Trajna kriza hrvatskog identiteta

Piše: Dragan R. Mlađenović

U članku „Istina o Makedoniji“ srpski pisac i plemić Spiridon Gopčević (Trst, 1855 – Berlin, 1928) iznosi statističke podatke iz nepristrasnih stranih izvora. Gopčević piše da je Francuz Lavale za 1873. godinu procenio „ilirsku ili srpsku porodicu“ na osam miliona duša: u Srbiji 1,500.000, u BiH 900.000, u Crnoj Gori 125.000, a na području Austro–Ugarske okruglo 4,000.000. (Spiridon Gopčević, „Wahrheit über Mazedonien“, „Male novine“, Beograd, 1890, str. 44)
Gopčević dalje navodi statističke podatke za 1875. godinu, pozivajući se na Majerov „Priručni Leksikon“ (Mayer Handlexicon, 1875). Kao i Lavale pre njega, nemački leksikograf Majer procenjuje ilirsko–srpsko pleme na oko osam miliona: u Srbiji 1,310.000, u BiH 1,101.000, u Crnoj Gori 197.000, u Austro–Ugarskoj čak 4,204.000.
U vreme austrijske aneksije BiH 1908. francuski publicista Rene Pinu objavio je članak „Evropa i balkanska kriza“. Na 875. strani Pinu objašnjava francuskoj publici da je „Srpski narod podeljen na dve velike, skoro jednake mase od kojih svaka broji približno po tri i po miliona duša. Jedna je u Austro–Ugarskoj, druga obrazuje dve kraljevine – Srbiju i Crnu Goru“. (Rene Pinou, „L`Europe et la Crise Balcanique“, „Revue des deux Mondes“, Paris, 1 decembre 1908).
Nemački publicista Albreht Virt u svojoj velikoj informativnoj knjizi „Balkanske zemlje i narodi u istoriji“, objavljenoj 1914. uoči Velikog rata, iznosi podatke o brojnosti balkanskih naroda. Na str. 27. Virt piše o Jugoistočnoj Evropi na čijem području prepoznaje 11,500.000 Vlaha i Moldovana, 9,600.000 Srba, 9,000.000 Mađara, 4,000.000 Bugara, oko 5.000.000 Grka i više nacionalnih manjina. Hrvata nema kao posebne etničke grupe, već samo kao geografske podvrste Srba, kao što su Bosanci, Hercegovci, Morlaci, Dalmatinci itd. (Dr Albrecht Wirth, „Der Balkan, seine Länder und Völker in Geschichte“, Stuttgart – Berlin – Leipzig, 1914)
U svojoj knjizi „Srbija u Evropskom ratu 1914–1915“ švajcarska spisateljica Katarina Šturceneger piše o carskim podanicima srpskog jezika, tvrdeći da „kao austrijski podanici na austrijskom tlu još i danas živi sedam miliona Srba“. (Katherine Sturzenegger, „Serbien im europaischen Kriege 1914–1915“, Zürich, 1916, s. 10)
Prema tome, opšte gledište zapadno–evropske publicistike do 1914. na prostoru Balkana vidi samo – Srbe. Očigledno je da su tu obuhvaćeni i Srbi drugih veroispovesti koji se danas smatraju Hrvatima i Bošnjacima.

Hrvati kao „smesa“ mnogih starih naroda

Vatikanu iz verskih, a Beču i Londonu iz geostrateških i geopolitičkih razloga, značaj i brojnost Srba nikako nisu odgovarali. Za preveravanje pravoslavnih Srba koristili su iskustva i metode turskog okupatora koje je veliki pesnik i vladika Petar Drugi Petrović Njegoš opisao u svom besmrtnom spevu „Gorski vijenac“ („Isturči se plahi i lakomi,/ Mlijeko ga srpsko razgubalo“).
Zato su Vatikan i Beč krenuli u žestoku prozelitsku akciju da od pounijaćenih i „pošokčenih“ Srba stvore i lansiraju novu, „umjetnu“ hrvatsku naciju. Sada je novoj naciji trebalo izmisliti i čitavu povjest. A mašta čini svašta.

