Srpska pravoslavna crkva u borbi za očuvanje Njegoševe kapele na Lovćenu

Piše: Protojerej-stavrofor dr Velibor V. Džomić

Nakon završetka Prvog svetskog rata i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, na dnevni red je stavljeno i pitanje obnove Crkve Svetog Petra Cetinjskog na Jezerskom vrhu na Lovćenu koja je granatama sa austro-ugarskog razarača, usidrenog u Boki, bila gotovo porušena, a Njegoševe kosti su prethodno, u noći između 12. i 13. avgusta 1916. godine, od strane crkvene komisije izvađene iz groba i pohranjene u Cetinjski Manastir (Džomić, 1996, 217). Inicijativu za obnovu porušene kapele je pokrenuo Mitropolit Crnogorsko-Primorski dr Gavrilo (Dožić), a Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve je 19. novembra 1920. godine doneo i odluku o obnovi kapele. Međutim, Kralj Aleksandar Karađorđević je imao nameru da se, umesto obnove porušenog hrama, izgradi mauzolej. Iz tog razloga, stupio je u kontakt sa hrvatskim vajarom Ivanom Meštrovićem. Međutim, Srpska Pravoslavna Crkva se usprotivila toj ideji smatrajući da niko nema pravo da prekraja zaveštanje Mitropolita Petra II Petrovića Njegoša. Kralj Aleksandar je, posle višemesečnog razmenjivanja mišljenja i sučeljavanja stavova, odustao od svoje ideje. Na taj način su stvoreni uslovi da se pristupi izvođenju radova na obnovi Lovćenske kapele.

Posle višegodišnjih radova, predsednik Komisije za izgradnju Kapele na Lovćenu pukovnik Pantelija V. Đukić je 2. septembra 1925. godine izvestio Mitropolita Gavrila da će ”kapela na Lovćenu biti završena do 10. septembra” i tražio da se odredi datum njegog osvećenja kako bi, shodno crkvenim pravilima, Njegoševe kosti bile svečano prenete. Mitropolit Gavrilo je 3. septembra odgovorio da će se ”osvećenje kapele izvršiti u toku iduće nedelje, tj. na dan koji bude za to podesan bez obzira da li je sve dovršeno na kapeli” te da će on izvršiti taj sveti čin, a okružnom protojereju Petru Hajdukoviću je stavio u dužnost da sa cetinjskim đakonom pripremi sve što je potrebno za osvećenje.

Komisija za izgradnju Kapele na Lovćenu u sastavu: pukovnik Pantelija Đukić, inženjer Vojislav Boučer i major Josip Lukar je 2. oktobra 1925. godine uputila akt Mitropoliji sa izveštajem o izvedenim radovima. Primopredaja Kapele Svetog Petra Cetinjskog je izvršena 6. oktobra 1925. godine na licu mesta. U Protokolu primopredaje je navedeno da je ”Kapela u svemu izgrađena prema priloženom opisu Komisije” i da crkvena Komisija u sastavu: okružni protojerej Petar Hajduković, sveštenik Nikola Marković i sveštenik Simo Martinović prima izgrađeni objekat sa spiskom pokretnih stvari. Kapelu je živopisao slikar Uroš Predić. Nakon čina osvećenja Hrama, kosti Mitropolita Petra II Petrovića Njegoša su 21. septembra 1925. godine svečano prenete na Lovćen.

Crkva Svetog Petra Cetinjskog – Lovćenska kapela na Jezerskom vrhu na Lovćenu je od vremena njene izgradnje bila u svojini Mitropolije Crnogorsko-Primorske i u njoj su se vršila sveta bogosluženja. Imovinska prava Mitropolije su potvrđena i zvaničnom primopredajom obnovljene Kapele o čemu postoji više verodostojnih dokumenata.

