Slovo o Živku Nikoliću, najvećem reditelju u istoriji crnogorske kinematografije
1 min read
Piše: prof. dr Dragan Koprivica
Navršile su se dvadeset tri godine od smrti najvećeg filmskog reditelja crnogorske kinematografije, kao još jedan božji poziv da se sjetimo Živka Nikolića, njegove neponovljive ličnosti i opusa, kojim je proslavio Crnu Goru kod nas i u svijetu.
Pomiren sa sudbinom svakog istinskog genija da mu je najteže dokazati se u svojoj sredini, i da će najviše gorčine doživjeti u granicama svoje domovine, izvan koje nije napravio nijedan jedini filmski kadar (!), Živko je i meni u razgovorima ne jednom rekao kako ne može da shvati da neko mrzi svoju domovinu, a u vezi sa zlobnim imputacijama na njegov račun, i pritom ponavljao svoju poznatu misao da „samo lud čovjek može mrzjeti svoju Crnu Goru“.
Živko je, kao filmski genije i građanin, minuo kroz našu epohu, ali je ostavio filmski opus od neprocjenjivog značaja u cjelini, ali i kao poučno štivo za sve mlade sineaste, koji se u današnjem vremenu okušavaju na filmu.
Nije naodmet napomenuti da mi je lično Senad Šahmanović, naš zasigurno najperspektivniji filmski reditelj danas, u nekolika navrata sa velikim poštovanjem kazao da se u svojim mladim godinama učio filmskoj poetici iz Živkovih filmova. A to, kako je Šahmanović kompletirao, dorežirao posljednji Živkov film „Živko Nikolić – Nedosanjani san“, film koji je već imao lijepog uspjeha u nas i van Crne Gore, samo pokazuje da su se zatovorili krugovi božji, i da je Živkov poštovalac spasio posljednje filmsko štivo Nikolića, uz svoj dodatni rediteljski nenametljivi pečat, i spasio od zaborava Živkovo filmsko štivo, koje je bilo osuđeno na propast, da nikad ne bude viđeno.
Tako se Šahmanović na najljepši način odužio našem velikanu, svom filmskom uzoru, ali u isti mah ukazao i na svoj raskošni talenat…
Ovaj film u produkciji RTCG naišao je na sjajne odzive publike u Beogradu, u Dvorani kulturnog centra Beograda, na 29. festivalu autorskog filma prošle godine, u sali ispunjenoj do posljednjeg mjesta, isto onako kako su uvijek sa znatiželjom praćeni Živkovi filmovi kod nas i u inostranstvu.
Povodom filma, tj. filmovane desete epizode „Oriđinala“, Šahmanović je tom prilikom izjavio: “Želja nam je bila da snimimo film koji bi se dopao velikom Živku Nikoliću. Osnova nam je bio materijal iz njegove TV serije ‘Oriđinali’. Živko je počeo da snima film na osnovu te serije, gdje je želio da napravi sasvim pojedinačni TV film. I uspio je da snimi sedamdeset posto tog filma. (…) Materijal filma diktirao je u kom pravcu možemo da idemo, da li će biti igrana, ili dokumentarna forma. Možemo reći da je na kraju ispalo 60 odsto igranog i 40 posto dokumentarnog, i tako smo ovom projektu udahnuli neki novi život.
Stvorili smo jednu posebnu igrano-dokumentarnu formu kao kreativni hibrid, omaž Živku Nikoliću koji je imao autentičnu vizuelnu estetiku.“
Šahmanović je tada naglasio i da je Nikolić uspijevao da uvijek napravi filmsku magiju i pored skromnih, limitiranih sredstava za snimanje filmova, a da, sticajem okolnosti, nije uspio dovršiti snimanje, te je Šahmanović dosnimavanje dokumentarnog dijela obavio u Nikšiću, Podgorici, Beogradu i Njujorku.
Marina Bukvički, jedna od protagonistkinja filma, takođe je istakla ličnu fascinaciju projekcijom u Beogradu:
“Utisci su zaista jako lepi, posebno zato što je film prikazan u Beogradu. Sve dosadašnje premijere u Crnoj Gori prošle su fantastično, i nisam se plašila da će u Beogradu biti drugačije. Bilo je zaista dirljivo i fantastično, jer je publika jako lepo prihvatila film, čak emotivnije nego kad je reč o projekcijama u Crnoj Gori. Zaista sam ganuta, posebno što beogradska publika ima malo drugačiji ukus od ostalih. Međutim, Živko je takav veliki reditelj da njegove filmove ne može neko da ne voli, osim ko nema stila, obrazovanja, estetike i onog što je neophodno za razumevanje umetnosti. A Živkova umetnost je savršena umetnost za mene. Bio je veliki reditelj na našim prostorima, jedan jedini. On je pravi dragulj, koga nismo umeli da cenimo. Svi su bili potreseni.”
Bukvički je napomenula da je projekciji prisustvovala i Vesna Pećanac, Živkova supruga, i dodala da je nakon projekcije filma jedna gledateljka, inače, psihijatar, izjavila da je riječ o jednom od najboljih, ako ne i najboljem filmu na FAF-u, Festivalu u Beogradu, i pritom se posebno osvrnula na način kako je Živko posmatrao i gradio svoje likove i svoju filmsku estetiku.
