Pozorišni život Zemuna

Na današnji dan, 9. septembra 1772, rođen je srpski pisac i glumac Joakim Vujić, otac srpskog pozorišta. Gimnaziju je učio u Kaloči i Segedinu, prava u Požunu /Bratislava/, dosta je putovao učeći strane jezike. Prva „teatralna predstavlenija“ je priredio u Pešti, Baji i Segedinu između 1813. i 1815, a u Zemunu 1823. U Srbiji je s prekidima boravio od 1833. do smrti 1847. i kao „knjaževsko-serbskog teatra direktor“ osnovao je 1834. i 1836. prve pozorišne trupe u Kragujevcu i Beogradu. Bio je protivnik jezičke reforme Vuka Stefanovića Karadžića. Napisao je „Putešestvija“ i 21 dramsko djelo, uključujući „Kreštalicu“, „Fernanda i Jariku“ i „Ljubovnaju zavist čerez jedne cipele“.

Pozorište je kod svih naroda bilo čuvar narodnog jezika, budilnik narodne svesti, narodnog ponosa i sviju narodnih vrlina; škola i utočište svega što je dobro, lepo i uzvišeno…

Ovom besedom Jovana Đorđevića, prvog upravnika Narodnog pozorišta u Beogradu (30. oktobra 1869. godine), povodom izvođenja predstave „Posmrtna slava Kneza Mihaila” u novootvorenoj zgradi, Milovan Zdravković započeo je svoju studiju „Pozorišni život Zemuna – Uticaj na pozorišni život Srba”. Ovoga puta Zdravković je osvetlio više značajnih segmenata iz bogate istorije teatra: 250 godina od rođenja Joakima Vujića, dva veka od njegove prve pozorišne predstave u Zemunu (Zemun, potiče od prideva zemlin koji označava zemunice: podzemne kuće, ili poluzemunice), gde je radio i kao učitelj, 140 godina od osnivanja prve pozorišne institucije u Zemunu „Zemunskog srpskog dobrovoljnog pozorišnog društva”, 225 godina od kako je Vićentije Rakić iz Zemuna uveo crkvenu dramu u srpsku književnost…

– Pozorišni život Zemuna u prošlosti, bio je vrlo dinamičan i plodotvoran, i to je uslovilo značajne rezultate: visok nivo produkcije (broj predstava), pojavu velikog broja pozorišnih stvaralaca: glumaca, reditelja, pisaca, prevodilaca… Sasvim je izvesno da je na pozorišni život Zemuna snažno uticao pozorišni život Novog Sada, Beča, Pešte, Temišvara i drugih kulturnih centara ondašnje Evrope: najviše Austrije, odnosno Austrougarske. Nekim od ovih centara uzvratio je tako što su se pozorišni stvaraoci koji su se razvili u Zemunu, kasnije uspešno iskazivali i u većim sredinama, na primer, u Novom Sadu – konstatuje Zdravković uz napomenu da je zbog specifične situacije u kojoj se nalazila Srbija, pozorišni život Zemuna direktno uticao i na razvoj kulturnog života u centrima ondašnje Srbije: Beograda, Kragujevca, Smedereva, Požarevca, Niša, Šapca, Loznice.

Međutim, prapočeci kulturnog života u Zemunu, navodi Zdravković, sežu još u antičko doba. Po istraživanju Danice Dimitrijević, u rimskom Taurunumu, kako su Rimljani nazivali Zemun, na mestu današnje zgrade Madlenianum nalazio se antički hram posvećen bogu Liberu, staroitalskom bogu plodnosti koji je poistovećen sa grčkim Dionisom. „Na uglu Gajeve i Zmaj Jovine ulice otkrivene su 1891. godine ruševine jednog hrama, koji je sudeći po brojnim celim i fragmentarnim reljefima i jednoj bazi za statue s natpisom, bio posvećen Liberu-Dionisu, božanstvu čiji je kult u našim krajevima bio veoma rasprostranjen.

