U srcu Albanije: Muslimanska deca pevaju o Svetom Savi
1 min read
Piše: Salih Selimović
U gradu Fieru u Albaniji živi pet hiljada Srba, od kojih je nekoliko hiljada muslimanske veroispovesti. Srbi muslimani — tako se izjašnjavaju. I takvih ima u više mesta Albanije, posebno u Skadru, gde je reč uglavnom o porodicama poreklom iz Podgorice i njene okoline. Ovi u Fieru su poreklom iz Sandžaka, doselili se na albansku obalu 1924. godine.
Zahvaljujući zadivljujućoj hrabrosti i upornosti porodice Duljević već petu godinu radi prva i jedina srpska osnovna škola u „zemlji orlova“. Za ovu prosvetiteljsku misiju, domaćin Ekrem Duljević darovao je svoju kuću. Preuredio je za potrebe škole u kojoj danas nekoliko stotina đaka sriče srpsku azbuku. Uče o srpskoj istoriji i tradiciji.
Nastavu za učenike od prvog do četvrtog razreda izvode učitelji koji dolaze iz Skadra i Tirane, a angažovano je i šest vozača koji dovoze đake iz susednih mesta.
„Otac moga oca ostavio nam je amanet da sačuvamo srpski jezik. Polovinom septembra 2010. godine, kada smo počeli, bio je to kurs srpskog jezika i trebalo je da ga držimo u vreme vikenda. Interesovanje je, međutim, bilo ogromno i sada imamo prvu osnovnu školu sa četiri, a naredne školske godine sa pet razreda, koju pohađa 213 učenika,“ priča Ekrem Duljević, koji je i predsednik „Jedinstva“, Udruženja Srba u Albaniji.
Nisu baš svi u Ret Libofši, selu sa oko 420 srpskih kuća, na periferiji Fiera, blagonaklono gledali na to što se u dvorištu Duljevića, pred ulaznim vratima škole, vijori srpska zastava. Najprije se krenulo sa pokušajem podmićivanja roditelja da decu ne šalju u školu. Ucenjivani su i učitelji. Kada to nije urodilo plodom, prešlo se na otvorene pretnje, čak i smrću, članovima familije Duljević.
Prema njegovim rečima, bilo je svakojakih pritisaka, od skidanja srpskih simbola, zastave i table škole, do pretnji smrću njegovoj deci od pripadnika Crveno-crne alijanse.
„Bili smo prinuđeni da tokom održavanja nastave, ali i noću, držimo straže pod oružjem,“ kaže Ekrem, i dodaje da je sada situacija neuporedivo bolja zahvaljujući većem razumevanju albanske države.
Domaćini objašnjavaju da su se u ove krajeve doselili pre skoro sto godina iz okoline Novog Pazara, Senice i Tutina. Njihovi preci su, u stvari, muslimani srpskog porekla, čiji se potomci danas izjašnjavaju kao Srbi i često deci daju srpska imena. U celom okrugu Fier ima čak 2.000 srpskih porodica.
„Planiramo da podignemo novu školsku zgradu. Urađen je projekat i o svemu smo obavestili našu ambasadu. Očekujemo pomoć matične države,“ ističe Duljević, dodajući da im je za sada Beograd pomagao slanjem dela udžbenika, i stipendiranjem nekoliko desetina studenata na Univerzitetu u Beogradu.
U lepo uređenoj učionici, okićenoj srpskim zastavama, prvi čas počinje školskom himnom „Sveti Sava“.
Učenici pokazuju sveske sa obrađenim gradivom, ispisane na srpskom jeziku, ćirilicom i latinicom, crteže sa izložbe.
Na časove, kako rekoše, dolaze s velikom voljom, jer žele da što bolje ovladaju srpskim jezikom. Da steknu znanja o istoriji i kulturi svojih predaka. Nastavnik Kozma Dima na tabli ispisuje „Srbija je naša majka“, a đaci ga prate i čitaju uglas.
Sveta Trojica u Ret Libofši
Selo Ret Libofša je u opštini Libofša, koja pripada oblasti Fier. Ova oblast je poznata po antičkom gradu Apolonija, gde je kratko vreme boravio Ciceron, slavni rimski orator. A na brdu iznad sela nalazi se manastir Ardrenica, koji je nekad nosio ime Svete Trojice.
Ovaj manastir je sagrađen 1282. godine. U njemu se nalazi prelepa freska Svetog Save, a veruje se da je u njemu krunisan i Đorđ Kastriot Skenderbeg.
