Sva dobročinstva i zadužbine oca Tome

Piše: Advokat Predrag Savić

Kada bi se kojim slučajem birali šampioni u dobročinstvu u novije vreme onda bi verovatno među najozbiljnijm kandidatima bio pokojni protojerj stavrofor Tomislav Marković, srpski sveštenik iz Dortmunda i major britanske armije. Teško je pobrojati sve šta je ovaj dobrotvor i jedinstven čovek u srpskoj dijspori uradio za srpski rod.

Bio je duhovnik srpskoj emigraciji, odigrao je značajnu u logu u prevazilaženju raskola između SPC i Novogračaničke mitropolije, bio je mecena mnogim psicima, slikarima i ostalim umetnicima. Za vreme raspada bivše Jugoslavije i rata poslao je na stotine šlepera pomoći najugroženijima, obezbedio je stipendije za 300 ratne siročadi, pronašao je iz nemačkih i drugih evropskih muzeja u domovinu vratio mnoge crvene relikvije i umetnička dela od izuzetnog značaja opljačkana tokom Drugog i Prvog svetkog rata, vodio brigu o srpskim vojničkim i logoraškim grobljima u rasejanju…

Otac Toma, kako su ga zvali svi koji su ga poznavali, rodio se 1940. godine u blizini Kragujevca, u selu Dobrača. Po završetku studija teologije i filologije u Beogradu, počinje nesvakidašnja pečalbarska odiseja ovog istaknutog srpskog rodoljuba i trajaće sve do njegove smrti 2004. godine. Zahvaljujući Blagoju V. Saviću, pesniku, slikaru, guslaru i novinaru koji trenutno živi u Londonu u prilici smo da  uz eksluzivne snimke i  fotografije, rekonstruišemo  životni put oca Tome.

Završio je Bogosloviju i Bogoslovski fakultet u Beogradu, a uporedo je studirao ruski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Po zavrsetku studija upisao je 1965. godine poslediplomske studije u Beču, posvetivši se izučavanju dela Vladike Nikolaja Velimirovića. Već naredne godine prelazi u London. Nakon ženidbe Londonu tadašnji episkop Lavrentije, rukopoložio ga je za sveštenika, a potom je izabran za sekretara vladike Lavrentija i tadašnje zapadnoevropske eparhije SPC.

Otac Toma koji je otvoreno izražavao svoje nezadovoljsrvo zbog Brozoe vladavine i njegovog nedomokratskog režima, javno 1970. godine odbija poziv da u Amabasadi tadašnje Jugoslavije prisustvuje proslavi  29. novembra, tadašnjeg juslovenskog dežavnog praznika –  Dana Republike. Zbog javne kriitke nedomkratskog komunističkog režima i avnojevskih tekovina koje se obeležavaju 29. novembra biva –  raščinjen.

I kada je izgledalo da je u bezizlaznoj situaciji otac Toma uhlebljenje pronalazi u pri Vaseljenskoj patrijaršiji. Odlukom tadašnjeg Vaseljenske  patrijaršije od 1971. godine otac Toma je postavljen za vojnog sveštenika za sve pravoslavce u britanskoj armiji na Rajni.

Njegova parohija je široko područje SR Nemačke, a kasnije i veći deo Evrope. Da bi svuda stigao na vreme, imao je na raspolaganju i službeni helikopter, kojim je, nakon uspešno završene obuke, sam pilotirao! Pored svešteničkog čina prota je dobio i visoki oficirski čin – major britanske armije.

Bio je tesno povezan sa svim Srbima u rasejanju gde je pokretao i predvodio humanitarne, kulturne i druge aktivnosti na povezivanju sa maticom. Njegov patriotski odnos najbolje izražava maksima koju je često ponavljao: “Srbi treba da imaju samo jednu partiju –  Srbiju“.