Vuk Karadžić rado je boravio u Zemunu, šireći svoju misiju, ali i Dositej Obradović koji je preko Zemuna deo svoje biblioteke preneo za Srbiju. Za pozorišni život je značajan i po tome što je preveo Lesingovu komediju „Demon”, koja je doživela više izdanja… Autentični pozorišni impuls u zemunsku sredinu uneo je „otac srpskog teatra” Joakim Vujić. Njegov entuzijazam, upornost, i nadasve njegovo znanje i iskustvo, ugradili su temelje pozorišnom razvoju ovog grada. Od januara 1861. do februara 1862. godine, u Zemunu je uspešno radilo Srpsko pozorišno društvo koje je imalo dobro uvežbanu trupu, a predstave su im bile veoma posećene.

U velikim krizama koje su pogađale Narodno pozorište u Beogradu, Zemunci su priskakali u pomoć. Veliki doprinos dali su i radu novosadskog Srpskog narodnog pozorišta.

Među osnivačima SNP-a (1861) nalazi se jedan broj glumaca Zemunaca. To su: Dimitrije Marković, Nikola Zorić, Aleksa Savić, Dimitrije Kolarović, Nikola Rašić. U prvoj pozorišnoj predstavi „Đurađ Branković”, novoosnovanog Narodnog pozorišta u Beogradu (10. novembar 1868) učestvuju, isto tako, glumci Zemunci: Nikola Zorić, Aleksa Savić, Nikola Rašić, Mileva Radulović Rašić, dok su im se na prvoj predstavi „Posmrtna slava Knezu Mihailu”, 30. oktobar 1869. godine, u novosagrađenoj zgradi pridružili njihovi sugrađani: Todor Marković, Dimitrije Kolarović i Ljubica Kolarović.

O bliskoj saradnji i vezama Zemuna sa umetnicima i institucijama onog vremena sa obe strane reke Save svedoče i dva podatka iz 1897. godine. Prvi se odnosi na saradnju u izvođenju predstave „Balkanska carica”. Predstavu je u Zemunu prikazalo Srpsko narodno pozorište, a specijalni gosti su bili operski pevači Žarko Savić i Petar Kranjčević.

Poseban pozorišni pečat Zemunu ostavio je upravo, nepravedno zaboravljeni Žarko Savić (Zemun 1861. – Čikago 1934.), operski pevač i glumac. Za Savića se dugo nije znalo jer je pevao pod pseudonimom. Pošto je završio nekoliko razreda realne gimnazije nastavio je školovanje u kadetskoj školi u Zagrebu, odakle je otišao u Bosnu za vreme njene okupacije 1878. godine. Po izlasku iz vojske došao je u Beograd i postao glumac, ali tu nije napredovao. Zatim je otišao u Opavu u Češkoj, i zaposlio se u tamošnjem pozorištu. Iz Opave je otišao u Beč, gde je uz pomoć prijatelja i mecena bio u prilici da uči pevanje kod čuvenog profesora Resa i da svrši tu školu za godinu dana.

Glas mu je bio, beležili su kritičari, gibak i mek, a zvuk topao i pun, što se retko nalazilo u drugih pevača. Posle je gostovao u Krolovom pozorištu u Berlinu, zatim bio stalno angažovan u Libeku, u Dvorskom pozorištu u Drezdenu, pa u Gradskom pozorištu u Frajburgu, u Badenu i u Diseldorfu. Bio je angažovan i u Dvorskoj operi u Štutgartu, a zatim je bio član Opere u Rigi, koju je napustio zbog klime koju nije mogao da podnese. Iz Rige se vratio u Diseldorf, neko vreme pevao je i u Hamburgu, odakle je došao u Beograd, i tu osnovao prvo privatno opersko pozorište (1909–1911) pod nazivom „Kod bulevara” (današnji bioskop „Balkan”). Iz Beograda je 1911. godine otišao u Novi Sad, za upravnika Srpskog narodnog pozorišta.

U vreme Prvog svetskog rata, Savić je neko vreme živeo sa svojom porodicom u Vršcu i u Zemunu, a zatim u Hamburgu, pa u Ženevu. Odatle je 1920. godine otputovao je za Ameriku: prvo je živeo u Njujorku, a zatim u Čikagu, gde je i umro 1934. godine.

Izvor: Politika