Umjesto in memoriam: Neimar i rušitelj Crne Gore

Piše: prof. dr Božidar M. Bojović, naučni savjetnik

Tokom poslednjih trideset godina u Crnoj Gori se paralelno odvijaju dva, po mnogo čemu specifična,ali po sadašnje stanje i budućnost Crne Gore sudbinska procesa: Jedan, socioekonomski i politički pod režimom koji je na vlasti u kontinuitetu sve ove godine, i drugi, duhovni vođen Srpskom pravoslavnom crkvom, odnosno Mitropolijom crnogorsko-primorskom. Započeti istovremeno, u vrijeme, ili sa tzv antibirokratskom revolucijom, 1990.godine, procesi su dijametralno suprotni po strateškom pristupu i ostvarenjima. Socioekonomski i politički procesi, započeti tranzicijom sa zavidnim razvojnim potencijalom imali su izglednu osnovu da se planski, mudrom politikom, bez obzira na sve probleme koji će se javljati, napravi značajan iskorak u kvalitetu življenja i državnopravnom statusu Crne Gore. S druge strane, u duhovno opustošenoj Crnoj Gori u kojoj je tokom rata ubijeno 114 sveštenika Mitropolije crnogorsko priorske, zajedno sa mitropolitom Joanikijem Lipovcem, a u poratnim godinama od strane “krštenih komunista“ proklamovan stav “postepenog odumiranja religije“, izgledi na duhovni oporavak bili su veoma mali.

Tim prije, što će vrijeme koje je slijedilo pokazati da novu vlast čine,još gori, “nekršteni komunisti “ koji će u obračunu sa duhovnim i tradicionalnim vrijednostima biti daleko nemilosrdniji. U svom ovom vremenu na tok i ishod socioekonomskih i političkih procesa presudni uticaj je imao Milo Đukanović, a duhovnih mitropolit Amfilohije Radović.Paralelna analiza njihovih ostvarenja nameće se kao prijeka potreba na sudbinskom raskršću Crne Gore.

Milo Đukanović, došao na vlast podrškom Slobodanu Miloševiću u tzv antibirokratskoj revoluciji, biće na funkciji predsjednika i/ili premijera Crne Gore u toku poslednjih trideset godina, što je jedinstven primjer na političkoj sceni Evrope.U momentu dolaska na vlast nosioca tzv antibirokratske revolucije, razvojna struktura Crne Gore bila je bazirana na konceptu industrijalizacije kao modela razvoja tako da je učešće ndustrijske proizvodnje u društvenom proizvodu (DP) 1990. godine iznosilo 35%. Brojne fabrike, izgrađene nesebičnom pomoći jugoslovenske zajednice, s najvećim učešćem Srbije, bile su zavidan razvojni potencijal, koji je u procesu tranzicije, davao šanse da se sačuvaju, preusmjere i prilagode novonastalim prilikama: Aluminijski kombinat, Radoje Dakić, Titeks i Duvanski kombinat u Podgorici, Željezara, Pivara, Metalac u Nikšiću, Fabrika celuloze, fabrika kože Polimka, Ciglana u Beranama, Prva Petoljetka u Bijelom Polju, Gornji Ibar u Rožajama, Kombinat Velimir Jakić u Pljevljima i brojne druge fabrike…

Uz to izuzetno izgledna pomorska privreda-brodarstvo,energetika,turizam, poljoprivreda,šumarstvo, lov, ribolov, pružali su mogućnost da se u procesu tranzicije tokovi Crne Gore kreću u granicama održivog razvoja. Prvih nekoliko godina,po preuzimanju vlasti,dok se još uvijek slušala riječ Momira Bulatovića, postojao je izvjestan zanos, koncipiran na kakvim takvim razvojnim projektima. Međutim, od 1997. godine, kada, po separatističkom projektu Zapada, apsolutna vlast prelazi u ruke Mila Đukanovića, socioekonomski procesi usmjeriće se u pravcu sive ekonomije sa masovnim prelaskom državnog (društvenog) kapitala u vlasništvo uskog kruga Đukanovićevih bliskih saradnika.

