Raković: Srpski jezik bi morao da dobije status službenog

Politika, 20. oktobar 2024.

Autor: Dr Aleksandar Raković, istoričar

Očekivao sam da će procenat Srba u Crnoj Gori iznositi oko 37% po nacionalnosti i oko 52% po jeziku. Time bi Srbi bili apsolutna većina prema maternjem jeziku. Pritom, da je popis održan 2021. kad mu je bio i termin – u vreme najvećeg srpskog raspoloženja u Crnoj Gori posle litija i izborne pobede nad Demokratskom partijom socijalista – otprilike bi popisni rezultati i bili takvi. Pokazalo se da je u narednim godinama neko namerno relativizovao identitet da broj Srba u Crnoj Gori ne bi bio „previsok“.

Rezultati koje je 15. oktobra 2024. objavio Monstat dale su nešto drugačiju etničku i jezičku sliku Crne Gore. S tim u vezi, Srba u Crnoj Gori ima 33%, dok je tzv. crnogorska nacija zastupljena s 41% ukupne populacije. Kada je reč o maternjem jeziku, srpskim govori 43,2% stanovnika Crne Gore, a tzv. crnogorskim 34,5% građana.

U odnosu na popis stanovništva 2011. godine, srpska nacionalnost porasla je za 4%, dok je takođe za 4% opala tzv. crnogorska nacionalnost. Srpski
identitet je u rastu, a tzv. crnogorski u padu. Zaustavljen je proces asimilacije i namere Đukanovićevog režima da Srbe koriste kao resurs odnosno biološku masu za konverziju u tzv. crnogorsku naciju.

Kada se uzmu u obzir identitetske odrednice izražene na popisu 2023. godine – srpski identitet je najbrojniji u Crnoj Gori. Ispoljavanje srpskog identiteta je za 2% jače od iskazivanja bilo kog vida separatnog crnogorskog identiteta. Pritom, nemali broj muslimana odabrao je tzv. crnogorski nacionalni i jezički identitet i time pojačao ovu zajednicu.

Dalje, upoređivanjem broja pripadnika srpske nacionalnosti i govornika srpskog maternjeg jezika, uočava se da je desetak procenata građana Crne Gore odabralo dualni identitet, da budu „nacionalni Crnogorci koji govore srpskim maternjim jezikom“. Reč je o populaciji koja ima srpski identitet, ali nema dovoljno hrabrosti da u nacionalnom smislu to i istakne.

Da su se dualisti izjasnili kao Srbi, danas bi srpski narod i po nacionalnosti bio najbrojniji u Crnoj Gori, kao što je najbrojniji prema maternjem jeziku. Nadajmo se da će porast srpske nacionalnosti u Crnoj Gori ohrabriti dualiste da se izjasne kao Srbi. Dovoljno je da samo oko 5% dualista na popisu 2031. odabere srpsku nacionalnost, da bi nacionalno izjašnjeni Srbi bili najveća etnička grupa u Crnoj Gori.

U svakom slučaju, 33% građana Crne Gore srpske nacionalnosti i srpskog jezika, predstavljaju stabilnu etničku zajednicu koja se trajno opredelila da sledi i neguje izvorni istorijski identitet Crne Gore, iz vremena kada je ova država pod dinastijom Petrović Njegoš bila nacionalna država srpskog naroda. To su Srbi kao i svi ostali Srbi u Republici Srbiji, Republici Srpskoj, našem okruženju i našem rasejanju.

Srpski narod u Crnoj Gori je za sada stabilizovao identitet na vrlo trusnom i ugroženom prostoru. Oko 200.000 pripadnika tzv. crnogorske nacije koji govore tzv. crnogorskim jeziku znatna su manjina u odnosu na susednih 7 miliona Srba.

Budući da je srpski jezik sasvim većinski u Crnoj Gori, pritom i jedini istorijski jezik na tom prostoru, logično bi bilo da u Ustavu Crne Gore bude normiran kao službeni. Nažalost, u segregacionističkom Ustavu Crne Gore (2007) koji su doneli Demokratska partija socijalista i satelitske stranke, samo je tzv. crnogorski jezik službeni, iako je reč o manjinskom jeziku i tada i sada.

Proces promene Ustava Crne Gore je složen. Ostaje da vidimo hoće li srpske stranke i građanske stranke, zajedno s građanima na referendumu, uspeti da promene Ustav Crne Gore kako ovaj državni akt više ne bi bio segregacionistički prema srpskom narodu, iako su Srbi jedina istorijska nacija u Crnoj Gori i državotvorni narod.

Političke kuhinje Beča, Budimpešte, Zagreba, Rima, Vatikana, komunističke Moskve, Vašingtona i Brisela – svaka u svoje vreme – doprinele su tome da od srpstva u Crnoj Gori otpadne deo stanovništva. Ovi centri su jedni od drugih preuzimali ideje i namere da unište srpski identitet Crne Gore. Političkim odlukama italijanskog okupatora (1941) i Komunističke partije Jugoslavije (1945) ustanovljena je tzv. crnogorska nacija. Dakle, tzv. crnogorska nacija nije stvorena u slojevima istorijskog vremena već je veštačka.

Time je nastavljen proces koji vekovima traje na zapadnom prostoru srpskog naroda – od Like do Crne Gore – da od Srba otpada stanovništvo koje kreira identitet radikalno suprostavljan izvornom srpskom. U Lici, Dalmatinskoj zagori, zapadnoj Hercegovini, pa i Slavoniji, brojni Srbi su konvertovali u radikalni hrvatski identitet, a u Bosni i Hercegovini znatan deo Srba primio je muslimansku veru i tako islamizovani čak devet puta su u poslednjih vek i po menjali nacionalni identitet.

Nama Srbima dobro su poznati procesi konverzije stanovništva. O tome piše i francuski istoričar Fernan Brodel, da je dinarski prostor na Balkanskom poluostrvu jedno od četiri područja u Evropi gde se češće nego drugde masovnije prelazilo iz identiteta u identitet. Ostala tri područja su Andaluzija, Krit i Kavkaz.

No, slika „etnička salate“ Crne Gore – koju pored srpske i tzv. crnogorske nacije čine još Bošnjaci, Albanci, Muslimani, Rusi, Hrvati i drugi – danas najviše podseća na Liban. Neko bi rekao da je Crna Gora građansko društvo, a neko da je to podeljeno društvo i da se borba identiteta nastavlja.

Druge evropske države sa složenom etničkom slikom su konfederalizovane ili federalizovane: sadrže republike, entitete, pokrajine, kantone.
Rovitost dinarskog prostora uvek se mora imati u vidu. Bez poznavanja ovih istorijskih procesa, ne može biti ozbiljne državne politike. Od Crne Gore nikada ne smemo odustati. Srbima u Crnoj Gori i dalje je potrebna podrška Srba iz Republike Srbije i Republike Srpske. Mi Srbi smo jedan i nedeljiv narod. Srbija, Republika Srpska i Crna Gora treba da stvore jedinstvenu državu.