Srpski rukopisi na teritoriji Ruske Federacije

Sa blagoslovom Njegove svetosti Patrijarha srpskog g. Porfirija, u organizaciji Biblioteke Srpske patrijaršije i Informativne službe Srpske pravoslavne crkve, 11. septembra 2024. godine, u kripti Hrama Svetog Save na Vračaru predstavljen je katalog Rukopisi serbskogo pravopisaniя Rossiйskoй nacionalьnoй biblioteki, autora Žane Levšine, naučnog saradnika Odeljenja rukopisa Ruske nacionalne biblioteke u Sankt Peterburgu.

Skup je pozdravnim slovom otvorio Njegovo preosveštenstvo Episkop moravički g. Tihon, vikar Patrijarha srpskog, koji se i sam, kao dugogogodišnji iguman manastira Studenice, bavio proučavanjem srednjovekovnih rukopisa, naglasivši značaj izdavačkog poduhvata i naučnog skupa i poželeo svima uspešan rad. Učesnicima i prisutnoj publici obratili su se zatim i g. Denis Cipkin, generalni direktor Ruske nacionalne biblioteke, kao i dr Zoran Nedeljković, upravnik Biblioteke Srpske patrijaršije.

Dr Denis Cipkin je istakao značaj rukopisnog nasleđa za kulturnu svest jednog naroda i pohvalio zajednički rad srpskih i ruskih istraživača, naglasivši spremnost Ruske nacionalne biblioteke da podrži istraživačke poduhvate koji se tiču istraživanja konkretno rukopisa napisanih srpskom redakcijom staroslovenskog jezika. Takođe, istakao je da objavljeni katalog predstavlja krunu istraživačkih napora, ali ne i kraj poduhvata.

Dr Zoran Nedeljković je naglasio da je promocija i naučni skup predstavljaju konkretnu realizacija Dogovora o saradnji koji su g. Cipkin i on potpisali u novembru prošle godine u Sankt Peterburgu. On je podsetio na dosadašnje napore i projekte koje je Biblioteka Srpske patrijaršije pokrenula i koji se tiču opisa srpskih rukopisa koji se nalaze van granica Republike Srbije. Rezultati tog velikog poduhvata su katalozi u kojima su ti rukopisi predstavljeni, a uskoro će iz štampe izaći opisi rukopisa iz Mađarske, a zatim i iz Poljske. Upravnik Patrijaršijske biblioteke je zahvalio svima, a najpre Njegovoj svetosti Patrijarhu srpskom g. Porfiriju i Svetom arhijerejskom sinodu na podršci i blagoslovu, kao i prisutnim arhijerejima, gostima iz Rusije i svim učesnicima skupa.

Prof. dr. Zoran Ranković, dekan Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu, podsetio je prisutne na srpsko-ruske književne veze tokom “dugog srednjeg veka”, govorio je o raznim načinima na koju su srpski rukopisi dospevali na tlo Rusije, o tipovima knjiga u srednjem veku, kao i o sadržaju i strukturi objavljenog Kataloga koji obuhvata 382 jedinice iz 15 različitih zbirki koje čine deo rukopisnog fonda Ruske nacionalne biblioteke.

Dr Vladan Trijić, načelnih Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije, je govorio o metodološkim principima zastupljenim u katalogu i značaju atribucije koju je sproveo autor Kataloga gđa Žana Levšina. Dr Trijić je poredio njen rad sa onim što se danas vrlo retki ljudi usude da uzmu na sebe, a to je da sami opišu celu jednu zbirku. – Ranije, takve poduhvate su izveli Dimitrije Bogdanović ili Mošin, a danas još i Dušica Grbić – podsetio je dr Trijić.

Na kraju promocije, publici se obratio autor Kataloga, gđa Žana Levšina, koja je govorila o ogromnom, višegodišnjem radu koji stoji iza tog naučnog izdanja. Ona je istakla značaj rada Vjačeslava Zagrebina (+ 2004.), koji je započeo rad na opisu južnoslovenskih rukopisa, kao i o principu na osnovu koga je odlučivala da li rukopis treba da uđe u opis ili ne, a to je pre svega princip pravopisni, tj. jezički, da li je pisan nekom od srpskih redakcija, prema pravilima neke od srpskih pravopisnih škola (zetsko-humska, raška ili resavska). Gđa Levšina je pokazala strukturu Kataloga i strukturu opisa, objasnila razlike u opisima koji se nalaze na internetu, a sve ilustrovala primerima na prezentaciji. Zaključak autora je da je sproveden veliki rad čiji je rezultat Katalog koji će biti nezaobilazna polazna tačka i veliko olakšanje svim budućim istraživačima.

