Strah Amerike od saveza Rusije i Kine

U poslednje vrijeme čuju se glasovi stručnjaka za koje se pretpostavlja da su dobro informisani a u kojima se osjeća mješavina čuđenja, zabrinutosti i zbunjenosti. Ali tekst Dejida A. Endelmana Rusija i Kina novi najbolji drugari? (Russia and China new best chums?) otvara sasvim novu perspektivu. Dejvid Endelman je čovjek kome geopolitika nije strana prema mnogim kriterijumima. Član je USA Today odbora, glavni urednik World Policy Journal i autor knjige o posledicama Versajskog mira.

U pomenutom tekstu Endelman ukazuje na opasnost od jačanja veza između Rusije i Kine. On govori o opasnostima za budućnost SAD, koja može svojim nebalansiranim potezima u Ukrajini gurnuti Rusiju u savezništvo sa Kinom. Takva teza je, najblaže rečeno, zapanjujuća.

Informacije o saradnji Rusije i Kine već su godinama pristupačne. Saradnja između dvije zemlje je u poslednjih petnaest godina prošla kroz mnoge faze i analitičari mogu bez poteškoća doći do zaključka da je nivo povjerenja i strateške saradnje između Rusije i Kine dostigao vrlo visok stepen. Naravno, nije u naravi istočnog mentaliteta da sve oglašava na velika zvona, dok suzdržanost, pa i doza netransparentnosti, ne dozvoljavaju pun uvid u status tih odnosa.

Ipak, neki obrisi saradnje su potpuno jasni. Na primjer, Šangajska organizacija za saradnju (ŠOS) ne krije svoj cilj: uspostavljanje novog pravednijeg svjetskog poretka. A ključ tog svjetskog poretka je u izgradnji međusobnog povjerenja među državama koje vide bezbjednost kao nedeljivu. Nema bezbjednosti sve dok postoje ekskluzivne grupe zemalja koje za sebe zahtijevaju potpunu bezbjednost, dok drugi nemaju pravo ni na elementarnu samoodbranu od agresije, terorizma, secesionizma, i u kojima se podriva socijalni mir a vlast biraju strani predstavnici. ŠOS već godinama unapređuje svoje odnose u ekonomskoj, kulturnoj i bezbednosnoj sferi. I već godinama veliki broj zemalja ima status posmatrača kako bi se postepeno razvilo kritično strateško uzajamno povjerenje.

Čemu onda tolika doza uznemirenosti da će „sankcije SAD i Zapadne Evrope protiv ruskog predsjednika Vladimira Putina i njegovih krugova, bez obzira koliko opravdane, dovesti u opasnost i potkopati više od pola vijeka rada svih američkih predsjednika na trajnoj podjeli i građenju nepovjerenja između Kine i Rusije“? Takve izjave, bazirane na obligatornim formulama izražavanja, danas neophodne u zapadnim javnim komunikacijama, same po sebi otkrivaju stanje geopolitike SAD. U toj rečenici prisutne su tri formule. Prva je definicija saveznika – SAD i Zapadne Evrope. Istočna Evropa, iako već odavno u EU i NATO, još se ne pominje u takvim formulama. Istočna Evropa se pominje samo u formuli o „opasnosti od Rusije“. Druga formula je bazirana na trajnosti uspješne američke politike podsticanja nepovjerenja između Rusije i Kine. I treća formula je obligatorna personifikacija Rusije da bi se liku Vladimira Putina i „njegovih krugova“ pripisala krivica za sve što SAD proklamuje kao krivicu.

Prema ovim formulama, nema mjesta čak ni za pretpostavku da se Rusija i Kina dobro razumeju i da im je strateška orijentacija zajednička. S obzirom na obligatornu formulu, u kojoj su SAD jedini aktivni pokretač istorije, dnevna politika i taktika, kontradikcije tekućih odnosa, pa čak i najsitniji detalji izdvajaju se iz konteksta i postaju dokaz da je američka politika uspješna. Formula vidi taktiku, dok odbija da vidi strategiju. Kako je to moguće? Da li je to proizvod američkog ubjeđenja da imaju moć stvaranja realnosti i da se stvarnost oblikuje i savija pod tom moći? Ili je posredi nešto drugo?

Autor nam daje uvid u kompleksnost svijeta Imperije, u kome Imperija nikad ne greši. Zato se sa dozom nevjerice primaju izjave evropskih državnika i funkcionera da će se promijeniti „kalkulacija“ između Moskve i Pekinga. To otkriće da bi se mogla ujediniti Evroazijska zemljana masa – gde je jedna zemlja bogata u resursima, dok je druga finansijski i industrijski gigant i najmnogoljudnija zemlja na svijetu –po autoru, je opasnost, i ostavilo bi trajne posledice po Zapad u vojnoj i ekonomskoj sferi. Primjera radi, francuski Mond je objavio vrlo „zabrinjavajuću“ geografsku kartu koja ukazuje na duboke veze između svake evropske zemlje i Rusije. Mond odbacuje Obaminu frazu da je Rusija samo jedna „regionalna sila“, već je „kum“ drugih regionalnih sila, tako da mnoge evropske zemlje zavise od ruskog gasa, od stoodstotne do „samo“ 40-odstotne zavisnosti u Njemačkoj.