Imao je veliki uticaj ne samo među srpskom dijasporom već u  nemačkoj i brtianskom javnom mnjenju. Zapadnosevropski mediji  rado su objavljivali njegove stavove, a  prota Toma se nije libio da osudi ni Genešerovu tj. nemačku spoljnu politiku prema Balkanu  i Srbiji. Pisao je otvorena i oštra  pisma Genšeru, tadašnjem nemačkom ministru spoljnih poslova.

I kada su mu neki zamerali zbog teških reči i kvalifikiacija izgovorenih na račun nemačke spoljne  politike, on bi odgvoarao „da se kao pripadnih okupatorske britnaske armije na tlu SR Nemačke bori  protiv huškanja na rat i podsticanja na nove zločine“! Nije se plašio otac Toma da Nemcima spočita zločinačku ulogu u Drugom svetskom ratu zbog koje su britanske i druge savezničke trupe u Nemačkoj imale poseban status  i ulogu sve od 1996. godine.

U britanskoj vojnog bazi u Dortmundu, otac Toma Marković vodio je kartoteku, u kojoj se nalazila imena svih 36.000 oficira i vojnika Juguslovenske kraljevske vojske koji su po završetku Drugog svetskog rata odbili da se vrate iz nemačkih i drugih koncetracionih logora u otadžbinu, pod komunističkim Brozovim režimom.

Zahvaljujući ocu Tomi sačuvane su mnogobrojna svedočanstva o sudbinama tih većinom univerzetski obrazovanih ljudi koji su se odlučili da ostanu emigraciji. Ti ljudi posle patnji u fašističkim logorima, opet su smešteni u savezničke logore. Postepeno ti oficiri i vojnici iz savezničkih logora bivaju angažovani u stražarskim i zaštitarskim službama pri britanskoj i američkoj  armiji.

Obavljali su  najteže fizičke poslove i službovali kao stražari, čistači i ostalo  pomoćno osoblje kod savezničkih armija. Samo je dvadesetak generala Jugoslovenske kraljevske vojske po oslobođenju iz logora dobila odmah penzije i smeštaj u jednom nemačkom dvorcu, a  potom i francuskom gradiću. Ostali su čekali i borili se dobiju iseljeničke vize i dozvole za Englesku, Ameriku, Australiju…

Otac Toma Marković vodio je brigu o tim preživelim emigrantima, služeći liturgije u njihovim parohijama. Bio je i njihov duhovnik i zaštitnik. On je najstarije i zanemoćale redovno  obilazio i materijalno pomagao jer, oni  su SR Nemačkoj na kraju  zbog logoraških patnji službe u savezničkim jedinicama posle Drugog svetskog rata dobijali mesečnu naknadu od svega 800 nemačkih maraka. Pošto većina od njih smela da se vrati u otadžbinu zbog straha da se neopravdano nalaze na spiskovima ratnih zločinaca otac Toma im je ispunjavao poslednje želje i njihove posmrtne ostatke dovozio u Srbiju.

Ovaj neverovatni čovek vodio je veliku brigu i plaćao zakupnine za sve srpske grobove na ratničkim i logoraškim grobljima širom Nemačke. Nema groba srpskog logoraša u Nemačkoj  da za njega nije znao otac Toma i da na njemu nije služio  pomene.

S velikim ponosom otac Toma Marković, vodio je brigu o spomenicima i grobovima Slovenaca, Hrvata i muslimana, koji su ostali verni Kralju i odbili da se iz logora smri vrate i pristupe kvisliškim jedinicma na prosturu bivše  Jugoslavije tokom Drugog svetskog.

O stradanju tih velikih patriota koji su umesto više puta ponuđenih domobranskih, ustaških ili uniformi handžar divizija izabrali da ostanu u logoraškim odorama, uz svoje srpke saborce u „fabrikama smrti“, gde su mučenički i skončali živote, otac Toma je takođe, posedovao posebnu kartoteku, koju je sa velikim poštovanjem pokazivao samo odabranima prijateljima poput Blagoja V. Savića.

