Srbin iz Gorskog Kotara: Na današnji dan umro Lazar Mamula – general i kraljevski namjesnik Dalmacije

Priredio: Miomir Đurišić

Na današnji dan, 12. januara 1878. godine  u Beču je umro Lazar Mamula, general i kraljevski namjesnik Dalmacije. Bio je kum knjaza Danila Petrovića, a ostrvo Mamula u Jadranskom moru nosi njegovo ime.

Srbin iz Gorskog Kotara, današnja Hrvatska, rođen je u mjestu u kome se nalazi poznati srpski manastir. Završio je inženjerijsku vojnu akademiju, a napredovao je u austrougarskoj vojnoj službi, od kadeta do čina kapetana. Postigao je značajan uspijeh u postavljanju utvrđenja na ostrvima Vis i Hvar, i u dijelovima Tirola. Istakao se u borbama tokom mađarske revolucije. Tako je spriječio prodor Mađara u Slavoniju i Srem 1849. godine, napredovavši od Osijeka do  Petrovaradina. Odbio je napade na Sremsku Kamenicu i Sremske Karlovce. Zbog tih zasluga austrijski car mu je dodijelio viteški red Marije Terezije i titulu barona. Lazar fon Mamula, kako mu je od tada glasilo plemićko ime, dobio je titulu artiljerijskog generala. Bio je kraljevski namjesnik Dalmacije. Sredinom XIX vijeka podigao je utvrđenje na ostrvu Lastavica, na ulazu u Bokokotorski zaliv. Po njemu je ovo ostrvo dobilo ime – Mamula.

Tvrđava poznata pod imenom Mamula, podignuta je na malom kamenitom ostrvu Lastavici, kružnog oblika, prečnika oko 200 m, koje se nalazi na ulazu u Bokokotorski zaliv, udaljeno oko 3,5 morske milje od Herceg Novog. Po mnogim sudovima znalaca, čak i u svjetskim okvirima, tvrđava i sad predstavlja remek djelo vojnog neimarstva. U kombinaciji sa trđavom Arza na poluostrvu Luštica i Fortom Prevlaka na rtu Oštro činila je neprelazni bedem i sigurnog čuvara ulaza u Bokokotorski zaliv. Tvrđavu, koja je bila projektovana za isključivo vojne operacije, je podigla Austro-Ugarska kao jedan od važnijih fortifikacionih objekata koji je štitio ulaz u Bokokotorski zaliv. Zajedno sa ostalim fotifikacijskom objektima bokokotorskog zaliva bila je preuzeta od ratne mornarice Kraljevine Jugoslavije i činila je dio obalne odbrane u periodu između dva Svjetska rata. Ulaz sa pristaništem i malom plažom, nalazi se na sjevernoj strani ostrva Lastavica, dok je sa preostalih strana svijeta, njena obala strma, nepristupačna, a more je duboko. Ona, po svom arhitektonskom riješenju, predstavlja najljepšu tvrđavu na Jadranu. Za vreme mletačke vladavine ostrvo Lastavica je nosilo naziv Rondina. Čitav kompleks tvrđave izgrađen je od krupnih, fino tesanih kamenih kvadera, jednake veličine, složenih u pravilne horizontalne redove. Položaj i sam oblik tvrđave prate konfiguraciju ostrva. Krov je ravan i prekriven slojem zemlje sa ravnim grudobranom. Sjeverozapadni segment prstenastog utvrđenja presijeca visoka, masivna kružna kula sa dvije etaže. U centru kule nalazi se otvoreno, kružno dvorište, ispod koga je smještena cistijerna za vodu.

Na oba sprata kule nalazi se niz zasvedenih prostorija sa otvorima za topove na spoljašnjoj strani zida. Ulaz u tvrđavu formiran je na sjeveroistočnom dijelu i do njega se dolazi preko pokretnog mosta, koji je premošćavao relativno širok rov. Zanimljivo je to, da tvrđava nikada nije poslužila svojoj namjeni, odnosno sa njenih zidova nikada nije ispaljen ni jedan topovski hitac. Zbog svog izolovanog položaja, tvrđava je u oba svjetska rata korišćena kao zatvor, o čemu govori tekst na spomen ploči od crnog mermera, koja je postavljena sa desne strane ulaza. Kampo Mamula, naziv je nekadašnjeg kazamata, u Prvom i Drugom svjetskom ratu, a u Drugom svjetskom ratu i logora “Numero 11” u koji su zatvarani stanovnici sa teritorije Boke kotorske i istočne Hercegovine. Na Mamuli i susjednoj Prevlaci bilo je zatvoreno preko 2000 odraslih muškaraca, žena i djece, kao i mještana. Logor je osnovan naredbom italijanskog admirala Renca Dalmaca 1942. godine. Tvrđava Mamula danas predstavlja jednu od najvećih i najbolje očuvanih austrijskih fortifikacija na Jadranu, koju karakteriše monumentalnost, izrazita preciznost gradnje i savršena funkcionalnost oblika. Tvrđava je zaštićena kao spomenik kulture druge kategorije.

Izvor: Mitropolija