Odjednom, na zaprepašćenje svih, sve se može mijenjati. U maju Putin odlazi u državnu posjetu Kini. Agenda uključuje i 30-godišnji ugovor o isporuci gasa Kini, što bi predstavljalo oko 38 milijardi kubnih metara gasa godišnje, počevši od 2018. Taj ugovor sasvim sigurno neće biti u dolarima. Rusija, zarađujući kineske juane, nije ograničena na kupovinu kineskih proizvoda. Naime, Rusija već ima svoje kompanije registrovane u Kini i može trošiti juane koristeći ugovore između Kine, Japana, Južne Koreje i mnogih drugih zemalja koje imaju ugovor sa Kinom o trgovini u sopstvenim valutama.

Endelman se, sa dozom zbunjenosti, „brine“ da može imati velike posledice ako Rusija namjerava da se izvuče iz „zapetljanih odnosa sa nepouzdanim evropskim partnerima“. Rusija je jedan od najvažnijih investitora u Evropi, dok SAD i Evropa investiraju u Rusiji. Direktne investicije stranih kompanija u Rusiji su samo u 2013. godini dostigle rekordnih 94 milijarde dolara. Rusija je jedna od najvažnijih destinacija za evropski izvoz. Njemački konglomerat Simens je usred ugovora od 2,5 milijarde evra za modernizaciju ruskih lokomotiva. Trgovina između Rusije i EU je u 2013. godini iznosila više od 400 milijardi dolara, što je samo malo manje od trgovine između Kine i SAD.

Međutim, iz perspektive SAD, Rusija i Kina su još uvijek pod uticajem ere Maoa i Staljina, i tek sada, kada je Rusija „izbačena“ iz G8, njih dvije mogu postati vođe novog bloka – ŠOS. Iz perspektive onih koji prate rusko-kineske strateške odnose, takvo rezonovanje je začuđujuće. Kao da se cijela Evroazija odjednom probudila kada je Rusija „izbačena“ iz G8.

Takođe, onima koji su tek sada postali svjesni implikacija rusko-kineskog strateškog saveza izmiče i činjenica da se Rusija vrlo sistematski sprema za novi poredak. Jasni potezi – prividno kao odgovor na svaku novu pretnju sankcijama – predstavljaju smišljen plan. Pozornica je spremljena za nove korake u tom pravcu. Tako je Rusija, kada su Visa i MasterCard poništile platne kartice izdate u nekim ruskim bankama, objavila osnivanje svog platnog sistema. Takav korak se ne objavljuje ako već nije u fazi primjene.

I, dok je Obama pokušao da ubedi Evropu u svoj program dalje izolacije Rusije, tek tada je navodno postalo očigledno da se Evropa boji da će time izolovati sebe, dok će Rusija pronaći nova tržišta i nove izvore investicija. Dejvid Endelman zaključuje da SAD moraju da obrate pažnju na evropsku zabrinutost da će Rusija konačno okrenuti leđa Zapadu i prigliti svoje nove mogućnosti na Istoku. I da bi takvo pomjeranje imalo duboke posledice po Evropu i SAD.

Da se vratimo na početak teksta i obligatorne formule izražavanja, koje danas moraju poštovati svi autori na Zapadu ako imaju ambicija da imaju glas i uticaj u svijetu medija i politike. Šta nam u tom svijetlu zaista kaže Dejvid Endelman? Kaže nam kako je formula koju svi analitičari moraju da prihvate da „ograničenost današnje rusko-kineske saradnje, jer je to bila uspješna politika pola vijeka svih američkih predsjednika“, sada zavisi od daljih akcija hegemona. I samo akt Amerike u ovoj krizi to može promijeniti. Prema tome, Amerika mora da pronađe pravu ravnotežu između agresivnog postavljanja prema „regionalnoj sili“ Rusiji, koju treba „kazniti“, i potrebe da se ne bi slučajno i nenamjerno stvorila alijansa štetna po interese Zapada. Samo politika Amerike može da mijenja stanje geopolitike rivala poput Rusije i Kine ili bilo kakvih odnosa na kugli zemaljskoj.