Posle Drugog svetskog rata, Njegoševa kapela na Lovćenu je, shodno tadašnjim zakonskim propisima, rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture SR Crne Gore od 7. jula 1961. godine proglašena za spomenik kulture, upisana u Centralni registar zaštićenih nepokretnih spomenika kulture i stavljena pod zaštitu države. Pre toga, početkom pedesetih godina HH veka je u partijsko-političkim i državnim strukturama započeto sa razgovorima o izgradnji mauzoleja na Lovćenu. Danas se samo može nagađati o razlozima koji su tadašnje rukovodstvo Crne Gore rukovodili da, poričući Njegoševo zaveštanje, u delo sprovedu ideju Kralja Aleksandra Karađorđevića. S druge strane, ideja, prvenstveno u Cetinju, ali i širom Crne Gore, nije primljena sa oduševljenjem, tj. onako kako se očekivalo. Iz tog razloga, od tog projekta se odustalo za neko vreme.
Skupština opštine Cetinje je u dnevni red IX sednice od 9. decembra 1968. godine uvrstila zahtev odbornikâ Branke Vučković, Toma Jablana, Dušana Perišića i Marka Borozana da se prioritetno raspravlja o njihovom predlogu koji su formulisali na sledeći način: donošenje odluke o podizanju spomenika Njegošu na Lovćenu po projektu i izradi Ivana Meštrovića. Nakon rasprave u kojoj je učestvovalo više opštinskih odbornika, Skupština opštine Cetinje je istog dana donela odluku o podizanju Njegoševog mauzoleja po projektu i izradi Ivana Meštrovića na Lovćenu. U odluci je navedeno da je Skupština opštine ”tumačeći želje Jugoslovena, a posebno Crnogoraca i stanovnika Opštine Cetinje” , odlučila da na Lovćenu-Jezerskom vrhu podigne Meštrovićev mauzolej, preuzme obavezu izgradnje mauzoleja i formira Inicijativni odbor za podizanje Mauzoleja. Inicijativni odbor je ovlašćen da Skupštini opštine Cetinje predloži Odbor za podizanje Njegoševog mauzoleja ”vodeći računa da u odboru budu predstavnici celokupnog javnog, kulturnog i političkog života Jugoslavije”. Na kraju, izraženo je očekivanje da će ”kako Njegoš i njegovo delo pripadaju svim narodima Jugoslavije, Skupština opštine Cetinje u ovom poduhvatu naići na razumevanje i svestranu pomoć svih Jugoslovena”.
Opštinska odluka je doneta jednostrano, tj. prikladno duhu ideološki obeleženog vremena. Iako se radilo o bogoslužbenom objektu u svojini Mitropolije Crnogorsko-Primorske, a time i njenoj imovini, ne samo da su predstavnici Mitropolije ignorisani prilikom donošenja odluke nego su, u konkretnom slučaju, ignorisana i imovinska prava Mitropolije i Srpske Pravoslavne Crkve. Sredstva javnog informisanja su uglavnom bila otvorena samo za zagovornike rušenja Njegoševe kapele i izgradnje Meštrovićevog mauzoleja.

Iz dostupne arhivske građe, konkretno iz Fonda Komisije za odnose sa verskim zajednicama, može se videti da je pitanje rušenja Njegoševe kapele i izgradnje mauzoleja na Lovćenu problematizovano više puta i to prilikom zvaničnih susreta predstavnika državne vlasti i Srpske Pravoslavne Crkve. Crkveni velikodostojnici su se bezrezervno protivili rušenju crkve i kršenju Njegoševe poslednje volje. Pri tom, nisu osporavali pravo državnim vlastima da na nekom drugom mestu na adekvatan način izraze svoje poštovanje prema Njegošu i njegovom delu.

Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve je na svom vanrednom zasedanju od 12. marta 1969. godine, a povodom ”nameravanog rušenja Njegoševe crkve – kapele na Lovćenu, da bi se na istom mestu postavio mauzolej” doneo jednoglasnu odluku i ”podržao stav Mitropolita Crnogorsko-Primorskog Danila (Dajkovića) da se postojeća Njegoševa crkva – kapela ne sme ni po koju cenu rušiti, niti njegove kosti skrnaviti”.

Nakon saopštenja zvaničnog stava Svetog Arhijerejskog Sabora, Mitropolit Crnogorsko-Primorski Danilo (Dajković) se i javno suprotstavio odluci Skupštine opštine Cetinje od 9. decembra 1968. godine. Pozivajući se na drevno načelo audiatur et altera pars, mitropolit je u autorskom ili, preciznije, pastirskom tekstu izneo crkvene, ali i lične razloge protiv rušenja Lovćenske kapele i izgradnje mauzoleja, koji je kvalifikovao kao ”paganski”.

