Rezultati popisa na kašičicu i na parče

Piše: Nikola Trifić

Sve dok ne budu objavljeni rezultati popisa vezani za etničku strukturu stanovništva i zastupljenost maternjih jezika, Srbi i srpske stranke u Crnoj Gori nemaju luksuz da budu opušteni i bezbrižni. Srpski jezik je apsolutno većinski, ali nije zvaničan. Nema ni „d“ od demokratije dok se to ne promeni.

Koliko god da je teško i nepopularno u trenucima ekonomske krize govoriti o temama koje se tiču nacionalnog identiteta, pogotovo u državi i regionu u kojem narod objektivno ne živi dovoljno dobro i čija su leđa prilično savijena, ako ni zbog čega drugog, onda zbog bagaža političkog tereta poslednjih 30 godina, toliko je neophodno i nužno da te teme budu stalno na stolu, sve dok se jednom ne reše u skladu sa tekovinama međunarodnog prava. Laž koja se često potura, pogotovo iz evroatlantističkih centara, da su identitetska pitanja periferna i da se rešavaju sama od sebe u trenutku kada država dostigne dovoljan nivo standarda i ekonomskog razvoja ne sme da bude žaba koja će se ponovo olako progutati, ali ni paravan za nastavak gušenja srpskog identiteta u Crnoj Gori.

Mantra „standardi pre statusa“ koja se odnosila na pitanje Kosova i Metohije, naizgled lepo zvuči i odaje utisak fino upakovane politike građanske provenijencije, ali praksa je pokazala da nijedna država i nijedna teritorija ne mogu da napreduju dok identitetska i statusna pitanja poput Damoklovog mača vise nad glavama građana. Nije teško zaključiti da identitetska pitanja sa čitavim spektrom potencijalnih problema koja ona nose nisu krovna stvar u jednoj državi već temeljna. Do toga se ne dolazi već se od toga polazi u pokušaju da se napravi jedno moderno i prosperitetno društvo. Rešenje tih problema nigde nije došlo kao posledica napretka, naprotiv, to je uvek i svuda bio preduslov da bi bilo kakav napredak bio moguć. Zato je za Crnu Goru krucijalno važna odbrana popisa u celini i svih rezultata koje će popis pokazati. Ujedno to je i obaveza vladajućeg Pokreta Evropa sad i svih stranaka koje sa njima participiraju u vlasti.

Popis stanovništva je možda u Holandiji i Norveškoj isključivo statistička stvar. Ipak, u Crnoj Gori njegovi rezultati su potencijal da se isprave mnoge krive Drine, a zašto ne reći i teška nepravda naneta srpskom narodu i srpskom jeziku, ali uopšte i pojmu građanskog društva koje počiva na temeljima svoje realne i prave istorije, ali i na temeljima realnog stanja stvari u datom trenutku. Popis je u celini rendgen slika jednog društva i daje najbolji prikaz toga kakva je jedna država u identitetskom smislu i u kom smeru treba da ide u pogledu ekonomije, društvenog razvoja, humanog razvoja i populacione politike.

Osporavan, sabotiran i često po svim osnovama dovođen u pitanje, drugi po redu popis u Crnoj Gori u 21. veku, ujedno i drugi od nezavisnosti, sproveden je od 3. do 28. decembra prošle godine. Za sada poznati rezultati, odnosno prvi objavljeni rezultati, odnose se na broj stanovnika na nivou države i zasebno na nivou opština, i kažu da u CG živi 633.158 stanovnika u ukupno 25 opština koje generišu 1.462 naselja. Broj stanovnika je za dva i po procenata veći nego na prošlom popisu iz 2011, što je poseban fenomen, s obzirom na to da je broj domicilnog stanovništva smanjen za oko 80.000, ali je on kompenzovan sa nešto više od 90.000 doseljenika, najviše iz Rusije i Ukrajine, a onda i iz Albanije i Turske. Podaci koji se tiču etniciteta, vere i jezika biće objavljeni sukcesivno do kraja godine.

Iz vlade i Monstata, nadležnog tela za sprovođenje popisa, kao i iz Evropske komisije koja je medijator procesa, ističu da nema bojazni da će neki rezultati biti prećutani ili krivotvoreni. Imajući u vidu koliki je ulog i šta sve popis može da promeni, pitanje koje se zdravorazumski postavlja glasi: Da li će zaista tako biti?