Kada se analitičari dobrovoljno podvrgavaju formulama u okviru kojih će vršiti svoje „analize“, postiže se stanje potpune zatvorenosti sistema za bilo kakve činjenice koje se ne uklapaju u formulu. Ali formule se moraju prilagođavati stvarnosti iako hegemon ne može nikada priznati da se stvari mogu promijeniti izvan sfere volje. Tako se i ovdje nagovještava moguća promjena formule – ili barem probni balon promjene. Ovako se može interpretirati Endelmanovo shvatanje promjena u okviru postojeće formule – dajući toj formuli istovremeno vječnost ali i taktičku redefiniciju. Da bi se sprečile negativne posledice po Evropu, kao i da bi se spriječilo „nenamjerno“ guranje Rusije i Kine u zagrljaj veliki hegemon mora da balansira te kontradiktorne interese. To ne zavisi od namjera Rusije i Kine, već samo od odluke Amerike. Tako da se mogu balansirati odnosi sa Evropom, a da se istovremeno smanji pritisak na Rusiju da bi ostala privržena Evropi. Međutim, to je probni balon Obamine administracije, balon koga će okoreli neokonzervativci lako probušiti.

Tvrdokorni neokonzervativci, koja dominiraju u dvopartijskom sistemu, neće olako propustiti priliku da nastave medijsku kampanju ponižavanja Putina, čak i ako popuste u nekim suštinskim pitanjima u Ukrajini. Kampanja protiv Putina ima dalekosežne ciljeve. Osnovni je da se Putin pretvori u ličnost sa kojom zapadni funkcioneri neće komunicirati. Angela Merkel se ne pridržava tog nametnutog poretka, i sve jače se čuju glasovi u Njemačkoj koji odbijaju izolaciju Rusije. Moskva, s druge strane, neće moći da prihvati ulogu Njemačke kao neke vrste pedagoga posrnule Rusije. Drugim riječima, Njemačka će morati da ponudi puno više u odnosu sa Rusijom od svoje volje da održi od Amerike odobren formalno prihvatljiv nivo komunikacija sa Rusijom. Zato će se i budući odnosi Kine i Rusije posmatrati kroz spoznaju da svijet postoji izvan zvaničnih formula Vašingtona.

Kakvi će signali biti poslati posle Putinove posjete Kini u maju? Kina je već otpočela svoju kampanju posjetom Evropi, koju je otvoreno pozvala da se ekonomski pridruži Kini. To je poruka Evropi da se prejako ne vezuje za američku ponudu transatlantskog savezništva. Poruka je bila direktna: Kina je predočila Evropi kakvu bi moć imala u Savjetu bezbjednosti UN. Odnosno, Evropa i Kina imaju tri glasa u Savjetu bezbjednosti – većinu. Takva poruka – da Evropa odbaci svoju trajnu povezanost sa SAD – je bez presedana. Ali je bazirana na stvarnoj moći: kineske investicije Evropi su neophodne za pokretanje umrtvljenih ekonomija. Rusija, sa svoje strane, šalje suptilnu poruku Njemačkoj da nije nezamenjiva. Naime, Rusija i Japan jačaju energetske odnose kroz planove za učešće Japana u novim arktičkim istraživanjima. Japan je isto tako zainteresovan za korišćenje ruskog Sjevernog prolaza za vrijeme plovidbene sezone, skraćujući transport za Evropu za više od nedelju dana. A, istovremeno, kao i planirani kopneni prevoz između Dalekog Istoka i Evrope – infrastruktura novog pravca u prevozu kontejnera preko Evroazije ukazuje na potencijalno veću ulogu japanske tehnologije, mašinske industrije i plovidbenih kapaciteta.

Da li će Rusija i Kina nastaviti sa dvosmisleni porukama jačanja odnosa u svim sferama ekonomije i politike, ali sa definitivnim naglaskom na neblokovski karakter svojih odnosa, ili će se ton promijeniti u pravcu novog svjetskog poretka? I jedan i drugi pristup imaju svoje vrednosti. Prvi pristup – netransparentnost odnosa – pojačava potrebu Zapada da zadovolji i Kinu i Rusiju sa ciljem da ih sprečava da „žure“ u zagrljaj. Nagoveštaj novih smjernica odnosa će uticati na svjetski poredak u pozitivnom pravcu jer će dozvoliti manjim zemljama da jasnije postave svoje strateško opredeljenje. Ali će isto tako dozvoliti hegemonu da se ne osjeća ugroženim i dati mu vremena za reformu hegemonistickog pogleda na svijet. Nezavisno od volje hegomona, baza hegemonije se izmješta kao pjesak pod tihim talasima. Ovu harmoničnu poželjnu sliku postepene promjene u globalnim odnosima može potresti finansijska kriza. Jer, sve od 2008. do danas, samo se saniraju posledice, a ne diraju uzroci. Beg od trgovine dolarima je samo jedan od simptoma zabrinutosti za globalni finansijski sistem.

Ali i za to postoji već davno formulisani odgovor u svim zapadnim institucijama i medijima – sve je pod kontrolom.