Danas u ovaj manastir, za svaki značajniji pravoslavni praznik, dolaze kako muslimani srpskog porekla iz ovog sela, tako i Albanci pravoslavci iz okolnih mesta.
„Mi idemo i u crkvu i u džamiju,“ kaže starina Ismet Duljević, koji je poklonio livadu na kojoj će se graditi nova srpska škola.
„Muslimani smo po veri, ali moramo da poštujemo i veru svojih predaka. Otac mi je u amanet ostavio da čuvamo srpski jezik i sjećanje na Srbiju odakle smo došli prije skoro 100 godina. Tako mi deci dajemo i pravoslavna i muslimanska imena, pa se moji sinovi zovu: Ismet, Ljuban, Golub, Dževahir i Mirko,“ kaže on.
https://www.rastko.rs/arheologija/djankovic/djankovic-pomorje.pdf
rešena — tu su bile i građevine i pisani podaci.
Smatralo se, kao i danas, da su arheološka nalazišta
primorja sa nadzemnim objektima, predmet istraži-
vanja arhitekata a ne arheologa. Slično je bilo, a i
sada je, u Republici Srbiji. Tako su u nepovrat ne-
stala nenadoknadiva arheološka svedočanstva. Sa
druge strane, širenje nadležnosti nekompetentnih
stručnjaka na arheološko-arhitektonske spomenike,
odnosno arhitekata koji nisu obrazovani za proučava-
nje srednjevekovnih spomenika kulture, dovelo je do
teških propusta u zaštiti i proučavanju. Čitav niz
izuzetnih srednjevekovnih spomenika ne samo što ni-
je registrovan pa ni zaštićen, već nije ni zapažen.
Reč je o građevinama 13-15. stoleća nezabeleženim u
Istoriji Crne Gore 2/1, 2/2 (Titograd 1970), ponekad
sa više spratova, koje stoje i danas, kao što su one
u Godinju, Podostrogu, Podlastvi, Stanjevićima, Obo-
du, Praskvici, Doljanima, Konavlima, Trebinju, itd.
Ubeđen sam da se mogu naći i sačuvani delovi građevi-
na 9-12. stoleća u nekim danas stojećim zgradama.
Posle zemljotresa u Crnoj Gori 1979, ukazala se
prilika za istraživanja u primorskim gradovima,
ali ona nije iskorišćena. Arheološki slojevi, broj-
ni ostaci različitih objekata, grobovi, bezobzirno
su uništeni različitim građevinskim radovima
pa i nestručnim iskopavanjem. Neka nalazišta su
istraživana i delimično poznata, a da terenska is-
traživanja nikada nisu završena. To je bila sudbina
istraživanja koja sam predvodio u Svaču i u Budvi,
gde sam jedne sezone nastavio iskopavanja bazilike.
Ni druga istraživanja, a bilo ih je još, nisu obja-
vljena, do sasvim površno; donekle se izdvaja Kotor
sa nizom objavljenih nalaza, pre svega iz katedrale
Svetog Tripuna. Poslednjih godina započeta su nova
iskopavanja manastira Svetog Arhanđela Mihaila na
Prevlaci i u Rosama, koja su poznata iz manje-više
kratkih izveštaja. Skromna iskopavanja odvijaju se
i u Starom Baru. Ovakav odnos prema istraživanju
arheoloških nalazišta, za koji snose odgovornost
ministarstva koja usmeravaju nauku i kulturu, danas
je civilizacijski neprihvatljiv.
Brojnija su obaveštenja o mahom slabo dokumento-
vanim grobljima iz današnje Albanije, izdvojenim u
Komani-Kroja kulturu. Ona se prostire od Ohridskog
jezera na jugoistoku do okoline Virpazara na Skadar-
skom jezeru, tako da je delimično zahvatala i područje
stare Dioklitije. Različito se tumači, ali po pravi-
lu kao spona između domorodačkog stanovništva iz
ranovizantijskog, rimskog pa i predrimskog doba, i
savremenog albanskog stanovništva. Sveobuhvatnu
analizu Komani – Kroja kulture dao je Jovan Kovačević
na skupu „Iliri i Albanci“; njegov referat nikada
nije objavljen.
