Svijažsk – Grad koji je podignut za samo četiri nedelje

Piše: Ostoja Vojinović

Grad-ostrvo Svijažsk površine 62 hektara nalazi se na uzvišenju na ušću reke Svijage u Volgu, tridesetak kilometara zapadno od Kazanja, glavnog grada Tatarstana.

Podigao ga je Ivan Grozni 1551. godine kao utvrđenje u pohodu na Kazanj.To je prvi pravoslavni grad u srednjem toku Volge.

Dotle je Kazanj kao glavni grad kanata bio neosvojiva tvrđava,i u povrtaku posle jednog od neuspešnih pohoda na Kazanj 1550.godine, dok su se trupe odmarale na obali Volge, Ivan je primetio pošumljeni rt, deo kopna duboko u vodenoj površini Volge.Shvatio je da mu je potrebna baza bliža Kazanju kako bi konačno osvojio najvažniji grad Tatarstana. Novootkriveni rt delovao mu je kao dobro mesto za utvrđenje sa kojeg bi njegove trupe kretala u napad prema Kazanju.Bio je lako dostupan, bilo ga je samim tim lako braniti, dok mu je položaj na Volgi pružao mogučnost da lakše kontoliše plovni put do Kazanja.

Dugotrajna izgradnja utvrđenja na vidljivom mestu, i mestu lako dostupno Tatarima bilo bi nepromišljeno, pa je zato odlučeno da tvrđava bude izgrađena 700 km uzvodno, u gradu Uglič, smeštenom takođe na obali Volge. Tamo su carski inženjeri polako i planski sagradili novo utvrđenje, testirali njegovu snagu od napada. Kada su bili zadovoljni dizajnom, obeležili su svaki balvan, rastavili su kompletno naselje i zatim su ga pustili niz reku.

Već spremne trupe su na ušću reke Svijaž dočekivale rastavljene konstrukcije, sklapale ih poput lego kockica u tvrđavu na rtu. Zahvaljujući prethodno obeleženim delovima i testiranom dizajnu utvrđenje sa svim zidovima, kulama, kapijama, kućama za stanovništvo nastajalo je tako brzo da Tatari nisu mogli da veruju kako munjevitom brzinom raste novo naselje na Volgi i kako se teritorija Moskovskog kremlja nepovratno proširuje na obalama Volge.

Po završetku novog utvrđenja, veliki broj stanovnika iz okolnh naselja došao je sa namerom da traži od cara dozvolu za useljenje, zaklinjući mu se na vernost.

Utvrđenje i stambeni deo grada podignuti su za samo četiri nedelje. Bilo je angažovano 75.000 snažnih radnika (utvrđenje je bilo veće od tadašnjeg Moskovskog kremlja). Nijedan drugi grad u Rusiji nije sagrađen tako brzo.

Car je naselje nazvao Sijažsk, i kao što je i predvideo ono je odigralo presudnu ulogu u osvajanju Kazanja. Nakon poraza Tatara, naselje je nastavilo da živi i raste kao prethodnica hriščanstva i kao centar ruske kulture i pravoslavlja.

Od 17.veka u Svijažsku su osnoviju mnogi manastiri, raste broj manastirskih imanja, cvetaju trgovina i zanati. Početkom 18. veka zidovi su uklonjeni i nekadašnje utvrđenje 1781. godine dobija status grada u kojem je tada živelo skoro 10.000 stanovnika. Nekadašnja istaknuta vojna pozicija ovog mesta pretvorila se u duhovni pravoslavni centar srednjeg Povoložja.