Sve navedene fabrike, koje su prije trideset godina prestavljale značajan razvojni potencijal, su zatvorene,ili prodajom obesmišljene, radnici otpušteni, a imovina i zemljište fabrika prodati u bescenje. U skoro svim ugašenim fabrikama radnici nijesu uspjeli da ostvare prava koja im po zakonima pripadaju.  Takav rušilački i rasipnički odnos prema industrijskom potencijalima zemlje, Đukanovićev režim će pravdati “ ranjivošću industrijskog sektora u novonastalim uslovima “ pa će kritičnim zaokretom privrednu strukturu usmjeriti prema još nesigurnijem turizmu i uslužnim djelatnostima. Posebno je razorena pomorska privreda, u kojoj ni jedan od ključnih ciljeva nije ostvaren. Učešće brodarstva u BDP -u Crne Gore , koje je 1980. godine iznosilo 24%, smanjeno je 1989. godine na 16.4%, da bi danas Crna Gora u potpunosti ostala bez trgovačke flote. Strateški ciljevi zacrtani Prostornim planom Republike Crne Gore do 2020. godine, realizovani su u zanemarljivom procentu. Uporedo narasta nezaposlenost (sa 14% u 2006.godini na 18% u ovoj, a nezaposlenost među mladima je dostigla zabrinjavajućih 26.9%), drastično opada životni standard, narasta tzv siva ekonomija, korupcija i kriminal poprimaju zabrinjavajuće razmjere, povećavaju se teritorijelne razlike u razvijenosti, intezivirane su migracije iz Sjevernog u Središnji i Primorski region, povećava se privremeni ili trajni odlazak u inostranstvo, mladih, pretežno stručnih, visokoškolovanih kadrova. S druge strane, danas, prema zvaničnim podacima, u Crnoj Gori ima sedamdeset milionera i preko šest hiljada ljudi sa depozitom iznad 50.000 evra u bankama.

A Milo Đukanović se nalazi među dvadeset najbogatijih državnika svijeta. U uslovima neodržive razvojne ekonomije, sa 130.000 penzionera i sa svega 160.000 zaposlenik od kojih najmanje trećina ne prima redovno plate, socijalni mir Đukanović pokušava da riješi zaduživanjem. Državni dug, koji je 2006. godine iznosio 700 miliona evra, ove godine će preći 4 milijarde i dramatično se primiče granici dužničkog ropstva. I umjesto da se sredstva iz kredita koriste za razvojne projekte kojima će se povećavati broj radnih mjesta, pozajmljeni novac se uz vraćanje dugova , usmjerava u sumnjive projekte privilegovanih.Tako se raslojavanje stanovništva još više produbljuje a Crna Gora tone u ekonomski bezizlaz.

Amfilohije Radović, odlukom Svetog arhijerejskog sabora SPC decembra 1990. godine, izabran je sa položaja episkopa banatskog za Mitropolita Crnogorsko primorskog sa sjedištem na Cetinju, pošto je tadašnji mitropolit Danilo Dajković u dubokoj starosti umirovljen po svojoj molbi. Ustoličenje mitropolita Amfilohija u Cetinjski tron bilo je u vrlo teškom vremenu po Pravoslavlje i posebno, po Mitropoliju Crnogorsko primorsku. Komunistička vlast proklamovala je kao politički cilj “postepeno odumiranje religije“, pa je i prvi poslijeratni mitropolit u Crnoj Gori Arsenije Bradvarević, osuđen,navodno, kao državni neprijatelj i utamničen u Kotorskom zatvoru od 1954. do 1958. godine! Njegov naslednik mitropolit Danilo Dajković, je, koliko su mu to uslovi, prilike i komunistički režim dozvoljavali, pokušavao da obnavlja oskrnavljene i opustošene hramove i manastire,hrabro se, ali bez uspjeha, borio za spas Kapele Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu od komunističkih rušitelja.

