Stari konflikti: Paralele i nepotrebnosti

U Crnoj Gori se, s vremena na vrijeme, zakonomjerno javljaju osvrti na ideološke podjele davno prohujalih vremena.

Potom ide polemika, tokom koje se, po pravilu, gubi generalna slika koja ukriveno lebdi nad tim starim podjelama, a primat uzima strast.

Posebno je to uočljivo ako rasprava ide o podjelama koje su se desile u Crnoj Gori tokom Drugog svjetskog rata.

Podjela, umjesto zajedničkog otpora zlu

Ipak, ako stvari posmatramo s praktične tačke gledišta, reklo bi se da su i partizani i četnici bili, što se tiče interesa naroda- dva nepotrebna ideološka i vojna pokreta, i to iz više razloga.

Prvo, oba pokreta su napravljena voljom inostranih sila: SSSR- a i Londona. Samim tim, u sebi su imali krupnu sistemsku grešku- jer su služili tuđim interesima, na uvijek klizavom geopolitičkom terenu.

Drugo, očigledno je da je u tom vremenu pravoslavnom narodu bio neophodan samo jedan jak oružani ustanički pokret.

Naravno, ne da bi se borio protiv premoćnih Sila Osovine, koje su zgazile cijelu Evropu, pa je unaprijed bilo jasno kako će proći naša “dupla šaku jada” koja im se suprotstavljala!

I treće, taj jedinstveni ustanički pokret je morao imati samo jedan zadatak- zajedničkim silama umlatiti vojne formacije NDH i Velike Albanije, koje su nam nemilosrdno satirale civile, skrivajući se iza leđa Sila osovine.

Nema sumnje da je uvijek, i neosporno, ispravan cilj borbe- zaštita sopstvenog naroda, pogotovo civila, i to- svim mogućim sredstvima.

Trinaestojulski ustanak- ustanak bjelaša iz ’18!?

U Crnoj Gori je, tokom okupacije 1941., ključni raskol nastao poslije kraha Trinaestojulskog ustanka.

A Trinaestojulski ustanak je bio fenomen u tom smislu što su ga, po političkoj strukturi, u ogromnom procentu- izveli oni koji su se tretirali kao „bjelaši“!

Osnova ovoj tezi je sledeća- 1918. godine crnogorski komunisti su listom bili bjelaši i antikomiti, te sa monarhistima opredijeljenim za unitaristički vid ujedinjenja- učestvovali u stvaranju nove države- Kraljevine SHS.

Sudbinski se desilo da su i 1941. godine crnogorski komunisti sa istim tim monarhistima- digli Trinaestojulski ustanak.

Dakako, u određenoj mjeri su u tom ustanku učestvovali i „zelenaši“, iako je njihovo tadašnje rukovodstvo pružilo ruku Italijanima, koji su ih brzo politički marginalizovali.

Tako su od 32.000 ustanika Trinaestojulskog ustanka- 7.000 učesnika činili komunisti i skojevci, a 25.000- monarhisti.

Poslije izbijanja ustanka, okupacione vlasti su momentalno krenule u obračun, čiji je ishod odlučila vojna moć suprotstavljenih strana.

Recimo, crnogorski general Milija Stanišić je navodio da je na Crnu Goru, koja je tada brojala oko 400.000 stanovnika, napalo 130.000 neprijateljskih vojnika, od čega preko 100.000 italijanskih vojnika i oko 20.000 pripadnika albanske i Muslimanske milicije iz Plava, Gusinja, dijela Sandžaka i Metohije, koji su vršili funkciju kaznene ekspedicije…

Trinaestojulski ustanak, koji je faktički bio ustanak pravoslavnog naroda u Crnoj Gori- relativno je brzo ugušen silama okupatora, sve sa odmazdama nad civilima!

Raslojavanje- kao posledica poraza

Nema sumnje da je korektno analiziranje teme raskola, poslije sloma Trinaestojulskog ustanka, ključ rješenja razumijevanja problema toga znakovitog istorijskog razilaženja.

Samim tim, i smirivanja strasti!

Jer, taj raskol se nije desio samo na relaciji komunisti- monarhisti, već se on u određenoj mjeri desio i u komunističkom pokretu, što se ne može zaobilaziti.

I tu se kao upečatljiv primjer javlja situacija poslije Pljevaljske bitke, koja se dogodila 1. i 2. decembra 1941. godine.

Tada je elitna partizanska jedinica od 3.690 boraca napala Pljevlja, u kojima su se nalazili odlično utvrđeni italijanski vojnici.

Desio se težak vojni poraz partizana, sa 226. poginulih i 262, ranjenih boraca, poslije čega je nastalo krupno partizansko rasulo.

Samo 800 boraca je ostalo da se i dalje bori u partizanskim redovima, a ostali su se, demoralisani, vratili kućama, tačnije- dezertirali.

Ove podatke je predočio Branko N. Filipović, inače publicista lijeve provinijencije, u svojoj knjizi „Mrtvi ne zbore“!

Trojni raskol učesnika ustanka

Samim tim, sve su prilike da se u stvarnosti desio trojni raskol učesnika Trinaestojulskog ustanka.

Naime, imamo komuniste čiji vrh je želio, u jako nepovoljnim uslovima, po svaku cijenu nastaviti sukob sa okupatorom, ne gledajući koja će se cijena platiti.

Potom četnike, koji su po svaku cijenu bili protiv sukoba sa nemjerljivom silom okupatora, jer bi ona mogla satrijeti civilno stanovnišvto.

Ali, imamo i treću grupu, „apstitente“- koji nisu htjeli učestvovati u ovim varijantama. Tačnije, niti su željeli prići četnicima- i dobiti etiketu kolaboracionizma, niti učestvati u borbi komunista- koja nije imala zdravog smisla.

Sve ostalo, što se potom desilo, na samom kraju rata- je čista sudbina. A ona nije bila u rukama vođa komunističkog i monarhističkog pokreta.

Zakonomjerni nestanak kroz lavirinte istorije

To možemo vidjeti kroz dva primjera. Recimo, četnički pokret je stvorio London i ugasio London! Ali, snažni grčki partizanski pokret je stvorio SSSR, i ugasio SSSR.

Ta dva pokreta su imala istu sudbinu, isto su rastrgnuti, iako se radilo o raznim ideološkim pravcima i raznim „prekidačima“, koji su ih „uključivali i isključivali“ kako im se prohtijelo!

I pored svega navedenog, jasno je da su i partizani i četnici, po svojoj narodnoj strukturi, bili dva naša pokreta, među kojima se, u opštem haosu, postojano dešavalo „prelivanje boraca“.

U susjednoj Hrvatskoj se oni ne razdvajaju, pa se izraz „srbo- četnici i srbo- komunisti“ koristi „u paketu“, bez razdvajanja, kao oznaka za neprijatelje mile im marionetske države?!

A sva se konfliktna priča, iz toga vremena, na kraju završila tako što su četnici vojno poraženi, a komunističke ideje propale temeljno i u potpunosti.

Interesantan kraj, poslije mora krvi besmisleno prosute nizašta!