Prećutani zločini: Muslimanska milicija u andrijevičkom srezu 1941 – 1945

U izdanju Mitropolije crnogorsko – primorske i Instituta za Noviju istoriju Srbije iz štampe je upravo izašla knjiga (zbornik dokumenata) Prećutani zločini – Muslimanska milicija u Andrijevičkom srezu 1941-1945. Autori ovog vrednog dela su Božidar Otašević i Ivana Krstić Mistridželović profesori sa Kriminalističko-policijskg univerziteta u Beogradu, Filip D. Vučetić sa Istorijskog instituta Univerziteta Crne Gore i publicista Branislav Otašević iz Plava.

Zbornik sadrži više od hiljadu strana od kojih uvodna studija ima više od 100 strana. U uvodnoj studiji autori su prikazali istorijske prilike u plavsko-gusinjskoj oblasti u periodu 1878-1945. godine Posebnu pažnju u uvodnoj studiji autori su posvetili prilikama u Andrijevičkom srezu u periodu 1941-1945. godine sa posebnim osvrtom na kontinuirane zločine muslimanske milicije nad civilnim pravoslavnim stanovništvom andrijevičkog sreza.
Priređivači Zbornika su istakli da je glavna namera bila da publikovanjem izvornih dokumenata o zločinima počinjenim nad pravoslavnim življem u andrijvičkom srezu, od strane muslimana pripadnika raznih oružanih formacija u Drugom svetskom ratu, čitaocima omoguće da na osnovu uvida u izvornu arhivsku građu stvore sopstveni sud o tome šta se, kaoko se, kada i zašto dešavalo u ovom srezu tokom ratnih godina.
Većinu građe, koja se po prvi put integralno objavljuje, čine dokumenta Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, koja se odnose na pomenute zločine i njihove počinioce, odnosno dokumenata iz sudskih procesa. Svi dokumenti izabrani iz fondova koji se čuvaju u Arhivu Jugoslavije, Državnom arhivu Srbije, Državnom arhivu Crne Gore i Muzeju žrtava genocida, objavljeni su u izvornom obliku i obogaćeni izdvojenim komentarima priređivača.
Recenzenti ovog vrednog dela su dr Slavenko Terzić, akademik SANU, dr Aleksandar Stojanović, viši naučni saradnik Instituta za noviju istoriju Srbije i dr Milutin Živković, viši naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju.

O značaju zbornika dokumenata Prećutani zločini – muslimanska milicija u Andrijevičkom srezu 1941-1945. za istorijsku nauku najbolje svjedoče izvodi iz recenzija.
Naime, akademik Srpske akademije nauka dr Slavenko Terzić je istakao „Zbornik dokumenata Prećutani zločini-Muslimanska milicija u Andrijevičkom srezu 1941-1945. na vrlo uverljiv način, obiljem istorijske građe naučno demantuje teze većine savremenih muslimanskih istraživača da je muslimanska milicija bila isključivo odbrambena snaga formirana s ciljem da zaštiti lokalno muslimansko stanovništvo i da navodno nije imala nikakav ideološki program…“
„U godini u kojoj se, između ostalog, obeležava i osamdeseta godišnjica ratnog zločina u Velici, objavljivanje ove knjige prestavlja nesumnjiv doprinos istoriografiji i snažan zamajac da se i zločini počinjeni na drugim teritorijama obrade i predstave široj javnosti na ovaj način…“, istakao je dr Aleksandar Stojanović
Dok istoričar Milutin Živković smatra da : „Krunu ovog poduhvata čini uvodna studija, gde se na do sada, retko viđen način, daje retrospekcija najvažnijih istorijskih događaja u plavsko-gusinjskoj oblasti tokom 19. i 20. veka…“
Publikovana arhivska građa u pomenutom zborniku, baca novo svetlo na zločine muslimanske milicije u andrijevičkom srezu, koji su počeli odmah nakon kapitulacije Jugoslavije i trajali su do konačnog oslobođenja ovih krajeva u Drugom svetskom ratu.
Iz obimne arhivske građe saznajemo da su odmah nakon pripajanja ovih krajeva tzv. Velikoj Albaniji okupacione vlasti u Plavu i Gusinju ukinule srpski jezik i ćirilično pismo, formirane su škole na albanskom jeziku i ukinuto je jugoslovensko državljanstvo. Srbi su proterani sa svojih imanja, a njihova imanja su koristili muslimanski kolaboracionisti predvođeni braćom Ferović, sve srpske kuće su zapaljene, uništen je i opljačkan kompletan stočni fond i druga pokretna imovina.

Postojali su neuspešni pokušaji da se vojno sposobni muškarci mobilišu u „albansku vojsku“, dok je deo zatočenika iz plavskog logora interniran u logor u Kavaji (Albanija). Zabeležena su silovanja i nasilno odvođenje devojaka od strane pripadnika pomenutih vojnih formacija. Takođe, pripadnici muslimanske milicije su zapalili manastir Svete Trojice u selu Brezojevice podignut u 13. veku i do temelja srušili crkvu Svetog Vasilija Ostroškog u selu Martinovići kod Gusinja. Samo je od gušenja Trinaestojulskog ustanka do kraja 1941. godine na najbrutalniji način ubijeno oko 150 civila srpske nacionalnosti na području današnjih opština Plav i Gusinje.

Zločini su bili kontinuirani i zavisili su od inteziteta vojnih operacija koje su vođene na ovom području. Vrhunac ovih zločina predstavlja u istoriografiji poznati Velički pokolj od 28. jula 1944. godine kada je u jednom danu zaklana i u vatru bačena 521 osoba, od čega 174 dece i 9 nerođenih beba koje su izvađene iz majčinih utroba. Ponuđena istorijska građa nedvosmisleno potvrđuje da su u izvršenju zločina u selu Velika, između ostalih učestvovale kvinsliške vojne formacije iz Plava i Gusinja.
Imajući sve do sada navedeno na umu, možemo zaključiti da je zbornik nastao kao plod ozbiljnog naučnog poduhvata, preduzetog od ozbiljnih istraživača i u ozbiljno vreme, kada je naučno sagledavanje traumatičnih događaja iz nacionalne istorije, te njihovog odvajanja od dnevno-političkog diskursa, potrebnije nego ikad.