Stav i odluka Svetog Arhijerejskog Sabora i Mitropolita Danila kao nadležnog arhijereja za Crnu Goru su označili početak borbe Srpske Pravoslavne Crkve za očuvanje Lovćenske kapele i poštovanje Njegoševe poslednje volje.

Zvanični stav Crkve i nepokolebljivost nadležnog arhijereja su, mimo očekivanja vladajuće političke strukture u Cetinju, Crnoj Gori i Jugoslaviji, stvorili ne samo prostor za ozbiljne napade na Crkvu preko medija nego i prostor da se oglase ljudi različitih profesija koji su ne samo poštovali i podržavali stav Crkve nego su se na civilizacijski način borili za poštovanje Njegoša i njegovog veličanstvenog dela. O tome postoji čitav niz dokaza u arhivi Mitropolije Crnogorsko-Primorske.

Osim brojnih napada i osuda stava Crkve, predstavnici državnih vlasti su na javni istup Mitropolita Danila uzvratili i pokušajem organizovanja otpora sveštenstva unutar Mitropolije. Naime, mediji su objavili vest da je ”na plenarnom sastanku Udruženja pravoslavnih sveštenika, koji je održan 27. marta 1969. godine u Titogradu, data jednoglasna podrška akciji za izgradnju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Takođe, odlučeno je da se iz skromnih sredstava Udruženja dodijeli 1.000 novih dinara (100.000 starih) kao pomoć za izgradnju mauzoleja”. Mitropolit Danilo je, odmah nakon objavljivanja te informacije, raspisom obavestio područno sveštenstvo i naveo da su ga 28. marta 1969. godine posetili predstavnici Udruženja sveštenika i obavestili o održanoj sednici pri čemu su naveli da na sednici nije vođen zapisnik i da nije donet nikakav zaključak. Iz tog razloga, a nakon objavljivanja informacije o navodnoj podršci sveštenstva za izgradnju mauzoleja, mitropolit je od svakog sveštenika pojedinačno tražio izjašnjenje o navedenoj podršci. Apsolutna većina sveštenika je zvanično odgovorila da se ne slaže sa rušenjem Njegoševe kapele i izgradnjom mauzoleja. Dokazi o tome su sačuvani u arhivskoj građi Mitropolije Crnogorsko-Primorske.

Mitropolit Danilo je 4. jula 1969. godine izvestio Sveti Arhijerejski Sinod da ”rušioci Loćenske kapele i njihovi jednomišljenici, na žalost i sveštenici koji u ime udruženja akceptiraju sve njihove namere, ne sjede mirno. Mi smo već poodavno čuli da izvjesni partijci, koji sjede na odgovornim mjestima, nagovaraju sveštenike – specijalno one koji su 27. marta ove godine u Titogradu donijeli odluku kojom se solidarišu sa odlukom Skupštine opštine cetinjske i dali prilog od 100.000 st. dinara – da odvoje zasebnu crnogorsku crkvu i izaberu svog mitropolita”. U aktu od 29. jula 1969. godine Mitropolit Danilo je podsetio Sveti Arhijerejski Sinod na detalje iz svog izveštaja od 4. jula i u vezi separatističkih akcija u Crnoj Gori konstatovao da ”sve ove priče nijesu tako naivne, kako bi ih mnogi htjeli protumačiti, i sve to nije bez nekog osnova i nečijeg nastojanja da se tako – ako se mogne – uradi” i naveo da se identifikuje ovaj slučaj sa primerom raskola u Makedoniji, ali da ”možemo doživjeti slučaj USA i jednog dana imati u Crnoj Gori dva mitropolita i dvije crkve – to nije isključeno. Izbor igumana Filareta Koprivice u odbor za podizanje mauzoleja na Lovćenu i njegov pristanak da uđe u taj Odbor – kada su katolički sveštenici odbili – nije slučajan i nije bez neke pozadine”.

Radi zaštite Njegoševe kapele, Mitropolit Danilo se 29. jula 1969. godine privatnim pismom obratio Blažu Jovanoviću, predsedniku Ustavnog suda Jugoslavije, i molio ga da ”prilikom odlučivanja o rušenju kapele i postavljanju umjesto nje mauzoleja, pregleda sa članovima odbora, sve spise” i da uvaže ”glas naroda (ovdje pretežno pravoslavnog), glas stručnih lica i glas većine i donesu jednu pravednu odluku”.