Gotsko–germanska teorija

Najpre je smišljena tzv. Gotska teorija o poreklu Hrvata.
„Progotska teorija razvila se pod utjecajem poljskog sociologa Ludwika Gumplowicza (1838–1909). Njegova se teza temeljila na navodnoj nesposobnosti Slavena da sami formiraju države, koje onda nastaju djelovanjem drugih naroda. Tako se u dijelu historiografije javilo mišljenje da su Hrvati gotskog podrijetla, tj. Germani koji su se nametnuli zatečenim Slavenima. Autori te teze, poput povjesničara i filologa Kerubina Šegvića (1867–1945), pozivali su se na Tomu Arhiđakona (oko 1201–1268) i povijesnog pisca popa Dukljanina (oko 1100– druga pol. XII st.), jer obojica u svojim djelima spominju Gote, pri čemu ih prvi čak izjednačava s Hrvatima.“ (Josip Buljan, „Teorije o podrijetlu Hrvata“, „Vojna povjest“, br. 597, 06.02.2020)
Gotsku teoriju zastupa i hrvatski istoričar Franjo R. Preveden. U predgovoru „Istorije hrvatskog naroda“ koju je u Njujorku 1955. objavio na engleskom, Preveden piše da su Hrvati po dolasku iz Karpata u balkanski Ilirik „apsorbovali i usvojili starosedelačko stanovništvo zemlje“. (…) „Hrvat se čak i fizički mora smatrati smesom grčkih, rimskih, ilirskih, avarskih, franačkih i turskih elemenata sa starim slovenskim poreklom“. Na strani 206. Preveden piše: „U toku svojih seoba Hrvati su zatekli raznovrsna plemena i sa njima se pomešali, preobražujući na taj način njihove rasne elemente. Ali najveću mešavinu krvi Hrvati su primili na jugu, u Dalmaciji, u svojoj novoj postojbini, gde su pronašli veliki broj Ibero–Kelta, u zemlji koja je bila pod rimskom vlašću do dolaska Hrvata“. (Francis R. Preveden, „A History of the Croatian People: From Their Arrival on the Shores of the Adriatic to the Present Day, with Some Account of the Gothic, Roman, Greek, Illyrian, and Prehistoric Periods of the Ancient Illyricum and Pannonia”, Vol. II. New York: Philosophical Library, 1962. xiv + 240 pp.)

Persijsko–Iranska teorija

Postoji i tzv. Iranska teorija po kojoj je prapostojbina Hrvata stara Persija. Pretpostavlja se da su se Hrvati kasnije preselili u Centralnu Evropu, na područje današnje južne Poljske, u region poznat pod imenom Bela Hrvatska. Prema ovoj teoriji, tu su se Hrvati pomešali sa Slovenima i ostavili im svoje ime.
Deo ovih Slovena, koji je usvojio ime Hrvati, doselio se na Balkan u sedmom veku, gde se pomešao sa ranije doseljenim „slavenskim plemenima“ (namerno se izbegava imenovanje Srba!) i nekakvim neodređenim „romanizovanim potomcima balkanskih starosjedelaca“. (Josip Buljan, „Teorije o podrijetlu Hrvata“, „Vojna povjest“ br. 597, 06.02.2020)

Ilirsko–Slavenska teorija

U 19. stoleću Franjo Rački (Fužine, Gorski Kotar, 1828 – Zagreb, 1894), rimokatolički sveštenik i vođa tzv. Ilirskog pokreta, akademik JAZU i dopisni član Srpske kraljevske akademije od 1888. godine, prvi u „povjesnu znanost“ uvodi Ilirsko–slavensku teoriju o poreklu Hrvata. Smatrao je da su Hrvati pod pritiskom azijskih Avara i Mongola naselili današnje prostore s drugim „južnim Slavenima“.
Uzgred budi rečeno, Rački je bio Srbin iz Gorskog Kotara. U mladosti se podpisivao kao „Ilir iz Hrvatske“, što znači da je bio pohrvaćeni Rac – (mađ. Rác, Racz, Rátz – tj. „Rašanin“, Srbin). Koliko je bio cenjen među Srbima rečito govori pohvala iz 1894: „U velikom razdoru srpsko-hrvatskome Rački je bio nepomična stijena o koju su se razbijali vali slijepe strasti i bacane mreže tuđinskog lukavstva, on je bio čista kopča, što je Zagreb spajala sa Cetinjem i Beogradom; on je bio Hrvat kojega su svi Srbi visoko i iskreno poštovali. (Lazar Tomanović, „Glas Crnogorca“, 1894)
Slavensku teoriju Franje Račkog je podržao i čuveni hrvatski filolog Vatroslav Jagić (1838–1923), koji je smatrao da je upravo „jezična sličnost s ostalim slavenskim narodima“ jedan od glavnih dokaza da je „podrijetlo Hrvata slavensko“. (Josip Buljan, „Teorije o podrijetlu Hrvata“, „Vojna povjest“ br. 597, 06.02.2020)

„Ja ovim riječima nemam što dodati“

Najbolji i najiskreniji opis hrvatske nacionalnosti i etničke čistote dao je Ivan Kukuljević Sakcinski (1816–89), znameniti hrvatski istoričar, političar, predsednik Matice hrvatske, podpisnik Bečkog književnog dogovora (28. ožujka/ marta 1850), dopisni član Društva srpske slovesnosti (od 1858) i Srpskog učenog društva (od 1864). Na sednici Hrvatskog sabora u Zagrebu drugog svibnja (maja) 1843. godine, Ivan Kukuljević Sakcinski je svoj govor završio sledećim rečima: „Mi (Hrvati) smo malo Latini, malo Nijemci, malo Mađari i malo Slaveni, a iskreno govoreći – nismo ukupno ništa. (…) Ja ovim riječima nemam što dodati, i njima završavam svoja izlaganja“. (dr Lazo M. Kostić, „Sporne teritorije Srba i Hrvata“, Dosije–Beograd, 1990, str. 267)

Izvor: NAUKA I KULTURA