je uvećala njegovo poštovanje među Srbima.

Na žalost, uprkos protivljenju SPC, navodno zbog urbanizacije tog dela grada, hram Aleksandra Nevskog je bio uklonjen 1891. godine. Međutim, dvadeset godina kasnije počela je gradnja novog hrama koji je osveštan 12. maja 1912. godine. Taj hram postao je ukras srbske prestonice. Osveštanju je prisustvovao i prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević. Kao da je sama Promisao Gospodnja, ugotovila tako da u vreme surovih iskušenja i stradanja srbskog naroda, u godini početka Prvog Balkanskog rata, a potom i Drugog Balkanskog rata i Prvog svetskog rata – srbska prestonica dobije hram velikog pokrovitelja i vojskovođe, velikog zaštitnika Pravoslavlja – hram blagovernog Velikog Kneza Aleksandra Nevskog.

Crkva je izgrađena u srbsko-vizantijskom stilu, po projektu arhitekte Jelisavete Nančić, prve žene koja je završila arhitektonski fakultet u Srbiji. Završetak radova bio je prekinut 1912. godine zbog Balkanskih ratova, a potom i Prvog svetskog rata, pa je nastavak gradnje započet 1927. godine, ovaj put po izmenjenom projektu Pere Popovića i Vasilija Androsova.

Osvećenje novoizgrađenog hrama održano je 23. novembra 1930. godine pod načalstvom Njegove Svetosti Patrijarha Srbskog Varnave i u prisustvu glavnog ktitora hrama Njegovog Kraljevskog Visočanstva Kralja Aleksandra I Karađorđevića. On je poklonio hramu mramorni ikonostas sa prestolima za kralja i arhiepiskope, a takođe i veliku ikonu Aleksandra Nevskog, rad poljskog umetnika Jana Matejke iz 1890. godine. Među znamenitostima hrama nalaze se i dve slike Borisa Seljanka – «Kosovka devojka» i «Filip Višnjić», naslikane 1930. godine.

Ikona svetog srbskog kneza Lazara na severnoj aspidi hrama naslikana je rukom poznatog srbskog slikara Jovana Bijelića. U hramu se do današnjeg dana čuvaju dragocene relikvije iz 1877. godine: srebrni krst ukrašen dragim kamenjem, poklon Jefrema Obrenovića, i veliko Jevanđelje, poklon Ane Obrenović.

U južnoj apsidi hrama postavljene su dve memorijalne daske – Caru-mučeniku Nikolaju II Romanovu i ruskim dobrovoljcima, a u severnoj apsidi – kralju Petru I, kralju Aleksandru I Oslobodiocu i svim žrtvama palim za slobodu srbske Otadžbine.

Hram je ponovo freskopisan u periodu 1970-1973. g., rukom jeromonaha Nauma (Andrića), a današnje freske – rad su Milovana Beloševića.

Fasada hrama Aleksandra Nevskog urađena je od veštačkog kamena sa veoma bogatom dekorativnom plastikom i ornamentima, koji su verne kopije najlepših srednjevekovnih srbskih manastira.

Za vreme divljačkog bombardovanja Beograda od strane nacističke Nemačke od 6. aprila 1941. godine poginula su 242 čoveka koja su se nalazila na Liturgiji. Njihove kosti su sahranjene sa spoljne severne strane oltara.

Prvi parohijski dom bio je izgrađen 1964. godine i njegova površina iznosila je oko sto kvadratnih metara, a današnji parohijski dom je mnogo veći, sa površinom većom od 700 kvadratnih metara, osveštan je 2003. godine.

Taj parohijski dom je postao svojevrsni simbol duhovnog preporoda srbskog naroda posle kraha komunističke materijalističke ideologije i pada komunističke vlade. Upravo na tom mestu tokom decenija se, sve do izgradnje parohijskog doma pri hramu Svetog Save, to mesto smatralo istinskim duhovno-misionarskim centrom grada Beograda. Do današnjeg dana svakodnevno se tamo organizuju različiti događaji crkveno-duhovnog sadržaja, a pored hrama je osnovana znamenita pravoslavna misionarska škola.