Odbor za izgradnju mauzoleja je osnovan 7. jula 1969. godine odlukom Skupštine opštine Cetinje. Odbor je po svom karakteru bio jugoslovenski, a među više desetina njegovih članova našlo se, kako je napred navedeno, i jedno svešteno lice – iguman Filaret (Koprivica). U saopštenju za javnost od 20. avgusta 1969. godine Odbor za izgradnju je, nakon prve sednice, pozvao građane da se svojim novčanim prilozima uključe u izgradnju mauzoleja i konstatovao da ”sadašnja kapela, ni po materijalu, ni po dimenzijama, ni po lokaciji, a naročito po unutrašnjem izgledu ne odgovara staroj Njegoševoj kapeli”. Evidentno je da Odbor u svom saopštenju nije naveo tačne podatke o izgledu Njegoševe kapele. Naime, neposredno pre sednice Odbora, Vladimir Dedijer je 20. avgusta 1969. godine u ”Pobjedi” i beogradskoj štampi objavio tekst o Lovćenskoj kapeli. Na taj tekst, pod naslovom ”Ko i zašto sprovodi u svijetu neistine”, na molbu Mitropolita Danila reagovao je inženjer Veliša Popović iz Podgorice, koji je 1925. godine bio ovlašćeni građevinski inženjer za projektovanje i izvođenje svih vrsta građevinskih radova u Kraljevini Jugoslaviji te je iste godine učestvovao u obnovi Njegoševe kapele. Popović je naveo da je 1925. godine kapela obnovljena na istim temeljima i to od kamena iz majdana Zlatarica na Ivanovim koritima.

Osim javne polemike i prepiske sa državnim organima, a nakon utvrđivanja činjenice da vlast, bez obzira na protivljenje stručne i šire javnosti, nema nameru da odustane od svog projekta, Mitropolija Crnogorsko-Primorska je i sudskim putem pokušala da zaštiti Lovćensku kapelu. Mitropolit Danilo se 15. januara 1970. godine obratio advokatima Jevtu Paviću iz Nikšića, Slobodanu Subotiću, Nikoli Radoviću i Veljku Kovačeviću iz Beograda tražeći susret u Beogradu radi njihove pravne pomoći kako bi se ”Njegoševa crkva i njegov grob na Lovćenu sačuvali od rušenja i uništenja”. U arhivskoj građi Mitropolije ne postoji službena beleška o sadržaju tih razgovora, koji su vođeni u Patrijaršiji 18. januara 1970. godine, ali se, iz punomoćja koje im je mitropolit izdao, kao i iz drugih spisa, može zaključiti da je na tom sastanku doneta odluka da se Njegoševa zadužbina zaštiti i pravnim putem u skladu sa važećim zakonskim propisima.

Istog dana kada je Mitropolit Danilo izdao punomoćje advokatima, Patrijarh Srpski German (Đorić) i Mitropolit Danilo su posetili Mitju Ribičiča, predsednika Saveznog izvršnog veća. Crkveni velikodostojnici su pokušali da Ribičiča upoznaju sa istorijatom Lovćenske kapele i protivljenjem ideji za njeno rušenje. Razgovor je završen zaključkom da crkvene vlasti treba da kontaktiraju sa državnim organima na nižem nivou, prvenstveno u Crnoj Gori.

Punomoćnici Mitropolije su 23. aprila 1970. godine Ustavnom sudu Jugoslavije podneli tužbu protiv Republike Crne Gore i opštine Cetinje. U tužbi je traženo da Ustavni sud utvrdi neustavnost odluke o ”prenošenju kapele na odgovarajuće mesto”. Dalje, navedeno je da su takvom odlukom povređena osnovna prava Crkve; da tuženi nisu aktivno legitimisani u pogledu donošenja odluke o rušenju crkve i da će se, izvršenjem osporenih odluka, narušiti odnosi između Crkve i države. Posebno je ukazano da ”tužba ne sadrži u sebi nikakvo protivljenje odlukama Vlade SRCG, SO Cetinje i Odbora za izgradnju mauzoleja kao spomenika na bilo kom drugom mestu, ne dirajući u Crkvu Sv. Petra I Cetinjskog”. U tužbi je na 14 stranica ukazano na istorijat crkve na Lovćenu, njenu bogoslužbenu funkciju, Njegošev zavet i njen imovinsko-pravni status. Tužbom je predloženo da Ustavni sud odluke Vlade SR Crne Gore i SO Cetinje o rušenju Crkve na Lovćenu oglasi nezakonitim i protivustavnim i da izda privremenu meru zabrane rušenja crkve i menjanje njene neposredne okoline do donošenja odluke po tužbi.