Tu kulturu su svojevremeno Vatikan
i Beč iskoristili za utvrđivanje autohtonosti nove
albanske nacije: njihovi agenti povezali su je sa pred-
rimskim ilirskim stanovništvom, što je štampano
u različitim časopisima, uključujući glasilo Ze-
maljskog muzeja u Sarajevu, osnovanog upravo da bi se
napisala njima potrebna istina o prošlosti našeg
tla. Ovakvo tumačenje još uvek nije odbačeno, iako je
već dugo neodrživo, s obzirom na širenje saznanja
arheologije u proteklom stoleću. Danas se koristi
za dokazivanje prava Albanaca da okupiraju značajne
delove Makedonije, Južno Pomoravlje, Kosovo, Meto-
hiju i delove Crne Gore. Nema svrhe raspravljati sa
takvim stavovima, jer nisu ishod proučavanja građe.
Navešću samo jedan primer. Inače vrlo učeno razma-
tranje Vladislava Popovića ove kulture, koji smatra
da je ona zasnovana na nasleđu ranovizantijskog doba
Novog Epira, dakle da je navodno autohtona, zasniva
se na kompilaciji tumačenja pre svega albanskih is-
traživača. Između ostalog, V. Popović je preuzeo
iz albanske literature određenje grada Petriča kod
Nerodimlja kao domorodačkog utvrđenja ranovizantij-
skog doba (Popović 1988: 216, sl. 10, 3), iako je reč
o poznatom kasnosrednjevekovnom srpskom utvrđenju
(Deroko 1950: 173, sl. 183).
Ipak, ima više raspoloživih arheoloških poda-
taka nego što se čini, delimično protumačenih,
neobjavljenih ili pogrešno i nepotpuno objavljenih,
koji bacaju potpunije svetlo na prošlost Pomorja
Zete. Ovde ću prikazati sve ono što mi je dostupno,
osim dela ishoda istraživanja manastira Arhanđela
Mihaila na Prevlaci, čija su iskopavanja u toku. Ras-
položivu građu izložiću po arheološkim kulturama,
kao vid arheoetnologije naših predela u Srednjem
veku. Težište će biti na onom što odlikuje neko
stanovništvo ne spoljnim izgledom nekog predmeta
ili pojave, već suštinski. Mislim na vrstu nošnje,
kućnu radinost, način spremanja hrane, pogrebne obi-
čaje, itd. Deo te građe biće opširnije razmotren u
poglavlju o grobnim nalazima u doba pred saracen-
ski napad 866. Potom ću izložiti i one arheološke
podatke koji ne svedoče o pripadnosti nekom određe-
nom narodu, već prikazuju državu, kulturu, istoriju
naroda i njegove kulturne odnose sa susedima. Tako
ću, koristeći arheološke podatke, ponuditi odgovore
na dva suštinska, međusobno povezana pitanja pro-
šlosti primorskih predela današnje Crne Gore u
7-10. stoleću: da li postoji posebna etnička osnova
Zapadni deo stare Diokleje, koju beleži car Konstan-
tin VII Porfirogenit, prostirao se približno na
južnoj trećini Crne Gore, a njen istočni deo u Meto-
hiji i u Albaniji. Veći deo Crne Gore, severni, širi
se na nekadašnja područja arhontije Srbije, uključu-
jući ona središnja. Jugoistočni predeli Travunije
takođe su danas u Crnoj Gori (Nikšić – Risan). Na ta-
kvom prostoru, koji povezuje tri naše stare oblasti,
nalaze se neka od najvažnijih arheoloških nalazišta
7-10. stoleća.
Ovde ću raspravljati o području Pomorja od Drima
do Dubrovnika i Stona. To je uglavnom uzan primor-
ski pojas, koji se proteže između mora i planina
(karta 2). Njegovo središte je približno Boka sa ši-
renjem u Grblju i Konavlima; jugoistočno se taj pojas
širi u kopno počev od Bara do Skadra, udaljenog od
mora oko 20 km. Severozapadno, širi se tek kod Stona
na neki način, a zapravo od ušća Neretve. Ovaj pojas
pruža povoljne uslove za ribarenje i zemljoradnju, da-
kle omogućuje obrazovanje stalnih naselja, gradskih i
seoskih. Planine u zaleđu, visoke preko 1.000 m već na
udaljenosti do 5 km od obale, pružaju povoljne uslove
za stočarenje. Iza njih se prostire naredni pojas po-
deljen na više oblasti: na istoku su nizine između
mora i Skadra, zatim podgorička ravnica sa zetskom
dolinom i Trebinje, odvojeni od Boke planinama i
visokim poljima, zatim Popovo Polje i na kraju doli-
na Neretve. To su prostori povoljni podjednako i za
zemljoradnju i za stočarstvo, naročito Zeta i Trebi-
nje. Dalje u zaleđu su planinske oblasti sa uglavnom
malim župama obrazovanim oko polja, između kojih
se prostranošću i prirodnim bogatstvima izdvaja
današnja Metohija. Dakle, vide se tri geografska po-
jasa: uzan uz obalu osoben ribarstvom, moreplovstvom
i trgovinom, zatim neposredno stočarsko planinsko
zaleđe, i prostrani pojas sa župama razdvojenim pla-
ninama, povoljan za zemljoradnju, stočarstvo i druge
privredne delatnosti.