KOGA SU ZMIJE UJEDALE I GUŠTERA SE PLAŠI

Postoje realne i opravdane sumnje da će one političke i društvene struje koje su mesecima vrlo agresivno promovisale ideju bojkota i koje su od iste odustale neposredno pred sam popis, uz pomoć Vašingtona i Brisela, učiniti sve ili da se rezultati popisa koji se tiču nacije i jezika ne objave, ili da država Crna Gora, ukoliko ti rezultati budu objavljeni, ne preduzme korake izmene ustava koje bi po međunarodnom pravu morala da preduzme ako bi popis pokazao da Srbi čine najmanje trećinu stanovništva, odnosno da je srpski jezik najzastupljeniji u Crnoj Gori. Naravno, postoji i treća opcija – da se rezultati krivotvore, odnosno da se ponovo primeni praksa fabrikovanja popisa, već viđena 2011. godine.

Simptomatično je to da je poziv na bojkot trajao tokom čitave 2023, da je bio prilično intenzivan, čak i predstavljan kao borba na život i smrt, a onda se prilično volšebno i nonšalantno, čak i smireno od svega odustalo. Kao da je neko bojkotašima obećao da nemaju razloga za brigu i da se ništa fundamentalno neće promeniti. Treba podsetiti da su sve analize i ankete rađene pre popisa ukazivale na to da Srbi čine najmanje 35 odsto stanovništva u Crnoj Gori i da najmanje polovina populacije govori srpskim jezikom kao maternjim. Ako popis to zvanično potvrdi, Crna Gora je po međunarodnom pravu, ali i po statutu EU, dužna da izmeni ustav, tako da Srbi dobiju status konstitutivnog naroda, i pre svega da srpski jezik dobije status zvaničnog.

Po tom principu, ako govorimo o Evropi, svojevremeno je Kipar, baš pod patronatom Brisela, izjednačio status grčkog i turskog naroda i jezika, dok je nedavno Severna Makedonija, pored makedonskog, usvojila i albanski jezik za zvaničan u državi, takođe, uz monitoring Brisela, iako je procenat govornika albanskog kao maternjeg u S. Makedoniji daleko manji od procentualne zastupljenosti srpskog jezika kao maternjeg u Crnoj Gori. Ipak, dobri poznavaoci Zapada ističu da Vašington i Brisel neće lako odustati od politike nacionalnog i identitetskog inženjeringa, i da će pokrenuti sve dostupne mehanizme kako bi sprečili promenu ustava.

Popis je, između ostalog, bio potreban i Briselu, kako bi CG štriklirala i to tehničko poglavlje u procesu nastavka evrointegracije. No ukoliko bi Zapad pristao na promenu ustava, na taj način bi ne samo indirektno priznao svoj poraz već bi i prihvatio pobedu Srba kao nedvosmisleno sebi mrskog naroda, ali i pobedu institucije kojoj Zapad nemilosrdno i nemilice, čak i na nivou zvanične diplomatske komunikacije, lepi etiketu remetilačkog faktora i klerofašističke organizacije, a to je Srpska pravoslavna crkva.

Buđenje srpskog identiteta u Crnoj Gori pokrenula je upravo SPC litijama 2020. godine, i Temeljni ugovor koji je sa njom nešto kasnije potpisala vlada Dritana Abazovića, i kojim se garantuju položaj i imovina SPC kao istorijske verske organizacije, možda je nešto najviše što je Zapad spreman da prihvati, i to tek kao predah pred nastavak antisrpske kampanje i kampanje brisanja značaja srpskog istorijskog i kulturnog nasleđa u Crnoj Gori. Ne treba zaboraviti da za takvu politiku Vašington i Brisel imaju podršku u jednom, svakako ne malom delu građanstva, kao i u dobrom delu političkih partija, i to ne samo u CG nego i u Srbiji i u ostatku regiona.