Mitropolit Danilo je kopije tužbe dostavio na oko 40 adresa, počev od Josipa Broza, preko predsednika saveznih i republičkih skupština i vlada, do univerziteta i fakulteta, akademija nauka i uglednih naučnih i kulturnih radnika.

Postupajući po tužbi, Ustavni sud je sproveo samo dve radnje: od SO Cetinje je zatražio odluku o podizanju Njegoševog mauzoleja, a od Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore je zatražio dokumenta o proglašenju Crkve na Lovćenu za spomenik kulture. Opština Cetinje je svojim aktom od 19. juna 1970. godine Ustavnom sudu dostavila prepis tražene odluke sa navodom da je objavljena u ”Službenom listu SR CG – Opštinski propisi” (br.1/69) , a Zavod za zaštitu spomenika kulture Crne Gore je 25. juna iste godine Ustavnom sudu dostavio rešenje o proglašenju Crkve na Lovćenu za spomenik kulture i rešenje kojim je SO Cetinje izdato odobrenje za premeštanje crkve sa Lovćena na drugo mesto.
Nakon toga, predsednik Ustavnog suda Jugoslavije dr Jovan Đorđević je 8. jula 1970. godine punomoćnika Mitropolije advokata Nikolu Radovića iz Beograda obavestio da je taj sud na sednici od 8. jula 1970. godine razmatrao predstavku Mitropolije i ”našao da nije nadležan da po njoj postupa, pošto navedene akte treba ocenjivati u odnosu na republičke propise. Zato je navedenu predstavku dostavio Ustavnom sudu Crne Gore da oceni svoju nadležnost”.

Odmah nakon toga, Mitropolit Danilo je 12. avgusta 1970. godine Ustavnom sudu SR Crne Gore dostavio pet dokaza kao prilog tužbi i ukazao sudu da će podneti dokazi poslužiti da se utvrdi da je ”crkva svojina crkvena i da je od svoga postanka pripadala parohiji Erakovićskoj u Njegušima; da je Crkva brinula o njenoj obnovi, održavanju i čuvanju, kao i o povratku Njegoševih kostiju na Lovćen, te da nikada nije bila, a niti je danas u ma čiju vlaštinu osim crkvenu”.

Ustavni sud SR Crne Gore je, koristeći se metodologijom Ustavnog suda Jugoslavije, od Vlade SR Crne Gore zatražio odluku iz 1952. godine o podizanju Njegoševog mauzoleja i odgovor na tužbu Mitropolije. Potredsednik Vlade dr Mijat Šuković je 25. septembra sudu uputio dopis u kome je naveo da ”odluka Vlade kao formalni akt nije objavljena u ”Službenom listu”. Vlada je od suda zatražila da se ”činjenica da je Vlada početkom 1952. godine donijela odluku o izgradnji mauzoleja Petru II Petroviću Njegošu na Jezerskom vrhu Lovćena po projektu vajara Meštrovića, prihvati kao činjenica relevantna za dalji rad Ustavnog suda po ovoj stvari”. Navedeno je da će odgovor na navode Mitropolije sudu pružiti sekretar Sekretarijata za zakonodavstvo Skupštine SR Crne Gore Branko Vuković na dan rasprave.

Skupština opštine Cetinje je 2. novembra 1970. godine sudu dostavila odgovor na tužbu Mitropolije. U odgovoru je na 30 stranica osporavano ne samo pravo nego i aktivna legitimacija SPC i Mitropolije Crnogorsko-Primorske da pokreću postupak, jer se ”Crnogorska pravoslavna crkva sada nalazi u neredovnom stanju, ona nema kanonski izabranog mitropolita, niti svog Svetog Sinoda, te u njeno ime niko ne može pokretati spor” (još tada su crnogorski komunisti i bezbožnici kovali planove razbijanja Srpske Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori).

