Refleksije 13-julskog ustanka i njegovi faksifikati (3): Značajan uticaj kraljevskih oficira!

Piše: Miljan Stanišić

Već smo naveli da su mnogi Jugoslovenski kraljevski oficiri učestvovali u obučavanju ustanika i takođe i u samom julskom ustanku, gdje su pojedini od njih zauzimali značajna komandna mjesta i znatno doprinijeli oslobađanju pojedinih mjesta od Italijana (naveli smo zasluge kap. Jakova Kusovca u velikoj pobjedi nad Italijanima na Košćelama 15 jula). Istaknućemo one oficire koji su osmislili strategiju i vojne planove za oslobođenje pojednih gradova i time su znatno doprinijeli njihovom preuzimanju od italijanskih snaga.

Ustanak u Bjelopavlićima imao je masovni karakter. Patriotska svijest u bjelopavlićkom plemenu uvijek je bila na visini, a ovdje je bila i podgrijana nezadovoljstvom proglašenja Crne Gore „nezavisnom“ državom, t.j. italijanskim protektoratom i njenim odvajanjem od druge srpske države, Srbije. Samo nešto više od dvije decenije ranije Bjelopopavlići su apsolutno podržali ujedinjenje, a tom činu su dali veliki pečat, pa se u tome može i objasniti veliko nezadovoljstvo u narodu zbog pomenutog poteza separatista. Od visoko rangiranih oficira Jugislovenske kraljevske vojske u danilovgradskom srezu, i šire, najveći uticaj je imao pukovnik Bajo Stanišić, kojem je nuđeno da bude i komandant ustaničke vojske, ali je on prihvatio samo savjetodavnu ulogu u Privremnoj vrhovnoj komandi. Puk. Stanišić je u tom vremenu najviše boravio u svom kraju (selu Vinići). Komunisti su svojim destruktivnim djelovanjem i propagandom uspjeli da poremete visok stepen saglasnosti koji su postignuti na pojedinim zborovima koji su organizovani u vezi ustanka, što njima nije odgovaralo, jer u svemu tome oni nijesu bili glavni. Poučeni lošim iskustvom sa komunistima, pojedini viđeniji ljudi počeli su da se sastaju i dogovaraju oko ponovnog organizovanja zborova, gdje ne bi dozvolili da pojedini komunisti zbog njihovih uskopartijskih interesa ponovo poremete i unesu razdor u ustaničke snage, što su radili u svim mjestima. Tako su 18. jula izabrali ustanički odbor, za čijeg predsjednika je izabran profesor Mirko Vojvodić, a za vojnog savjetnika kapetan I klase Miroje Jovanović.

Od boraca pavkovićke opštine izabrane su tri čete i njihov komandni kadar. Rukovođenje ovim jedinicama bilo je povjereno kapetanu Miroju Jovanoviću. Odbor je bio obaviješten da se na toj teritoriji nalazi puk. Bajo Stanišić, pa su odredili nekoliko članova da stupe u kontakt sa njim, jer su znali da će im on dati vrlo korisne sugestije i savjete. Od četori člana Odbora koji su trebali da razgovaraju sa puk. Stanišićem, dvojica su bili članovi KPJ. Ali, oni su ga poštovali i znali su da će od njega čuti dosta korisnih informacija. Ova okolnost će uticati da razmjere bratoubilačkog rata u pavkovićkoj opštini nije ostavila takve tragične posljedice kao što je to bilo u nekim susjednim, ali i većini drugih.

Na sastanku oni su puk. Stanišiću, između ostalog, ponudili da lično preuzme vođenje svih vojnih poslova u srezu, na šta im je on odgovorio da još nije došlo vrijeme za to, a da će pratiti njihov rad i da će im, ako budu smatrali neophodnim, on davati uputstva. Poslije sastanka puk. Stanišić i kap. Miroje Jovanović obišli su borce pavkovićkih jedinica, a zatim su pošli na brdo Taraš izviše Danilovgrada i neposredno posmatali položaje italijanske vojske i razrađivali strategiju na koji način bi se najbolje osvojio italijanski garnizon u gradu i Bralenovici, a uz najmanje žrtava. Puk. Bajo Stanišić je smatrao da se nikako ne bi to smjelo učiniti jurišem, kao što se do tada u sličnim slučajevima postupalo, jer bi to prouzrokovalo velike žrtve. Postepeno stezanje obruča oko garnizona, držanje neprijatelja u neizvjesnosti, kao i akcije iz više pravaca slabilo bi moral i stvorilo uvjerenje  da su opkoljeni, pa bi postojala realna opcija da se italijanska vojska u garnizonu preda, a ovom strategijom bi se uz najmanje rizika postigao najbolji rezultat.

