Srbi katolici na vlasti u Dubrovniku u 19. veku

Povodom protesta Hrvatske zbog izlaganja istaknutih ličnosti dubrovačke prošlosti na bilbordima sa potpisom portala IN4S u Crnoj Gori, član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije, Saša Nedeljković, napisao je tekst obrazloženja vezan za ovaj događaj.

Pročitajte u nastavku…

U Dubrovniku Srbi katolici nastojali su nastaviti delovati zajedno sa Hrvatima uprkos rascepu u Dalmaciji. Književni časopis „Slovinac” bio je pokušaj sa jedne strane povratka kulturnog značaja Dubrovnika a sa druge održanja slovinskog pokreta. Medo Pucić polemisao je sa Mijom Pavlinovićem koji je poricao postojanje Srba u Dalmaciji i držao da je suvišan „Slovinac”. Časopis „Slovinac” bio je napadan od „Katoličke Dalmacije” zbog „šumadijskog duha”, zatim nazivali su ga „hrvatožder”, „Srbincem” i optuživali ga za liberalizam.

„Katolička Dalmacija” uputila mu je „proročanstvo” : „Jako se bojimo, da će i dubrovačku „Sloviniju” stići ista kob, koja je ukobila i zagrebačku „Iliriju” i đakovačku „Jugoslaviju”.”(1) Do sukoba je došlo 1885. povodom polaganja venca na grob Stefana Mitrova Ljubiše. Uprava štionice poslala je kao svog izaslanika Antuna Puljezija u Budvu da položi venac na grob Stefana Mitrova Ljubiše, čiji su posmrtni ostaci bili preneseni iz Beča. Na nastojanje Pere Čingrije da skupština osudi čin Uprave, desilo se suprotno. Uprkos ugledu Pere Čingrije Glasanjem 45 prema 10 postupak Uprave bio je odobren. Budući da je Ljubiša bio Srbin bilo je svakome jasno da su glasovi podrške Upravi bili srpski, a glasovi osude hrvatski. Čingrijina grupa istupila je iz Štionice i osnovala Dubrovačku narodnu čitaonicu. (2) Hrvati su napustili zajednička društva Narodnu štionicu, Dubrovačku građansku muziku, Dubrovačko radničko društvo i osnivali čisto hrvatska društva : Dubrovačku narodnu čitaonicu 1887, Dubrovačku građansku glazbu 1888. i Hrvatsku radničku zadrugu 1894. (3)

Na izborima za Dalmatinski sabor 1889. srpsko-autonomaška koalicija sa kandidatom grofom Frano Gondolom pobedila je Pera Čingriju. To je značilo razlaz Srba i Hrvata u dubrovačkoj Narodnoj stranci. Srbi su pristupili Srpskoj Narodnoj stranci. Na opštinskim izborima u Dubrovniku održanim 22-24 maja 1890. pobedila je srpsko-autonomaška koalicija. Uvereni da će biti poraženi Hrvati nisu ni učestvovali. U Opštinsko veće bili su izabrani : dr. Vlaho Matijević, dr. Jero Puljezi, Matej Šarić, grof Frano Gondola, markiz Luko Bona, Nikša pl. Gradi, Baldo pl. Goca, Lujo pl. Bizaro, grof Brnja Kaboga, grof Mato Poza, Vicko Milić, jedan katolički i pravoslavni pop. Za načelnika je izabran grof Frano Gondola, a za podpredsenike Nikša pl. Gradi, Niko Silokosić, grof Brnja Kaboga, Pero Oprić, Matej Šarić i Antun Vodrica. Pobedu su izvojevali Srbi katolici. U svom proglasu naročito su istakli svoje poštovanje latinskoj kulturi. Na izborima 1894. srpsko-autonomaška koalicija dobila je 24 mesta u Opštinskom veču, a protivnici 12. Za načelnika bio je ponovo izabran grof Frano Gondola, a svih 6 opštinskih podpredsednika bilo je izabrano iz srpsko-autonomaške koalicije. (4) U srpskom listu „Dubrovnik” pisali su u članku „Gundulić i Hrvati” iz 1892. da je Dubrovnik „slovio kao oaza civilizacije, kao srpska Atina još onda, kad se nije znalo za kulturu Hrvata”. (5) Najvažniji događaj za vreme vlasti Srba i autonomaša u Dubrovniku bilo je podizanje spomenika Ivanu Gunduliću. Dubrovačka omladina predložila je podizanje spomenika početkom 1880. Opštinsko veće je iste godine imenovalo Odbor za podizanje spomenika. U Odboru su bili Medo Pucić (predsednik), Pero Budmani, Ivan Antun Kaznačić, Mato Vodopić i Luko Zore. Na čelo Odbora za svečanost oko otkrivanja spomenika bio je plemić Marinica Đorđić, zet Pucića. Otkrivanje je bilo deo vidovdanskih svečanosti od 25 do 27 juna, a spomenik je otkriven 26 juna 1893. Prisustvovalo je mnoštvo gostiju, među kojima pesnik Jovan Jovanović Zmaj. Spomenik je otkrio grof Frano Gondola. (6)

Vlasti Austrougarske su za komesara Dubrovnika postavile Hrvata. Stijepo Kobasica je pisao „Srbi Dubrovčani slavili su … dok nije ovaj pokret nasilničkim činom obustavljen g. 1899 kad je centralna vlada oduzela dubrovačku opštinu iz srpskih ruku i poklonila Hrvatima …”. (7) Početkom jula 1899. preminuo je načelnik opštine Dubrovnik Frano barun Gondola. Srpsko-autonomaški blok odlučio je da ne učestvuje u glasanju i na opštinskim izborima 1899. pobedili su udruženi hrvatski narodnjaci sa pravašima. (8) Gubitak vlasti nije slomio Srbe katolike. Težili su da srpski Dubrovnik obnovi svoj značaj, dok su se Hrvati trudili da ga pretvore u hrvatski grad. Osnovali su književni časopis „Srđ”, Srpsku Zoru i Maticu srpsku u Dubrovniku.

Saša Nedeljković
član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :
1. Nikola Ivanišin, „Dubrovačke književne studije”, Dubrovnik, 1966, str.
31, 90, 91;
2. Nikola Tolja, „Dubrovački Srbi katolici istine i zablude”, Dubrovnik,
2011, str. 108;
3. Vlaho Benković „Dubrovački Srbi-katolici i „novi kurs u hrvatskoj
politici 1903-1905.”, „Dubrovnik”, 1990, br. 1-2, str. 211, 212;
4. Nikola Tolja, „Dubrovački Srbi katolici istine i zablude”, Dubrovnik,
2011, str. 110, 111;
5. Nikola Tolja, „Dubrovački Srbi katolici istine i zablude”, Dubrovnik,
2011, str. 110;
6. Nikola Tolja, „Dubrovački Srbi katolici istine i zablude”, Dubrovnik,
2011, str. 205;
7. Mile Dakić, „Srbi-dubrovčani u leksikonu Jovana S. Radojčića”, „Ljetopis
Matice srpske u Dubrovniku”, Beograd, 2010, str. 81;
8. Vlaho Benković „Dubrovački Srbi-katolici i „novi kurs u hrvatskoj
politici 1903-1905.”, „Dubrovnik”, 1990, br. 1-2, str. 218, 219;