Ustavni sud Crne Gore je 11. novembra 1970. godine doneo rešenje kojim je konstatovao ”da nema osnova za pokretanje postupka protiv odluke Vlade NR Crne Gore iz 1952. godine i odluke SO Cetinje o podizanju Njegoševog mauzoleja po projektu i izradi vajara Ivana Meštrovića na Lovćenu od 9. decembra 1968. godine”. Kao razloge za svoju odluke sud je naveo da ”nije našao osnova za pokretanje postupka u smislu čl. 57 st. 1 Zakona o Ustavnom sudu Crne Gore zbog povrede prava crkve zagarantovanih Ustavom, odnosno zakonom, a u konkretnom slučaju Mitropolija Crnogorsko-Primorska nije ovlašćeni predlagač u smislu čl. 223 Ustava SRCG i čl. 18 Zakona o Ustavnom sudu Crne Gore”. Sud je ocenio da ”Njegoševa kapela na Lovćenu nije hram nego nadgrobni spomenik, a istovremeno i spomenik kulture”. Sud je u rešenju ignorisao činjenicu da Vlada nije dostavila odluku iz 1952. godine koja je poslužila kao pravni osnov SO Cetinje za donošenje svoje odluke, a bio je obavezan da to učini, nego je konstatovao da zbog nedostavljanja, odnosno očigledno nepostojanja odluke Vlade, ”ne postoje procesne pretpostavke za ocjenu njene ustavnosti i zakonitosti”. Sud je, očevidno postupajući na ideološkim, a ne pravnim osnovama, konstatovao i da je odluka SO Cetinje zasnovana na ovlašćenjima iz Ustava i da je doneta u formi opšteg akta i da nije u suprotnosti sa odredbama Zakona o zaštiti spomenika kulture.

Osim napred navedenih dokumenata, u arhivi Mitropolije nema drugih spisa iz ovog predmeta. Iz tog razloga, u toku ovog istraživanja, pokušali smo da preko istoričara koji ima odobrenje za istraživanje u Državnom arhivu Crne Gore obezbedimo i ostale spise iz ovog predmeta. Državni arhiv Crne Gore je 28. maja 2013. godine obavestio podnosioca zahteva da, prilikom predaje arhivske građe između Ustavnog suda i Državnog arhiva 14. septembra 2000. godine, predmet pod brojem U 23/70 nije predat toj instituciji na čuvanje. U prilogu odgovora je priložen i zapisnik o primopredaji između Ustavnog suda Crne Gore i Državnog arhiva.

Nakon odluke Ustavnog suda, Mitropolija je 29. decembra 1970. godine pred Okružnim sudom u Titogradu tužbom protiv SR Crne Gore i Opštine Cetinje pokrenula postupak ”radi utvrđenja i zaštite prava vlasništva” nad Crkvom na Lovćenu. Uz tužbu su priloženi dokazi o svojinskim pravima Mitropolije nad Crkvom na Lovćenu, a od suda je traženo da utvrdi pravo svojine Mitropolije na hramu posvećenom Sv. Petru Cetinjskom; da tuženima zabrani premeštanje crkve i narušavanje njenog izgleda; da obaveže tužene na isplatu parničnih troškova i da izda privremenu meru kojom će tuženima zabraniti da do donošenja pravosnažne sudske odluke obavljaju bilo kakve, pa i pripremne i organizacione radnje kojima bi bio cilj uklanjanje crkve.

Javno pravobranilaštvo SR Crne Gore je 19. aprila 1971. godine Okružnom sudu u Titogradu dostavilo odgovor na tužbu u kome je navelo da prvotužena SR Crna Gora nije u pravnom odnosu sa Mitropolijom povodom Njegoševe kapele. Takođe, navedeni su i određeni istorijski podaci u soc-realističkoj interpretaciji među kojima su najinteresantniji sledeći: da je okupator 1916. godine ”delimično porušio” kapelu; da 1925. godine nije obnovljena Njegoševa kapela nego sagrađen nov objekat od drugog materijala; da predstavlja zadužbinu kralja Aleksandra kao suverena; da nije poznato da su se predstavnici Mitropolije tada protivili rušenju ostataka stare kapele; da je Lovćenska kapela po svojoj nameni Njegoševa grobnica, a ne crkva ili crkvena imovina; da je reč o nadgrobnom spomeniku i da nije građena sa namerom da bude crkva. Javno pravobranilaštvo je tražilo da se tužba i zahtev za izdavanje privremene mere odbiju kao neosnovani. Pravni zastupnici Mitropolije su 29. maja 1971. godine Okružnom sudu dostavili svoje izjašnjenje na odgovor javnog pravobranilaštva na tužbu.