Upravo je ta strategija i razrađeni plan puk. Stanišića korišćen prilikom napada ustanika na italijanske snage u Danilovgradu. Nakon izviđenja italijanskih položaja sa brda Taraš održan je sastanak u kući kap. Lazara Bogetića, gdje je formiran ustanički štab Pavkovićkog bataljona, na čelu sa kap. Mirojem Jovanovićem. On je bio pozvan da sjutradan dođe na zvaničan sastanak „viših komandi“ kod manastira Ždrebaonik. Među prisutnima bili su komunistički predstavnici Boško Đuričković i Puniša Perović, kao i major Milovan Laković. Đuričković i Laković su na tom sastanku vodili glavnu riječ. Najviše se razmatralo pitanje napada na italijanske snage u garnizonima u Danilovgradu i Bralenovici. Od svih predloga na koji način ih osvojiti, najbolje je ocijenjen onaj koji je iznio kap. Miroje Jovanović, koji je predočio plan što ga je razradio puk. Bajo Stanišić.

Kap. Jovanović je predložio da se za ove komandne planove najviše treba osloniti na puk. Baja Stanišića i da mu treba ponuditi  vojno rukovođenje srezom. Međutim, to se nije svidjelo prisutnim komunističkim kadrovicima, što nijesu javno saopštili, ali se iz odgovora, da će o tome biti riječi drugom prilikom, mogao takav zaključak izvesti. Na tom sastanku za vojnog rukovodioca u srezu određen je kap. Miroje Jovanović. Kancelarija štaba nalazila se u manastiru Ždrebaonik. Prema navedenom planu napada na italijanske snage, koji je osmislio pukovnik Bajo Stanišić, postupali su ustanici u oslobađanju Danilovgrada, a u njemu su značanu ulogu imali i Jugoslovenski kraljevski oficiri.

Navešćemo da su se u pojedinim mjestima dešavale i samovoljne akcije pojedinaca (po nalogu komunističkog rukovodstva) i bez znanja nadležnih komandi, kao što je bio slučaj u selu Ćurilac kod Danilovgrada, gdje je po nalogu KP skojevac zvani „Papa“, iz zasjede, ubio italijanskog kurira na motociklu, kao i njegovog pratioca, zbog čega je italijanska vojska izašla iz kasarne i ubila u tom mjestu osam mještana, uhvativši ih na poslu u njivi. Tom prilikom zapalili su veći broj kuća. Samoorganizovanje mještana i komšija iz susjednih sela i spremnost da se suprotstave italijanskim vojnicima, spriječilo je da se desi još veća nesreća, jer su se pred organizovanom silom italijanski vojnici povukli u kasarnu.

Sve ustaničke snage u Bjelopavlićima bile su svrstane u 25 četa. Borbe su vođene 19/20 jul 1941, nakon što su se italijanske snage dislocirale iz grada i pobjegle u utvrđenje Bralenovice, gdje su njihove snage bile opsadirane, i uz minimalne gubitke ustanika, one su se predale 20. jula u jutrnjim časovima. Italijanski gubici bili su 19 mrtvih i 70 ranjenih vojnika i starješina, a zarobljenih je bilo 815. Tom prilikom je zaplijenjeno: 12 topova 64 mm, 2 brdska topa, 18 teških minobacača, 12 teških mitraljeza, 50 puškomitraljeza, 1000 pušaka, 18 kamiona, 4 motocikla, 300 mazgi, 8 vagona municije i velike količine drugog ratnog materijala i namirnica.

(Nastaviće se)