Kao čovek i sveštenik od izuzetnog  ugleda odigrao je i veliku ulogu u prevazilašenju raskola u SPC. Bio je spona u  pregovorio između Novogračančke mitropolije, kojoj  formalno pripadao i patrijarha pavla i Srpske Patrijaršije. Blagoje Savić je  u to vreme filsmskom kamerom zabeležio izjave oca Tome Markovića, koji se Bogu zahvaljuje zbog prevazilaženja raskola u SPC, ocenjujući najveće zlo koje su komusnisti nametnuli srpskom narodu. I tom prilikom ostao je skroman ne želeći da govori o svojoj ulozi. Samo je istakao  da je imao veliku čast i sreću da vidi i sluša Njegovu svetost patrijarha sprkskog Pavla.

Prota Toma Marković je 1975. godine osnovao u Dortmundu Pravoslavnu zajednicu “Sveti Petar Cetinjski” sa parohijskim domom Oplenac, koja i danas postoji. O stvaranju parohije u Dortmundu, pretvaranju katoličkog u pravoslavni hram, otac Toma je takođe govorio je Blagoju V.Saviću u filmsku kameru. Tako smo  saznali da su Srbi iskoristili blagonaklonost jednog katoličkog biskupa i dobili katoličku crkvu u zakup na 99 godine. Zasukali su rukave i od katoličkog hrama napravili pravoslavnu crkvu sa kojom da danas ponosi srpska dijaspora.

U mladosti je otac Toma doživeo brojne nepravde  zbog svojih antikomunističkih stavova, ali nije se mirio ni sa nepravdama u ime demokratije. O njegovoj pravdoljubivosti govore mnogi primeri.

Kao sveštenik u britanskoj armiji, imao je čin majora.  Međutim, kada je 1999. godine NATO počeo da bombarduje našu zemlju, otac Toma je u znak protesta skinuo čin i na naramenice na  uniformi stavio pravoslavne krstiće. Kao predsednik Nadzornog odbora Fonda rasejanja za maticu, na jednoj konferenciji u leto 2002. godine, obratio se tadašnjim vlastima u Beogradu:

‘Razumeo sam vas, vi, dakle, nećete nas (iz dijaspore), ali hoćete naše pare“.

Posebnu ulogu otac Toma Marković imao u spašavanju i vrćanju u Otdžbinu srpskih crkvenih relikvija, među kojima su crkvena zvona, ikone i krstovi  koje su nemački okupatori opljačkali i odneli u  Prvom i Drugom svetkom ratu. Napojznatiji je slučaj  krsta koji je kralj Aleksandar Obrenović na dan svog miropomazanja 1889. godine poklonio manastiru Žiča.

Krst pre svega ima ogromnu duhovnu i istorijsku vrednost, ali je i izuzetan umetnički rad. Ova dragocena relikvija vraćena je u Srbiju pre desetak godina, nakon skoro sedam decenija od krađe i posle sedmogodišnje pravne borbe.

Tokom ratnih razaranja neznano na koji način krst je nestao iz Žiče i obreo se u Nemačkoj. Jedan nemački vojnik je 1946. godine ovaj krst doneo u katoličku u dijecezu ili, kako bismo mi rekli, eparhiju u gradu Paderbornu. U muzeju te dijeceze ovaj krst je čuvan narednih decenija. Tek 1991. godine tragajući za opljačkanim srpskim blagom pronašao ga je protojerej Toma Marković , koji je, videvši natpis na njemu i o tome obavestio Srpsku pravoslavnu crkvu. Odmah  je podnet zahtev za povraćaj ove svetinje.