Postupak je trajao više godina, a Odbor za podizanje Njegoševog mauzoleja na Cetinju je u avgustu 1972. godine porušio Crkvu Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu. Godinu dana pre rušenja, punomoćnici Mitropolije su se 26. avgusta 1971. godine obratili sudu sa obaveštenjem da je Odbor za podizanje mauzoleja odlučio da se crkva izmesti – demontira iako spor nije okončan. Zahtevali su da sud hitno zakaže ročište na kome bi se raspravljalo o predlogu za izdavanje privremene mere. Sudija u ovom predmetu je na svaki način opstruirao postupak zbog čega su punomoćnici Mitropolije više puta protestvovali kod nadležnih organa, ali bez uspeha.

Okružni sud u Titogradu je tek 20. maja 1975. godine doneo prvu presudu u ovom predmetu i odbio tužbeni zahtev Mitropolije. Punomoćnici Mitropolije su Vrhovnom sudu SR Crne Gore blagovremeno izjavili žalbu zbog svih zakonskih razloga. Na opšte čuđenje, predsedavajući parničnog veća sudija Marko Marković je 15. jula 1977. godine doneo rešenje kojom je ukinuo presudu Okružnog suda u Titogradu i predmet vratio na ponovno odlučivanje. U obrazloženju rešenja su veoma precizno navedene nezakonitosti koje je prvostepeni sud počinio. Okružni sud je obavezan da ukloni nedostatke u ponovljenom postupku. Ovaj sudski postupak nikada nije završen što, zajedno sa napred iznetim činjenicama, dovoljno svedoči o nasilju koje je izvršeno nad Njegoševim zemnim ostacima i Crkvom Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu. Važno je napomenuti da je i princ Mihailo Petrović Njegoš iz Pariza 1971. godine preko svojih punomoćnika protiv Opštine Cetinje i Zavoda za zaštitu spomenika kulture podneo tužbu ”radi zaštite groba Njegoševa”, ali se ni taj postupak nije razlikovao od prethodnog s obzirom da je ideologija bila iznad prava i zakona.

Sveti Arhijerejski Sabor i Sinod SPC i Mitropolija Crnogorsko-Primorska su tokom čitavog HH veka, a posebno u drugoj polovini, vodili veliku borbu za zaštitu Njegoševog zaveštanja i Crkve Svetog Petra Cetinjskog na Jezerskom vrhu na Lovćenu. Borba je vođena na medijskom, političkom, kulturnom i pravosudnom polju, ali bezuspešno. Međutim, borba za obnovu Lovćenske kapele traje i u HHI veku.

LITERATURA:
Durković-Jakšić, LJ. (1970), Njegoševa Crkva na Lovćenu pod zaštitom zakona, Beograd: ”Pravoslavlje”.
Kljakić, S: Peković, R. (2013), Sedam Njegoševih sahrana, Beograd: ”Jasen”.
Medaković, D: Stojković. Ž: Trifunović, L. (pr.). (1989), Sumrak Lovćena, Vršac, Šabac, Beograd: Eparhija Banatska, ”Glas Crkve”, ”Zadužbine Kosova”.
Džomić, V. (1996), Golgota Mitropolita Crnogorsko-Primorskog Joanikija (1941-1945), Cetinje: ”Svetigora”.

IZVORI:
Arhiv Jugoslavije, Beograd
Arhiv Mitropolije Crnogorsko-Primorske, Cetinje
Arhiv Svetog Arhijerejskog Sinoda SPC, Beograd

(Rad je objavljen 2014. godine u međunarodnom tematskom zborniku ”Od Kosovskog zaveta do Njegoševog makrokozma: Petar II Petrović-Njegoš (1813-2013.) povodom 200. godišnjice od Njegoševog rođenja)