Turski puč – nedjelja poslije

Čini se da u današnjem svijetu interneta, softvera za slobodnu komunikaciju i društvenih mreža vojni prevrati postaju polako prevaziđeni, a neuporedivo učinkovitijim pokazuju su se obojene revolucije.

Ovo načelo primijenjeno je čini se i u Turskoj. U maju 2013, protesti zbog rekonstrukcije istanbulskog trga Taksin umalo nijesu prerasli u obojenu revoluciju. Bilans od 22 stradala pokazuje da su motivi protestana daleko prevazilazili jedno komunalno pitanje, kao što je rekonstrukcija gradskog trga. Indikativno je da nešto više od godine nakon neuspjeha obojene revolucije u Turskoj, američki ambasador Džes L. Bejli seli se u Skoplje, gdje gotovo ubrzo po njegovom dolasku kreću protesti, koji po mnogo čemu podsjećaju na obojenu revoluciju. 

Nakon propasti obojene revolucije iz 2013, vojni prevrat nametnuo se kao jedino rešenje da se položaja lidera Turske skloni za Zapad neugodni Redžep Tajip Erdogan. U aprilu su turski novinar Čan Atakli i analitičar Junus Somer iznijeli su mišljenje da je obaranje ruskog aviona u novembru prošle godine izvršeno od strane oficira lojalnih Fetulahu Gulenu. Cilj je bio isprovocirati reakciju centralnih vlasti, koja bi armiji dala smislenog povoda za puč, uz obrazloženje da državni vrh vojsci ne dozvoljava da zaštiti zemlju od spoljnih prijetnji. Ove analize upućuju da ono što se dogodilo prošlog petka pripremalo odavno.

Indikativno je da su kapetani Mustafa Hajdžorlu i Jusuf Kurt, piloti koji su oborili ruski jurišnik SU-24 u subotu uhapšeni zbog učešća u puču. Erdogan dakle nije nasjeo na ovu provokaciju, protiv svoje volje i interesa turske ekonomije odučio se na privremenu suspenziju odnosa sa Rusijom. Međutim desetak dana od početka normalizacije rusko-turskih odnosa, ukidanja ekonomskih sankcija, dva dana od najave Erdogana da je spreman da izmijeni negativni odnos prema Bašaru Al Asadu, uslijedio je pokušaj vojnog prevrata. 

Rušenje interneta i blokada društvenih mreža sprovedena od strane pučista pokazala se nedovoljnom, jer su programeri ipak našli pukotine i uspjeli da u svijet pošalju fotografije vojnog terora i impresivne građanske hrabrosti. Ključni momenat ipak je bilo Erdoganovo uključenje putem skajpa u program televizije, koje je izvelo je na ulice stotine hiljada ljudi spremnih da svojim tijelima parališu tenkove. Tako je moral pučista slomljen.

Obični vojnici uglavnom nemaju pojma da učestvuju u državnom udaru. Tokom majskog prevrata 1903. obična vojska vjerovala da štiti kralja Aleksandra Obrenovića od nasrtaja rođaka kraljice Drage. Četiri decenije kasnije u Berlinu vojnici rezervne njemačke armije uključeni u operaciju “Valkira“, vjerovali su da brane Hitlerov poredak i jure odgovorne za njegovu likvidaciju. Istina je bila sasvim drugačija, a prevrat je propao u momentu kada se ispostavilo da je Hitler čudom ipak preživio atentat. Takođe prostim turskim vojnicima u 15. jula uveče prilikom zauzimanja vladinih zgrada bilo je rečeno da sprovode anti-terorističku operaciju. Stoga ne treba da čudi da je velika većina odmah položila oružje, odbijajući naređenje da se puca u narod.