Arheološka građa kojom raspolažem, potiče uglav-
nom neposredno iz primorja. Tek po neko arheološko
nalazište, kao Svač, nalazi se malo dublje, a retki
su podaci iz unutrašnjosti. To otežava rasvetljava-
nje mnogih važnih pitanja koja proizilaze iz prirode
tla. Zato se mogućnosti za arheološka razmatranja
srednjevekovne prošlosti svode na prostor napred
naznačen.
Arheološki izvori su za 7-10. stoleće neuporedi-
vo pouzdaniji od pisanih izvora. Ostaci gradova,
manastira i crkvi, sa svim graditeljskim fazama na-
stalim tokom podizanja i rušenja kroz vreme, zatim
groblja, različiti arheološki predmeti, epigrafski
i umetnički spomenici, mogu odrediti pouzdano me-
sto Srbiji među državama Srednje, Južne i Istočne
Evrope, i ulogu među slovenskim narodima. Jedan od
naših krajeva gde se to sada najbolje može sagledati,
je primorski deo današnje Crne Gore, odnosno pri-
morje stare Zete ili stare Diokleje.
Prvu grupu arheoloških nalazišta čine građevine
odavno poznate, koje stoje i danas u ruševinama ili
pod zemljom. Neka od njih su istraživana, protuma-
čena, opredeljena i datovana na ovaj ili onaj način,
ali bez primene savremenih arheoloških metoda. Za
njih ne postoje podaci o naslojavanju, pokretnim ar-
heološkim nalazima, grobljima i slično. To su na
prvom mestu crkve, najčešće ustanovljene ulomcima
kamenog ukrasa i natpisima, a ne zidovima. Otuda
su datovane na osnovu sličnosti sa crkvama drugih
područja, tačnije datovanih obično na osnovu sačuva-
nih natpisa. Tako su ostale arheološki nedorečene
brojne crkve kod nas, poznate po natpisima i ukrasu,
datovane danas neprihvatljivo široko od 9. do 11. sto-
leća. I grad Diokleja ostao je arheološki nedorečen,
kao i Stari Bar i drugi gradovi Pomorja. Započeta is-
traživanja Jovana Kovačevića, vrednih ishoda uprkos
slabostima, osporena su; arheološka iskopavanja ume-
sto da se nastave, obustavljena su. To se podudarilo
sa tadašnjim političkim promenama u zemlji, koje su
ostavile teške posledice po arheološka istraživa-
nja Srednjeg veka.1
Dobro stanje očuvanosti srednjevekovnih građevina
u primorju privuklo je istoričare arhitekture. Iz
rada arhitekata predvođenih Đurđem Boškovićem,
nastale su monografije o srednjevekovnim gradovima
Starom Baru i Ulcinju, a nedavno i monografija Vo-
jislava Koraća o Gradini Martinići. To je jedan od
osnovnih razloga što je proučavanje srednjevekovnih
spomenika Crne Gore izmaklo arheolozima. Činilo
se, pogrešno, da su osnovna pitanja Srednjeg veka
Uvod
1
Ova tvrdnja je zasnovana na statistici obavljenih iskopavanja i objavljenih radova iz oblasti srednjevekovne arheologije. Treba
uporediti broj radova objavljenih u stručnim časopisima, posvećenih pojedinim srednjevekovnim epohama, po godinama, sa
brojem zaposlenih specijalista za pojedine oblasti, i sve to uporediti sa stanjem u susednim zemljama. Zanimljiva je i pod
Cijenim ovakvo znanje,i poznavanje istorie naših predka ,na lovim terenima na kojim danas živimo!llpoz srpska herceg.
Okha
!’ L !!!
Ojha srbja do dokija
Draga naša braćo, naše srce je sa vama. Veliki pozdrav vam šaljem iz Beograda.
Ja bi još jednom skrenuo pažnju na to da mitropolija više u crkvenom kalendaru svetog Savu ne označava crvenim. Hvala na pažnji.
