Povodi: Heroji i „heroji“

Piše: Emilo Labudović

Postoje istine, naučne, iskustvene i prirodne, koje prkose i nadtrajavaju prolaznost i jedako važe za sva vremena i sve generacije. Postoje i one sa rokom upotrebe, vremenski i prostorno ograničene, koje traju koliko i njihovi nosioci i dobrovoljni konzumenti. A postoje i one „istine“ koje se nameću (i traju) strahom, ucjenama, podvalama, beskrupuloznom propagandom… ali i one spadaju u kategoriju „za vremena“. Nekad svjesno a nekad nesvjesno, uslovljen bilo unutrašnjim (kulturnim, istorijskim, filozofskim, etičkim i naslijeđenim) bilo spoljnim, nametnutim, motivima, čovjek se opredjeljuje u koje istine želi ili mora da vjeruje, koje poštuje dobrovoljno a koje silom prilika ili iz lukrativnih razoga. Uglavnom, kako bi to protumačili filozofi i antropolozi, istina je jedna ali se predstavlja u milion formata i oblika.

I kao što svako vrijeme i svaka generacija imaju „svoje“ istine na kojima grade ličnu i kolektivnu društvenu, svijest, tako svako vrijeme i svaka generacija imaju i svoje simbole kojima se ta, za to vrijeme i za te generacije prihvatljiva, istina predstavlja i prepoznaje. Simboli, po Karlu Gustavu Jungu, „sadržavaju najjasnije moguće shvatanje, ili najbolju moguću formulaciju neke relativno nepoznate stvari i…bremeniti su značenjima pa su, stoga, živi i izazivaju intelektualni, filozofski, etički i estetički interes“. A među najupečatljivijim simbolima jednog vremena i jedne „istine“ su heroji – mitske ili stvarne ličnosti u kojima su sublimurana gotovo sva ona svojstva simbola. Kao i svi simboli zasnovani na istinama „sa rokom upotrebe“, i heroji su podložni istorijskim mijenama. Heroji jednog doba u nekom drugom postaju izdajnici, moralne gromade padaju u kaljugu blata, slavljeni postaju anatemisani i nepomenici, sa stranica čitanki sele se u hronike zločina, i obratno.

Heroji se, uglavnom, osim u čitankama i prigodnim svečanostima o prigodnim datumima, „slave“ imenovanjem ulica, bulevara, škola, bolnica, ustanova… pa, tako, svako vrijeme i svaka njegova „istina“ ima svoje ulice i sve ono ostalo. I nema grada i naselja koji u svom trajanju nijesu bezbroj puta mijenjali adrese svojih žitelja, odlažući u prašnjave hronike, a nerijetko i na smetlišta, istorije jedne a vaskrsavajući druge „heroje“ i simbole.

Po onoj narodnoj: „prema svecu i tropar“, i odnos prema pojedincima koji su simbol, (pozitivni ili negativni – stvar je percepcije), jednog vremena i prostora je opterećen i obilježen ličnom ili kolektivnom apologetikom, s jedne, ili apsolutnim odbacivanjem i animozitetom, s druge strane. Tog „toplog zeca“ prošao je i predlog (i samo predlog) za imenovanje jedne ulice u Beranama. Mada vremenski tempirana da zamaskira neviđenu sramotu koju je doživjela presuda za „državni udar“, halabuka koja je dignuta tim povodom najbolja je potvrda koliko je istina s rokom upotrebe relativan i „kreativnom“ tumačenju podložan pojam. Predlog (i samo predlog), utemeljen ili ne,  jednako provokativan za oba tumačenja, jednostavno nije od ovog vremena i za ovo vrijeme. Hoće li to biti u nekom drugog vremena i za neke druge tumače „istina“, pitanje je na čiji se odgovor mora sačekati. U ovom vremenu samo je poslužio kao municija za rafalnu paljbu aktuelnih „neprikosnovenih tumača“ u čija se tumačenja ne smije dirnuti koliko ni u Bibliju ili Kuran. Od političkog do društvenog taloga okupljenog u plaćeničke falange NVO, zarežalo se jednim glasom iz torova, obora, brloga i kancelarija. Onaj sofisticarano zapjenjeni Ibrahimović jedva je dočekao da, opet i po ko zna koji put, apostrofira svoju „istinu“ o građanskom ratu na prostoru bivše SFRJ, istinu po kojoj su zločinci i ubice isključivo na jednoj a žrtve samo na jednoj strani. Igrač sa rezervne klupe utjerivanja pomenute „istine“, albanski šovinista sa hrvatskom „naobrazbom“, Genci Nimambegu, protumači predlog (i samo predlog) kao poziv za seljenje manjinskih naroda iz Crne Gore, namjerno zaboravljajući da su seobe, prisilne i u krvi ogrezle, krvavim „Petrovačkim cestama“, u svim vremenima za nama, bile rezervisane samo – za Srbe. Ali, rekoh, prema svecu i tropar, pa tako i istina prema „istinoljupcima“ i „istinobraniteljima“.

A kad smo već kod heroja jednog doba i imenovanja ulica njihovim imenima, kandidujem predlog da se u svakom crnogorskom gradu i seocetu izdvoji po ulica ili sokače i nazove po Milivoju Katniću i Suzani Mugoši. Jer, ako je iko,  njih dvoje su neprikosnoveni simboli vremena kroz koje prolazimo već decenijma, vremena slijepe sile i nasilja, nepravde i nemorala, organizovanog i visokopozicioniranog kriminala. I njih dvoje su nesporna „istina“ ovog vremena i zaslužuju da budu tuga i opomena, obilježeni i upamćeni – da nam se više ne ponove.