Ovaj izuzetni umetnički rad u osnovi ima drveni krst oko koga je majstorskom rukom, najverovatnije čuvenih prizrenskih filigrana, urađen raskošni krst od srebra, delimično pozlaćen i ukrašen dragim kamenjem. Na njemu na postolju piše: „Aleksandar Obrenović, kralj Srbije po milosti božjoj i volji narodnoj, manastiru Žiči na dan svoga miropomazanja 20. juna 1889. godine“.

Na porodičnom imanju svoje majke, u selu Ljuljaci, površine šest hektara, otac Toma sa svojom suprugom Milicom, vernim pratiocem celog njegovog života, podigao je hram Svetog Jovana Krstitelja i parohijski dom. Crkva je podignuta za pokoj duše dede Jovana, oca Tominog, solunskog borca i nosioca Karađorđeve zvezde, kao i za sve borce iz okoline Ljuljaka, palih u oslobodilaščkim ratovima 1912 od 1918. godine. Ispod crkve je sagrađena kripta za oca Tomu i njegovu suprugu.  U tu kriptu u martu 2004. godine je i sahranjen. Opelo je služio mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović sa sveštenoslužiteljima eparhija šumadijske, žičke, braničevske i arhiepiskopije beogradsko-karlovačke.

–Blažen je onaj kojeg si primio, Bože. Tim rečima Crkva i mi ovde sabrani ispraćamo našeg saslužitelja Tomislava Markovića – rekao je mitropolit Amfilohije.

On je podsetio da je sa ocom Tomom zajedno studirao na Bogoslovskom fakultetu i naglasio da je upokojeni protojerej kroz sav svoj život nosio „dinamizam i snagu svojstvenu Šumadincima“.

-Uvek je bio prvi među studentima da započne svaki častan posao. Takav je ostao do poslednjih dana. Dramatika njegovog života je i dramatika njegovog naroda. Kroz ceo svoj vek nosio je breme svoje i svoga roda. Gospod zna koliko je onih koje je otac Toma pomogao, osnažio, utešio i okrepio – podvukao je visokopreosvećeni Amfilohije.

Mitropolit je podsetio i na brigu protojereja Markovića za onaj deo srpskog rasejanja koji je bio za kralja i otadžbinu i živeo prognan iz rodne grude. Mitropolit je takođe podsetio da je otac Toma među prvima pritekao u pomoć kada je 1993. godine obnavljana Bogoslovija na Cetinju. Svoje oproštajno slovo crnogorsko-primorski mitropolit je završio molitvom da protojerej Tomislav Marković „počiva tamo gde sija svetlost lica Božjeg“.

Od oca Tome oprostilo i 14 govornika nad njegovim odrom, među kojima su bili dr Miloje Milićević iz Berlina, Jovan Lazarević iz Dortmunda, britanski general-potpukovnik Mur Brik, savetnik ministra odbrane SCG, kao i predstavnici Zadužbinarskog društva „Protina Gradina“ osnovanog da nastavi započeto delo.

Otac Toma je želeo da pomenuti Hram u Ljuljacima ostavi srpskom narodu i Srpskoj crkvi. O hramu su jedno vreme brigu vodile monahinje iz manastira Vraćevšnice. Ali kada se deo naslednika oca Toma, pobunio protiv njegovog testamenta, iz  Žičke eparhije odlučili su da se do rešenja spora povuku iz hrama i konaka u Ljuljacima. To su iskoristili sledbenici raščinjegog  vladike Artemija i ušli u ovu svetinju. Veliki čovek i dobrotvor, čuvar srpskog nasleđa, zbog toga se danas često pominje u negativnom kontekstu što je velika nepravda prema ovom duhovniku.  O njegovim delima najbolje govore reči Jovana Lazarevića, iz Dortmunda:

-Otac Toma je bitisao na zemlji kao Božji poklon svima nama. Bio je stablo koje se u nebo uznosi.

Izvor: tamodaleko.co.rs

Pogledajte dokumentarac Blagoja V. Savića o protojereju stavroforu Tomislavu Markoviću: