Snaga crkve nije u ugovoru

Piše: o. Velibor Džomić

Temeljni ugovor između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve je proglašen za političko pitanje davno pre nego što ga je Vlada Crne Gore usvojila 8. jula ove godine. Otišlo se toliko daleko da je taj državno-crkveni pravni akt sui generis, mimo zdravog razuma, vozdvignut u „pitanje od nacionalnog interesa” Crne Gore, u kojoj, ne treba zaboraviti, postoji više nacija. To znači da se on izvodi iz pravnog poretka, gde mu je mesto, i uvodi u partijsku politiku, gde mu nikako nije mesto.

Zašto je to tako ukoliko se zna da to nije prvi ugovor takvog sadržaja, jer je Crna Gora pre desetak godina zaključila ugovore s Rimokatoličkom crkvom, Islamskom i Jevrejskom zajednicom? Pitanje je još jasnije ako se zna da je Temeljni ugovor gotovo identičan sadržaju tri važeća ugovora. Odgovore ne treba tražiti u pravnom poretku Crne Gore, nego u činjenici da jednom delu političkih elita, zapravo, smeta postojanje i duhovna misija SPC na teritoriji Crne Gore. I to ne treba kriti jer je borba protiv srpske crkve postala njihovo programsko opredeljenje!

Temeljni ugovor ima svoju istoriju, ali i predistoriju, koja je zanimljivija od njegove istorije. Nije nepoznata ambicija jednog broja deklarativno građanskih, a u suštini nacionalističkih i antisrpskih političkih partija da, zloupotrebljavajući instrumente vlasti, svoj nacionalni i državni separatizam „produhove” crkvenim separatizmom u Crnoj Gori. Strategija je bila jasna, ali se taktika menjala iz godine u godinu. Počelo je 2001. godine, kada je, protivno tadašnjem Ustavu Republike Crne Gore, u cetinjskoj policiji osnovana tzv. Crnogorska pravoslavna crkva. Delovi tajne policije i režima su, uz pomoć provladinih medija, na sve načine pokušavali da stvore „novu realnost”, ali nisu uspeli u nepočinstvu koje nije zabeleženo u istoriji Crne Gore. Usledio je svojevrstan progon pravoslavnog sveštenstva i monaštva bez crnogorskog državljanstva, ali ni to nije uspelo. Potom su na partijskim kongresima u program uneli zahteve za formiranje „autokefalne pravoslavne crkve”, što bi značilo odvajanje od SPC. Ni to nije prošlo, pa se krenulo brutalno – donošenjem diskriminatornog Zakona o slobodi veroispovesti ili uverenja i pravnom položaju verskih zajednica, koji su mogli da naslove kao zakon protiv Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Odgovor na to bezakonje je dao narod na veličanstvenim litijama.

Šta, dakle, sadrži Temeljni ugovor? Strane ugovornice se pozivaju na međunarodno pravo, Ustav i pravni poredak Crne Gore uz poštovanje načela odvojenosti crkve i države, ali i pravoslavnog kanonskog prava i Ustava SPC kao autonomnog prava crkve. Ugovorom se uspostavlja saradnja crkve i države radi unapređivanja opšteg dobra. Država priznaje kontinuitet pravnog subjektiviteta crkvi i jemči joj pravo na vršenje određenih javnopravnih ovlašćenja. U potpunosti se uvažava pravo crkve na unutrašnju organizaciju bez ikakvog upliva državnih organa. Crkvi se priznaje sloboda u vršenju njene apostolske jevanđelske misije kroz bogosluženje, ustrojstvo, crkvenu upravu, prosvetu i versku propoved. Priznata je nadležnost Svetog arhijerejskog sabora SPC za izbor, hirotoniju i postavljenje arhijereja SPC u Crnoj Gori i druga unutrašnja pitanja po Ustavu SPC. Država crkvi jemči nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, crkvama i drugim nepokretnim stvarima u crkvenoj svojini na isti način kao i svim drugim fizičkim i pravnim licima. Garantuje se nepovredivost svete tajne ispovesti, pravo na proslavljanje verskih praznika, ali se vernicima, u skladu sa aktima poslodavaca, priznaje pravo na odsustvo na praznike Svetog Save Srpskog, Svetog Vasilija Ostroškog i Svetog Petra Cetinjskog radi učestvovanja u verskim obredima. Garantuje se pravo crkve da, u skladu s pravnim poretkom, učestvuje u pravnom prometu kao i sva druga lica, kao i da gradi hramove i crkvene objekte. Zajemčeno je pravo crkve da slobodno vrši prosvetnu, kulturnu, naučnu, informativnu i druge delatnosti, kao i pristup medijima. Priznaje se i pravo crkve da osniva verske škole, kulturne, dobrotvorne i druge ustanove. Priznato je i pravo crkve na pastirsku brigu o vernicima u vojsci i policiji, zatvorima, domovima, sirotištima i socijalnim ustanovama.

Pitanje verske nastave u javnim školama i restitucije oduzete imovine uređivaće se zakonom. Ostali vidovi saradnje crkve i države mogu se uređivati posebnim sporazumima. A sve to i uvek u skladu s pravnim poretkom Crne Gore i nikako drugačije! Ni manje, a ni više od onoga što crkvi pripada u svakom demokratskom društvu!

Srpska pravoslavna crkva usvojenim Temeljnim ugovorom neće dobiti nijedno pravo više u odnosu na prava koja su već priznata Rimokatoličkoj crkvi, Islamskoj i Jevrejskoj zajednici. I nije ni tražila! Treba znati da SPC već osam vekova kroz svoje episkopije deluje u Crnoj Gori bez ikakvog ugovora. Snaga crkve nije u ugovoru, nego u Bogu živome i čuvanju osmovekovnog blagoslova Svetoga Save.