Sveti kraljevi Milutin i Dragutin (u monaštvu Teoktist) i mati im kraljica Jelena

U pravoslavnim hramovima danas se obilježava praznik posvećen srpskim kraljevima Milutinu i Dragutinu te kraljici Jeleni Anžujskoj koji su svrstani u red svetih zbog zasluga za srpsku crkvu, narod i državu.

Ukoliko ništa niste znali o njima, evo dobre prilike da ih upoznate…

Praznik se posebno proslavlja u zadužbinama svetitelja iz 13. i 14. vijeka koje su gradili kao svjetovni vladari iz dinastije Nemanjića zaduživši Srbiju, između ostalog, prisustvom na evropskim dvorovima.

Sveti kralj Milutin bio je kralj Srbije i jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem vijeku. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša, mlađi brat kralja Dragutina i otac kralja Stefana Dečanskog. Tokom njegove četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je počela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije, čime je srpskoj državi priključen sjeverni dio današnje Albanije i veći dio današnje Republike Makedonije.

Za 40 godina vladavine sazidao preko 40 crkava, a posebno je značajna njegova zadužbina, manastir Banjska, nadomak Kosovske Mitrovice, u čijoj je crkvi Svetog Arhiđakona Stefana prvobitno bio sahranjen i čije se bratstvo nada povratku njegovih moštiju koje trenutno počivaju u Bugarskoj. Osim manastira i crkava u Srbiji – Treskavac, Gračanica, Banjska, crkva Svetog Đorđa u Nagoriču, Svete Bogorodice u Skoplju i drugih – sagradio je crkve u Solunu, Sofiji, Carigradu, Jerusalimu i na Svetoj Gori. Njegove mošti počivaju u Sofiji u crkvi Svetog Kralja, a bugarski narod ga takođe poštuje kao svog svetitelja. Prema dogovoru Srpske i Bugarske pravoslavne crkve, dijelovi njegovih svetih moštiju biće prenijete u manastir Banjska.

Kralja Dragutina, u monaštvu Teoktista, proslavljaju u Ariljskoj crkvi, čiji je ktitor i u kojoj je najvernije oslikan sveti srpski kralj Mačve i prvi srpski vladar koji je stolovao u Beogradu.

Kraljicu Jelenu, majku svetih kraljeva Milutina i Dragutina, koja je je na srpski dvor stigla kao francuska princeza iz dinastije Anžujaca, proslavlja njena zadužbina u manastiru Gradac, gde je prvobitno bila sahranjena. Svetu kraljicu Jelenu Anžujsku Srbija slavi kao svog zaštitnika iz vremena krstaških ratova. Ona je u vrijeme ratnih vihora otvarala škole, posebno za djevojke, gradila je crkve i manastire zbog čega je svrstana u red najvećih ktirora iz dinastije Nemanjića.

Zvanična titula kralja Milutina glasila je Stefan Uroš, po milosti Božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja i pomorskih. Tako se potpisivao na dokumentima koje je izdavao. Takav je potpis i na najznačajnijoj njegovoj povelji-Svetostefanskoj hrisovulji, izdatoj manastiru Banjska koji je posvećen svetom Stefanu Prvomučeniku i stoga se zove Svetostefanska.

Banjsku je zidao četiri godine, od 1312-1316. kao svoj mauzolej. To je Milutinova grobna crkva, pa se po opremi i bogatstvu ukrasa izdvaja od ostalih Milutinovih zadužbina. Hram je građen na mjestu gdje je i ranije postojao manastir. Uz manastir je podignut i dvor, carske palate i ostale zgrade. Crkva manastira pripada grupi raških spomenika. Banjsku su kvadrima od tesanog kamena u tri boje gradili najvjerovatnije majstori s primorja. Crkva je imala bogatu skulpturnu dekoraciju.

Najznačajniji banjski ukras koji je preživio doba turskog razaranja je skulptura Bogorodice sa Isusom Hristom koji se sada čuva u obližnjem manastiru Sokolici. Sudeći prema onome što je preostalo od fresaka, crkve i ulaza u manastir i trpezariju, freske pripadaju takozvanoj „Milutinovoj školi“ u kojoj su slikari radili u jednom sasvim novom i raskošnom stilu. Pozadina fresaka je bila obložena zlatom i zato se uvek ističe kako se Banjska kupa u svjetlosti i zlatu.