Zato u Crnoj Gori postojbini Svetog Save zabranjuju i njega i uz to šire laži pounijaćeni dukljani i sluge Zagreba, a Bogami i potomci italijanskih okupatorskih vojnika.
Zato treba njegovati bratske odnose pravoslavnih, muslimana i katolika Srba, kao jedino pravo.
Vlatko, Vlaše, ime ti ga daje.
Da si starośedioc, da se nijesi doselio ovđe „poslije kosova“ već su ti Dukljanski i Crnogorski korijeni duboki.
Kad polemišeš obrati pažnju na činjenice a zaobiđi floskule.
Jer izgleda loše kada svoga oponenta napadaš lično (iako ga vjerovatno nikada u životu nijesi vidio) zanemarujući njegove argumente.
S poštovanjem,
Anonimni,
Za razliku od tebe odlično znam od koga potičem i batali te floskule. Ne zaboravljamo zločine koje ste nam nanijeli i nanosite. Ako si otišao tamo gdje si otišao, tvoj problem i tvoj put, pustite nas da u miru živimo. Dosta ste zla nanijeli za čitavu večnost. I nauči kako se piše, jer se ipak javno obraćaš, vjerovatno iz neke kancelarije.
I za polupismene je jasno da je Stefan Nemanja rođen u Ribnici, pa ta zagrebačka haranga o Nemanji je samo laž. I Duklja je bila srpska i dedovina Nemanjića. Čitaš pogrešnu literaturu. Pogledaj Zemljopis knjaževine i kraljevine Crne Gore pa će ti biti sve jasnije. I istakni makar ime, red je.
Ostaj mi u miru.
Meni polupismenom molim Te pojasni potpis Nemanjin „vladar srpskih zemalja i pomorjem“ đe taj Nemanjić decidno pravi razliku između „srpskih zemalja“ i „pomorskih (sinonim za Duklju/ Zetu).
Da li shvaćaš da ispravljaš i lažiraš onog kojeg „citiraš“?
Kako to da u Zemljopisu stoji; Da u Crnoj Gori žive sve sami Srbi, najviše ih je pravoslavne, a ima nešto rimokatoličke i islamske vjeroispovijesti.
Šta kaže ono Njegoš;
Srpski pišem, srpski zborim, svima gromko govorim. Narodnost mi SRBINSKA, um i duša mi slavjanska.
Teško je objasniti , masovne grobnice po Sloveniji, preko 20.000 nasilno ubijenih. Oko 200 sveštenika Srpske Pravoslavne Crkve iz Crne Gore je ubijeno, na čelu sa mitropolitom Joanikijem Lipovcem. Kako objasniti ulogu Baldaćija i Vatikana u tzv Božićnoj pobuni itd.
Smiri se Vlatko i saberi u glavu.
Mnogo lijepa đečica
Pojasni malo, ako nije problem onkologu
Gluposti. Servi se selili iz rajetinske Servie na obalu mora?! Da se sa porodicama iz Sandžaka probiju vrletima Prokletija kroz neprijateljsku teritoriju tuđih plemena da bi se naselili na takođe tuđe!? I domororci im dopuštili da se usele?! I neka bilo koji svetosavac razmisli koliko bi moglo potrajati to putovanje? Ako ima čime? Stotine kilometara sa nejači, pokućstvom, stokom… I što su jeli usput? Jesu li krčili put jataganima kao pravi srpski vitezovi? Jesu li otimali od domicilnog stanovništva koje su činili slabici? Koji svetosavski um mozga ispranog Ristovim lažavinama može progutati ovu sprdačinu sa sobom i istorijom svojih familija?
Lažibajka priprostih ljudi kojima srpski popovi ispraše um kao i ovom sloju u Crnoj Gori. Svetosavlje je karcinom đe god stigne.
Pozdravljaju te luzicki Srbi!
„Muslimani smo po veri, ali moramo da poštujemo i veru svojih predaka. Otac mi je u amanet ostavio da čuvamo srpski jezik i sjećanje na Srbiju odakle smo došli prije skoro 100 godina. Tako mi deci dajemo i pravoslavna i muslimanska imena, pa se moji sinovi zovu: Ismet, Ljuban, Golub, Dževahir i Mirko,“ kaže on.
https://youtu.be/QFuQxWz2r44?t=12
https://youtu.be/627EjIUtGgY?t=17
Evo kao misle neki asi mislioci.
https://youtu.be/gLX_2_CgiFc?t=3