Povodom projekcije u Beogradu tada sam javno istakao da su za finalizaciju filma najzaslužniji generalni direktor RTCG, Boris Raonić, jedini koji je od 1995. godine dao nalog da se pristupi završnim poslovima na sređivanju filmske građe, a zatim Senad Šahmanović, kao filmski reditelj, koji je uradio ogroman broj poslova, uz režiju dokumentarnog dijela cijelog projekta i profilaciju ostvarenja u cjelini.
Uloge u filmu, snimljenom 1995. na Skadarskom jezeru, na Karuču, kroz sinergiju dviju generacija, maestralno su odigrali: Dragomir Felba, Ljiljana Kontić, Vera Crvenčanin Kulenović (prva filmska rediteljka nakon Drugog svjetskog rata na prostoru bivše Jugoslavije, supruga Skendera Kulenovića), Milutin Mima Karadžić, Mirko Vlahović, i predstavnice mlađeg glumačkog talasa, tada većinom sa FDU Cetinje u klasi Bora Stjepanovića: Dijana Marojević, Svetlana Cemin, Dubravka Drakić, Ivana Mrvaljević, Jelena Mila Ivanišević, Vesna Vujošević, Bojana Kovačević, Marina Bukvički, naturščik Vuk Pejović i drugi…
A film je premijerno prikazan u Crnoj Gori 26. avgusta 2023. na 36. Filmskom Festivalu Herceg Novi – Montenegro Film Festival, a zatim 2. oktobra na 48. Festivalu “Mojkovačka filmska jesen”. Na dan rođenja Živka Nikolića, 20. novembra, održana je svečana projekcija filma u našem Nacionalnom teatru, kada sam imao čast da se obratim prisutnim gledaocima. Istog dana film je prikazan i u Nikšiću, Kotoru, Baru i Beranama, u decembru iste godine i u Tivtu i Danilovgradu, a uslijedile su projekcije i u drugim crnogorskim gradovima i regionu.
Imajući u vidu cjelokupan prebogati filmski opus Živka Nikolića, treba istaći da je, uz žanrovsko bogatstvo (dokumentarni filmovi, igrani filmovi, TV serije) film “Živko Nikolić – Nedosanjani san” njegovo trideseto ostvarenje!
Među brojnim priznanjima Nikolića treba istaći najznačajnija: Srebrna medalja Beogradskog festivala dokumentarnog i kratkog filma (“Ždrijelo”), “Srebrni zmaj” – Krakov (“Marko Perov”), Zlatna medalja Festivala u Beogradu (“Prozor”), a za film “Biljeg” tri značajna priznanja: velika Zlatna medalja u Beogradu, Nagrada Međunarodne federacije filmskih kritičara (FIPRESCI) i Zlatni zmaj u Krakovu. Film “Čudo neviđeno” dobio je Srebrnog medvjeda na festivalu u Moskvi 1984. i oborio mnoge rekorde u gledanosti u ondašnjem SSSR-u, a “Ljepota poroka” bio je svojevremeno najgledaniji film i u Izraelu. Posebno mjesto u Nikolićevom opusu imaju filmovi “Beštije” (1977), “Jovana Lukina” (1979), “Smrt gospodina Goluže” (1982), “Čudo neviđeno” (1984), “Ljepota poroka” (1986), “U ime naroda” (1987), i dvije TV serije: “Đekna još nije umrla, a ka’ će ne znamo (1988) i “Oriđinali” (1995).
Vrijeme prolazi uz neprolazni opus našeg najvećeg majstora filma, čija ostvarenja će se gledati kroz vjekove..!
A mnogi mladi stvaraoci se učiti njegovoj genijalnoj poetici. Poetici filmskog velikana, koji je, a to svjedočim na osnovu ličnih druženja sa Živkom, u građanskom smislu bio običan dobri čovjek, veliki i produhovljeni šaljivdžiija, koji je u šali i pronalazio bisere za svoje ideje koje je posle pretakao na volšeban način u filmove! Živko Nikolić je u svakodnevnom životu bio čovjek dalek od svake sujete, blagorodni sabesjednik, a kad bi stao za filmsku kameru sve se volšebno mijenjalo, i “obični” čovjek postajao genije neprevaziđenih dometa na našim i širim prostorima.
Gajili ste Ustašu Veljka Bulajića, državnim ignorisanjem ste tiho i mučki ubili Živka Nikolića. Od Bulajića u nasleđe osta budalast film o kretenu koji ruši most pa podiže pored njega drveni prelaz. Vojni genije je to smislio. Kretenizam običan.
Živko je ostavio dragulje filmske umetnosti da čovek ne poveruje da se to iznedrilo u Crnoj Gori. Veće i bogatije kinematografije nemaju ovakvog umetnika i ovakve filmske bisere. Ode mlad i ostavi ogromnu prazninu iza sebe. Bio je Princ filma, Njegoš režije.