Povratak srpskim korijenima

Život i opstanak srpskog naroda u Albaniji, u poslednjih sto godina, jedna je od nekoliko značajnih tema, kojima se u svom višegodišnjem istraživačkom radu bavi publicista i pisac Biljana Živković. Knjiga „Srbi u Albaniji”, originalno je svjedočanstvo o vjekovnom postojanju Srba u današnjoj Albaniji, posebno u Skadru i sjevernoj Albaniji. Svoja višegodišnja iskustva i zapise iz posjeta Srbima u Albaniji autorka je predstavila nedavno u Kući Đure Jakšića, piše Politika

„Drevni Skadar-grad na Bojani, izgradiše naši preci prije početka hrišćanske civilizacije, a dogradiše Bodini, Nemanjići, a u 14. vijeku i Mrnjavčevići, potom Balšići, dominira okolinom, Širo poljem. Tako sada Albanci zovu nepreglednu zelenu dolinu nakićenu smaragdnim rijekama – Drimom, Kirom i Bojanom. Samo Srbi znaju pravo značenje naziva. Toponimi naseobina, mjesta, sela, rijeka, dolina, sve je srpskog imena i korijena.

Jedan od srpskih vladara Duklje bio je Jovan Vladimir (rođen oko 970), prvi svetac među srpskim vladarima. U Elbasanu je naša crkva, posvećena Svetom Jovanu Vladimiru iz 11. vijeka. Nekada je samo u Lješkoj nahiji bilo 250 srpskih crkava i manastira…” – piše Biljana Živković u svojoj knjizi.

„Kada sam zakoračila u Skadar-grad, vidjela sam nijemo svedočanstvo našeg drevnog postojanja. U centru kamene tvrđave stoluje crkva Svetog Arhiđakona Stefana iz 13. vijeka. Srpska crkva. U 16. vijeku Turci su joj dozidali minaret, ali ga je zub vremena srušio, a danas su tamo ostali zidovi crkve bez krova, sa oltarskim dijelom.

U tvrđavi se nalazi mjesto gdje je, prema legendi, uzidana mlada Gojkovica, koju su Albanci preimenovali u „Rozafu”, kao što su prisvojili i svu srpsku kulturnu i istorijsku baštinu na tom prostoru, pa i čuvenu epsku pjesmu – Zidanje Skadra”, objašnjava Biljana Živković, novinarka, nekadašnja dopisnica lista „Politika”, danas autor 18 knjiga koje se bave rasvetljavanjem istorije stradanja srpskog naroda.

– Srbima u Albaniji bila su nametnuta pogrdna albanska imena, do 2008. godine nisu imali pravo na srpsko ime. Nisu imali pravo da uče svoje pismo i jezik. Oduzeta su im od 1937. sva prava koja imaju slobodna ljudska bića. Zahvaljujući borbi naših sunarodnika, na čelu sa Pavlom Jakoja Brajovićem, oni su dobili pravo da uče srpski jezik, i svoje pismo, ćirilicu – objašnjava naša sagovornica. Tome je doprinijela izuzetna prosvetiteljska misija profesora Ćirakovića, koji je aprila 2007. dobio istorijski zadatak, da uči srpski jezik, sve generacije u Skadru. Povratak našim korijenima i jeziku prihvatili su, kako pravoslavni, tako i Srbi islamske i rimokatoličke vjere.

– Bila sam na prvom času srpskog jezika u Skadru. Posle 74 godine, Srbi su učili svoj jezik, učili ćirilicu! Za godinu dana su već tako dobro govorili srpski da su čitali Desanku Maksimović, Ivu Andrića. Kroz školu srpskog jezika prošlo je više od 2000 ljudi, ali ne samo omladine. Danas u Beogradu, studira 30 Srba iz Albanije zahvaljujući toj školi – kaže Biljana Živković, naglašavajući da je ovaj razgovor način da se odužimo istorijskoj gromadi, prof. Svetozaru Ćirakoviću, nedavno preminulom. On je jedan od 27 profesora, koji 2004. godine nisu željeli da uče djecu u Nikšićkoj gimnaziji montenegrinskim jezikom, te su dobili otkaz.

Najteži period za Srbe na prostoru Albanije nastupio je tokom 20. vijeka, kada su bili primorani da se odreknu svog identiteta, vjere, kulture, svog imena.

– Srpske crkve i manastiri porušeni su u vrijeme vladavine zloglasnog kralja Zogua između 1934–1937, a kada je na vlast došao surovi ateista i komunista Elemer Hodža (1944–1985) nastupio je težak period za kompletno stanovništvo u Albaniji. Uništeno je oko 1.600 manastira i crkava, a od 440 sveštenika različitih konfesija, samo 22 ih je ostalo u životu i to radeći kao zanatlije. Bilo je perioda kada Srbi u Albaniji nisu smjeli da imaju ikonu, jer je kazna za to bila 20 godina robije. Nisu smjeli da slušaju Radio Beograd, ni da pjevaju srpske pjesme, niti da im se nađe u kući neko djelo na maternjem jeziku, ćirilici – dodaje Živkovićeva.

–Albanija danas ima oko tri miliona stanovnika, 30 odsto su pravoslavci, a najveći broj su Srbi, što potvrđuje i prof. dr Kaplan Burović, akademik, jedan od najvećih balkanologa i albanologa u Evropi, Albanac koji se i sam prije desetak godina vratio pravoslavlju. On tvrdi da je na prostoru Albanije živalj – 75 odsto srpskog korijena, srpske krvi, kao što je slučaj i sa 82 odsto Albanaca koji žive na KiM, takođe su porijeklom Srbi – dokazao je dr Burović – kaže naša sagovornica.

Grad Skadar, danas ima više od 250,000 stanovnika, dok se oko 40.000 njih, prema kazivanju Biljane Živković, opredeljuju da su Srbi.

– Kada je služena prva Liturgija u Crkvi Svete trojice, na obilježavanju Svete Trojice u selu Vraka nadomak Skadra, jedinoj srpskoj svetinji koja je obnovljena u Albaniji, gledali smo Srbe koji tek uče da se krste, i šta je koljivo, slavski kolač. U Draču postoji manastir koji je bio srpski, posvećen Svetom Vlahu, sada je u vlasništvu Albanske pravoslavne crkve, nastale 1939. godine, na temeljima naše crkve, a priznate zahvaljujući Grčkoj pravoslavnoj crkvi.

Škola srpskog jezika je temelj na kojem u Skadru funkcioniše Srpski kulturni centar, impresivna biblioteka, kulturno-umjetničko društvo, hor… Rad škole je od 2008. finansiralo nadležno ministarstvo Republike Srbije, a veliki doprinos je dala i Crnogorsko-primorska mitropolija SPC. Danas nije nimalo ružičasta situacija i pitanje je da li će ova jedinstvena škola srpskog jezika u svijetu – opstati. Srbi u Albaniji veoma cijene svoju tradiciju i korijene, impresivno je sa koliko poštovanja njeguju kumstva stara i po 300 godina. Od njih treba učiti – zaključuje Biljana Živković.

Pročitajte JOŠ:

Predstavljena nova knjiga Gorana Kikovića u Udruženju pisaca Poeta u Beogradu