Istog dana u kripti zavetnog hrama srpskog naroda uspešno je održan i naučni skup Srpski rukopisi na teritoriji Ruske Federacije. Na veoma posećenom skupu iznet je podatak da se u Ruskoj nacionalnoj biblioteci nalazi oko hiljadu srpskih srednjovekovnih rukopisa, kao i da je predstavljeni katalog od nemerljivog značaja jer svedoči o istoriji srpskog naroda, njegovog jezika i nivou kulture koja je iznedrila te rukopise. ​​​​​​

Na početku skupa govorio je g. Aleksej Sergejev iz Rukopisnog odeljenja Biblioteke akademije nauka u Sankt Peterburgu, koji je izneo podatak da je do sada registrovano 76 srpskih rukopisa (26 pisanih na pergamentu i 50 pisanih na papiru) u toj važnoj naučnoj instituciji, međutim u taj broj ne ulaze jako važan original Povelje Kulina bana i dve važne povelje srpskim manastirima. Izlaganje g. Sergejeva je propraćeno ekskluzivnim snimcima konkrentih rukopisa, što je obradovalo učesnike skupa imajući u vidu da, za razliku od srpskih rukopisa u Ruskoj nacionalnoj biblioteci koji su digitalizovani i nalaze se na internet prezentaciji ustanove, rukopisi iz Biblioteke akademije nauka nisu u potpunosti digitalizovani, pa je tako srpska naučna javnost imala prilike da rukopise vidi prvi put. Takođe, g. Segejev je izneo neke zanimljive podatke o pojedinim primercima rukopisa, a za neke fragmente je ukazao da se kodeksi iz kojih su uzeti nalaze ili u Ruskoj nacionalnoj bibliotece ili u Hilandarskoj zbirci.

Usledilo je vrlo živo, interesantno i temeljno izlaganje prof. dr. Viktora Savića, naučnog savetnika Instituta za srpski jezik SANU i profesora Filološkog fakultetu Univerziteta u Beogradu, koji je govorio o ruskim istraživačima koji su se bavili srpskim rukopisnim nasleđem i o posebno važnom delu srpskog rukopisnog nasleđa koje se danas čuva na teritoriji Ruske Federacije, a to su spomenici zapadnosrpske pismenosti. Pod zapadnosrpskom pismenošću podrazumevaju se dela takozvanog bosanskog tipa, objasnivši da ne postoji nikakvo lingvističko utemeljenje da se ovi spomenici ne smatraju delom srpske jezičke tradicije, kao i da su ta dela napisana isključivo ćirilicom. Veliki deo takvih rukopisa nalazi se u Giljferdingovoj zbirci, a kako prof. Savić ističe, Aleksandar Giljferding ih je prikupio ne sa teriotorije današnje Bosne i Hercegovine, već sa prostora koji je poznat pod nazivom Stara Hercegovina, a koji obhvata značajan deo današnje Crne Gore. Prof. Savić je istakao da je Ruska nacionalna biblioteka danas najveći čuvar zapadnosrpskih srednjovekovnih kodeksa na teritoriji Ruske Federacije.

Gđa Žana Levšina je podsetila da se u Ruskoj Federaciji, osim u Peterburgu i Moskvi, srpski rukopisi mogu naći i u Tveru, Pskovu, Novosibirsku i Nižnjem Novgorodu, a zatim je predstavila četiri srpska rukopisa koji se čuvaju u Naučnoj biblioteci Sanktpeterburgškog univerziteta, među kojima su dva rukopisa koja ranije nisu bila poznata, odnosno njihovo postojanje nije odraženo ni u jednom inventaru ili katalogu kao srpski rukopis.

Dr Vladan Trijić, načelnih Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije, na kraju skupa je govorio o značaju srpskog rukopisnog nasleđa koje se čuva u Rusiji i posebno se osvrnuo na ona dela koja su nekad bila deo hilandarske biblioteke, a pomenuo je i pojedine institucije u kojima se srpski rukopisi čuvaju poput Držvanog istorijskog muzeja, Ruske državne biblioteke u Moskvi i Arhiva drevnih akata, pa je okvirna brojka srpskih rukopisa na teritoriji Ruske federacije blizu 1000. – Mi danas zapravo i ne znamo tačan broj, a posebno je u tom smislu interesantna Ruska državna biblioteka i Istorijski muzej, jer će tu izvesno biti i novih otkrića. Osim u Srbiji, gde je kao što je i logično, najviše sačuvanih srpskih srednjovekovnih rukopisa, na drugom mestu po broju sačuvanih srpskih srednjovekovnih pisanih spomenika je sigurno Rusija, uz Grčku i Svetu Goru. Tema današnjeg skupa ima najveći nacionalni značaj, jer jedino čuvanjem i proučavanjem našeg nasleđa možemo da obezbedimo sigurnu budućnost na zdravim temeljima i na istini. Rukopsi sami po sebi nisu samo svedoci pismenosti, nego i svedoci raznih događaja, ljudskih sudbina, ličnosti pisara i naručioca dela, čuvari dragocenih zapisa i prvorazredni izvori za proučavanje istorije, jezika i kulture jednog naroda- – zaključio je dr Trijić.

Izvor: SPC