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice je jedinstvena zahvaljujući freskama iz 16. veka, od kojih su mnoge sačuvane i restaurisane tokom 1990-ih. U crkvi se nalazi jedina freska na svetu gde je sveti Hristofor prikazan sa konjskom glavom (obično se prikazuje sa psećom glavom). Prema predanju, svetitelj je bio toliko lep da su mnoge žene neprekidno pokušavale da ga sablazne, te je on zamolio Boga da mu oduzme lepotu. Želja mu je ispunjena – dobio je konjsku glavu. Većina ikona na kojima je sveti Hristofor prikazan sa životinjskom glavom uništena je u 18. veku. Crkvu je gradila slavna pskovska družina Jakovljeva I Širjaja, koja je zatim gradila i hran Vasilija Blaženog u Moskvi i Kazanjski kremlj.

U najpoznatije i najvrednije freske koje se mogu videti u Uspenskom hramu spadaju, između ostalih, „Adam i Eva u rajskom vrtu”, „Sveta Trojica” i „Sveti Jovan Bogoslov”.Freske u ovom hramu spadaju među najređe primere fresko-slikarstva istočnog pravoslavlja, piše na sajtu svetske baštine Uneska.

U maju 2003. godine počela je restauracija manastira Svetog Jovana Krstitelja osnovanog 4.jula 1551.godine.Drvena crkva koja se nalazi u manastiru danas je sve što je sačuvanu od nekadašnje tvrđave Ivana Groznog. U njoj se uoči poslednjeg pohoda 1552. godine molio 22-godišnji car Ivan. Sagrađen je bez ijednog eksera. Na drvetu se još uvek mogu videti tragovi sekire jaroslavskih drvodelja.

Na ulazu u crkvu nalazi se muzej posvećen podizanju Svijažska i osvajanju Kazanja,
Turisti iz celog sveta dolaze ovamo da uživaju u autentičnoj ruskoj istoriji, budući da se ovo mesto gotovo nimalo nije izmenilo za proteklih sto godina. Ostrvo ima 37 kulturnih spomenika, među njima dva manastira i sedam hramova..
„Ruski Alkatraz”

Revolucija 1917. godine promenila je sliku dotadašnjeg života mnogih provincijskih gradova u Rusiji, što se nažalost dogodilo i sa Svijažskom, koji je već 1926. godine imao tako mali broj stanovnika da je izgubio status grada.

Posle revolucije 1917. godine Svijažsk je među prvima osetio političke represije nove vlasti. Njegovi manastiri su ugašeni i pretvoreni u tranzitne zatvore i koncentracione logore, da bi kasnije u njima bile i psihijatrijske bolnice. S obzirom da se Svijažsk nalazi na ostrvu, ponekad se poredi sa bivšim američkim zatvorom Alkatrazom koji se nalazi u San Francisku.

Nekadašnji zatvor pretvoren je u muzej koji je 2011. godine posle rekonstrukcije ponovo otvoren. Posetioci mogu da vide zatvorsku ćeliju sa stvarima koje su pripadale zatvoreniku. Na ostrvu je podignut i spomenik žrtvama političkih represija u obliku mermerne stele visoke dva metra.

Veći deo okolnih sela je potopljen kada je 1957. godine sagrađena Toljatska hidrocentrala, a sam Svijažsk nalazio se na uzvišenju i pretvoren je u ostrvo, dok su sva ostala naselja, njive i mnoge građevine ostale pod vodom.

Danas je Svijažsk selo sa oko 300 stanovnika, daleko od civilizacije, iako udaljeno samo tridesetak kilometara od milionskog Kazanja. Jezerom plutaju ribarski čamci, a na ulicama koje još nose nazive iz carskih vremena, deca se igraju traženja zakopanog blaga, te katkada zaista i nađu srednejevekovni novac, potamnele krstove monaha koje su ovde 1918. godine streljali boljševici.Na ovom ostrvu nekada izgleda kao da je vreme stalo. Ovde se ništa nije gradilo od početka 20. veka. Boljševici su 1920-ih i 1930-ih godina srušili većinu crkvi, a njihove ruševine i danas žalosno stoje po uličicama među kućama. Mali broj crkvi ipak je sačuvan i one su zaista jedinstvene.

Prilikom pisanja članka korišteni izvori: Ruska reč, Medias.rs