Pitanje srpskog identiteta u Crnoj Gori, a samim tim i pitanje jezika, koliko god zvučalo kao nacionalno, zapravo je par ekselans primer građanskog i demokratskog pitanja. Jedan istorijski narod traži da apsolutno većinski jezik postane i zvanični jezik. Teško ćete naći demokratskiji primer bilo čega. Problem je u tome što Zapad tri decenije izvodi Srbe iz korpusa međunarodnog prava, kao i iz korpusa ljudskih i građanskih prava, predstavljajući ideju, da je biti Srbin, antipod pojmu biti građanin i demokrata. Svako nastojanje Srba da njima bude omogućeno, samo ono što svima drugima jeste, i svaka podrška bilo koga toj težnji, osuđuje se kao demokratski jeres. Zato je vrlo moguć scenario u kojem se premijer Spajić i predsednik Milatović podržavaju ili čak, mimo svoje volje primoravaju, da stopiraju objavljivanje ključnih rezultata popisa, ili da sabotiraju proces izmene ustava i da na taj način kupe vreme do nekog novog popisa i do neke nove prilike za nacionalno-jezički inženjering.

LEPOTA POROKA

Zajednički imenitelj za sve građane Crne Gore, ali u bitnoj meri i za sve građane Evrope, jeste vrlo loša ekonomska slika i još gora ekonomska perspektiva, jednog u suštini deindustrijalizovanog kontinenta, sve starijeg stanovništva i sve slabije kvalifikovane radne snage. Evropska ekonomska stvarnost se u velikoj meri svela na sektor usluga i na honorarna zanimanja, dok tradicionalno dobrostojeće industrije: automobilska, metalska i hemijska, beleže pad. Ako najveće države Evrope imaju akumulirane resurse uz pomoć kojih eventualno mogu da prežive turobno doba, pitanje je kakve šanse za ekonomsko preživljavanje ima CG, u kojoj je proces deindustrijalizacije, praćen naglom privatizacijom i likvidacijom nekadašnjih privrednih subjekata, proizveo fatalne posledice.

Istina, poslednjih 20 godina u Crnoj Gori je uloženo dosta, ali isključivo u hotelijerstvo i sektor turizma, a tek onda u sektore bankarstva i telekomunikacija, uz relativno solidno ulaganje u putnu infrastrukturu. Crna Gora ima neke od najluksuznijih evropskih hotela, kazina, mesta za odmor, zabavu i trošenje novca. Crnogorske marine su pune jahti, bogatih, uglavnom stranih državljana, ali nema fabrika, ozbiljne industrijske proizvodnje, izvoza, kao ni iole ozbiljnog ulaganja u poljoprivredu. Svi u se slažu da je život van Podgorice i primorja izuzetno težak.

Prvi rezultati popisa govore da Crna Gora ima za dva i po odsto više stanovnika nego 2011. godine. Vredi reći da je to jedina država u ovom delu Evrope sa porastom populacije između dva popisa, što je samo po sebi dobro, ali je taj rezultat ostvaren isključivo naseljavanjem oko 90.000 stranaca, i to uglavnom onih sa dubljim džepom, dok je broj domaćih stanovnika za skoro 80.000 manji. Podgorica beleži porast broja stanovnika za oko 10 odsto, Budva za čak rekordnih 40 odsto, dok ostale primorske opštine imaju rast populacije u rasponu od pet do 17 procenata. Ipak, čak 11 od 12 opština na severu Crne Gore, izuzev opštine Plav, doživelo je veliko biološko pražnjenje. Najgore su prošle opštine Cetinje, Nikšić i pre svega opština Pljevlja, gde je zabeležen upola manji broj stanovnika nego pre pola veka. Daleke 1971. u opštini
Pljevlja živelo je 46.856 stanovnika, a danas svega 24.542. Problem severa je i velika prosečna starosna dob, malo studenata i đaka, i veliki udeo penzionera u ukupnoj populaciji.

Tekuća 2024. biće godina velikih istina za Crnu Goru. Jedna od najveći, ako ne i najveća, vezana je za sposobnost PES-a da napravi ekonomsku prekretnicu, odnosno da omogući ekonomski rast i rast standarda. Možda treba početi uz sledeće podatke: u odnosu na 2006. CG danas ima šest puta veći javni dug, tri puta veći udeo BDP-a u javnom dugu, šest odsto veću stopu nezaposlenosti, gotovo identičan paritet kupovne moći, dok je industrijska proizvodnja danas, na tek 54 odsto one iz 2006. godine. Ako je i od Evrope, mnogo je. Zapravo, za pristojan život, premalo.

Izvor: Pečat