Međutim da stotine hiljada građana Turske nijesu izašli da ulice da brane svoju izraženu volju, državni udar bi vjerovatno uspio. Da su se održali do jutra i uspostavili kontrolu nad glavnim institucijama, krilo pučista bi homogenizovalo kompletnu vojsku. Sa Zapada bi se umjesto poruka usiljene podrške legalno izabranim vlastima, vjerovatno čuli stavovi: “Ako se ovaj državni udar odigrao i bio uspješan, smatram da je nastavak dobrog odnosa sa našim saveznikom iz NATO-a od najvećeg značaja“. Baš ovo je nakon prvih vijesti o pokušaju državnog udara u Turskoj izjavio Majkl Makaul, predsjednik Komiteta za nacionalnu bezbjednost SAD.

Takođe da li je sumnjivo da se u 23 časa iz Istanbula u program CCN-a uključi zloglasna Kristijan Amanpur? Slučajno je zadesila tamo? Sa druge strane jedan od prvih koraka centralnih vlasti po preuzimanju kontrole nad situacijom u subotu ujutro, bio je isključivanje struje NATO bazi Indžirlik. Tamo je smješten impresivan američki vojni arsenal, koji uključuje i nuklearno oružje. Zbog veze sa zavjerenicima nešto kasnije je uhapšen je i komandant Indžirlika general Bekim Erčan Van, a u nedjelju turske bezbjednosne snage izvele su tamo raciju.

U trenutku sve izraženijih antagonizama zemalja Zapada i Rusije, čini se da je pozicija Redžepa Erdogana gotovo idealna za trgovinu. Nedjelje koje slijede pokazaće da li će Erdoganova Turska ostati tradicionalno bliska Zapadu i u NATO paktu, ili slijedi radikalan zaokret ka Istoku i Evroazijskom regionu.

Za ostanak Turske u krugu saveznika SAD, Erdogan je već ispostavio prvi preduslov, glavu Fetulaha Gulena. Siva eminencija svih antirežimskih stremljenja u Turskoj, već 17 godina živi u američkoj državi Pensilvaniji i odatle rukovodi imperijom, koju sačinjava oko 1000 vjersko-obrazovanih centara širom svijeta, uključujući i zemlje bivše Jugoslavije. Gulen je u SAD je otišao zbog optužbi prethodnih vlasti da radi na podrivanju sekularnog karaktera Turske, a 2002. pomagao je dolazak na vlast Erdoganove partije “Pravde i razvoja“. Ubrzo potom postali su ljuti rivali, a mnogi analitičari njihovo neprijateljstvo vide u težnji Erdogana da spoljnu politiku Turske vodi samostalnije u odnosu na SAD.

Ukoliko se odluče da Gulena puste niz vodu, SAD će morati da se obavežu da Erdoganu dozovole vođenje potpuno samostalne spoljne politike i uzdrže se od daljih pokušaja rušenja njegovog režima. Takođe jedan od zahtjeva Zapadu mogao bi da bude i potpuno prepuštanje regiona Balkana. U svakom slučaju poslije događaja od 15. jula pocizije SAD u regionu Male Azije biće najslabije od kraja II svjetskog rata.

Imajući u vidu sudbine Mubaraka, Gadafija i Radovana Karadžića, veliko pitanje je koliko je za Erdogana racionalno da vjeruje Zapadu. Stoga okretanje interesima uslovljenom partnerstvu sa Rusijom i Iranom u ovom momentu izgleda neuporedivo realnije. Pošto će Turska i u tom slučaju još nekoliko godina ostati članica NATO pakta, biće interesantno kako će njihov parlament reagovati kada na dnevni red dođe usvajanje protokola o pristupanju Crne Gore NATO-u.

Mogu se Erdoganu zamjerati neosmanske ambicije i apsolutistički način vladanja. Međutim nesporne činjenice su da uživa podršku ubjedljive većine populacije, da je pod njegovim rukovodstom Turska ostvarila značajan ekonomski progres, da nastoji da vodi autonomnu spoljnu politiku, kao i da je daleko je od ludaka i fundamentalniste kakvim ga pokušavaju predstaviti na Zapadu.