Pravoslavna misionarska škola (PMŠ) pri crkvi svetog Aleksandra Nevskog u Beogradu osnovana je od strane protojereja-stavrofora Hadži-Ljubodraga Petrovića (1934-2010), crkvenog starešine i religioznog učitelja.

Među polaznicima je bila grupa mladih ljudi, žednih Reči Božije i evharistijskog (liturgijskog) načina života. Njima se prisajedinilo nekoliko parohijana koji su u hram dolazili sa revnošću ka istinskom duhovnom životu. Na početku prve školske godine u školi je bilo svega 15 učenika, a krajem juna 1986. godine njihov broj je porastao do 43. Većina tih prvih polaznika misionara-osnivača škole ostali su u najtesnijim vezama sa hramom i potom su postali njegovo jezgro.

Prve lekcije u PMŠ nosile su katehumenski karakter, u formi obuke o osnovnim istinama pravoslavne vere i života, a kasnije i temama iz oblasti Liturgije, dogmata, apologetike, etike, istorije Vaseljenskog sveta, istorije Crkve Hristove i istorije SPC. Takođe se izučavala i nacionalna istorija i hrišćanski život u naše vreme. Pored sveštenika crkve Alkesandra Nevskog u PMŠ su lekcije držali i profesori Bogoslovskog fakulteta i Duhovne seminarije SPC, a takođe i mladi pravoslavni misionari, publicisti i pravoslavni stručnjaci u različitim oblastima.

Školu su pohađali polaznici koji su se interesovali za Reč Božiju, ljudi različitih uzrasta, od 14 do 50 godina, različitih profesija: pravnici, ekonomisti, lekari, državni službenici, magistri nauka, studenti različitih fakulteta, učenici starijih razreda oba pola. Ta škola je težila da nauči studente pravoslavnoj veri, kako bi oni mogli, ma gde da se nalaze, svedočiti o Istini Pravoslavne Vere, ispravljajući jeretička učenja i možda biti prisutnim u hrišćanskoj životnoj praksi pravoslavnih vernika.

Školska godina u PMŠ trajala je od septembra do sredine juna svake godine. Predavanja su bila otvorena i održavana su subotom u 17 časova. Počinjala su sa molitvom (bdenije) u hramu i nastavljana lekcijama u parohijskom domu.

U okvirima misionarske delatnosti pri hramu je otvorena i škola kaligrafije, a izdavačka delatnost je nosila izraženo misionarski karakter i ostavila je dubok trag u okrilju SPC. Od sveštenika toga hrama dobio sam na poklon divnu knjigu o Aleksandru Nevskom, sa žitijem, čudesima i akatistom svetog verujućeg kneza koja mi je pomogla prilikom pisanja ovog referata.

Slava hrama je prenos moštiju svetog Aleksandra Nevskog (30 avgusta – 12 septembra).

Na kraju, molim izvinjenje zbog jednog ličnog utiska. Vaš pokorni sluga venčao se upravo 12. septembra 1999. godine, na praznik svetog blagovernog kneza Aleksandra Nevskog i slavu njegovog hrama u Beogradu. Toga dana proslavljaju se još dva velika ruska svetitelja – Aleksandar Svirski i Danilo Moskovski. Kada sam se ženio na njihov praznik, nisam ni sanjao da ću, po milosti Božijoj, doživeti tu čast da se više puta poklonim svetim moštima tih velikih ruskih svetitelja i samog blagovernog kneza Aleksandra Nevskog. Moja ljubav prema Rusiji i njenoj istoriji i kulturi više puta je izdašno nagrađena i Gospod me udostojio mnogobrojnim posetama Rusiji i poklonjenju njenim svetinjama.

Sveti blagoverni Veliki Kneže Aleksandre, moli Boga za nas!

Ranko Gojković, publicista, izdavač, predsednik UO «Pravoslavne fondacije», predsednik «Ruskog Sabranja u Srbiji», generalni sekretar «Svesrpskog slovenskog pokreta»

Izvor originala na ruskom: RUSKA NARODNA LINIJA

Sabornik.net