U tako duhovno opustošenoj Crnoj Gori, mitropolit Amfilohije je, sa dubokim razumijevanjem uloge Mitropolije crnogorsko-primorske kao temelja duhovnog i državotvornog bića Crne Gore krenuo u sveukupnu obnovu života Srpske pravoslvne crkve. Uz pomoć sveštenstva i naroda , podstiče obnovu i podizanje novih crkava i manastira i drugih crkvenih objekata. “ Od mora do gora, vaskrsavao je oltar do oltara.“. Iz dana u dan povećavao se broj sveštenika i monaha, sa ciljem “da kao nekada, ne bude u Crnoj Gori ni jednog manjeg mjesta niti većeg sela u kojem bi bio hram bez paroha “. Na predlog mitropolita Amfilohija , Sveti Arhijerejski Sabor SPC obnovio je (2000. godine) drevnu svetosavsku Eparhiju budimljansku; poslije više od 150 godina, obnovljen je znameniti manastir Podmaine u Budvi; započeta je obnova manastira Stanjevića, stogodišnjeg središta Crne Gore u doba Petrovića, obnavlja se prvo sjedište Zetske mitropolije-manastir Sv.arhangela na Prevlaci kod Tivta; vraćaju se u život u komunizmu zapustjeli manastiri: Gornji Brčeli, Starčeva Gorica na Skadarskom jezeru, Duga, Bijela,Podmalinsko, dvjesta godina ugašeni manstir Sv.Nikole na Obodu, Komski manastir, manastir Vranjina, manastir Ćelija Dobrska u Dobrskom selu kod Cetinja, manastir Dobrilovina, manastir Sv.Arhangela Mihaila na Đurđevića Tari, manastir Dovolja, manastiri Dajbabe i Duga Piperska kod Podgorice, manastir Ždrebaonik kod Danilovgrada, manastir Podlastva Grbaljska…. Vrhunac sveukupne obnove i izgradnje predstavlja osvećenje Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici (2013..) i Sabornog hrama Sv.Jovana Vladimira u Baru 2016. godine,na hiljadugodišnjicu mučeničke smrti prvog srpskog svetitelja Jovana Vladimira. Duhovnim preporodom i vaskrsnućem naroda, uspješni poslovni ljudi, utemeljeni i uzreli u Vjeri postaju ktitori crkava i manastira: manastir Svetih Arhangela U Prekobrđu, manastir Svetog Save u Goliji , manastir Sv.Jovana Vladimira u Kurilu u Zeti, manastir posvećen Svetom Luki u Kaludri kod Andrijevice, na mjestu nekadašnje zadužbine Vukana Nemanjića, crkava Sv.Velikomučenika Georgija u Zminici, crkva posveće Svetom Nikoli na imanju Maguda u Nalježićima, crkva posvećena Svetom Vasiliju Ostroškom u Nalježićima Grbaljskim, crkva u Gornjem Lipovu kod Kolašina posvećena Prenosu moštiju Svetog arhiđakona Stefana ..

Tokom služenja mitropolita Amfilohija na Tronu cetinjskom do sada je sanirano, rekonstruisano i izgrađeno 652 crkvena zdanja! Od dolaska na Cetinjsku katedru mitropolit Amfilohije zahtijeva od nadležnih vlasti ispunjenje njihove obaveze-obnovu crkve Sv.Petra Cetinjskog na Lovćenu,najstarijeg hrama njemu posvećenog,saglasno poslednjooj volji i zavještenju njegovog sinovca Sv.Petra II Perovića Njegoša. U okviru duhovne misije, koju je u istoriji Crne Gore imala Mitropolija crnogorsko-primorska ,obnavlja se rad Bogoslovije, ukinute odlukom komunista 1945.godine, koja je danas, po mišljenju mnogih, najbolja prosvjetna institucija u Crnoj Gori; na Cetinju je 1992. godine osnovana informativno-izdavačka ustanova “Svetigora “, institucija sa najvećim brojem izdatih naslova u Crnoj Gori, osnovan je veliki broj crkvenih horova, duhovnih centara i knjižara. Značajnu humanitarnu misiju obavljaju Kola srpskih sestara , kao i narodne kuhinje pri Mitropoliji na Cetinju i pri Sabornom hramu u Podgorici.U svim gradovima Crne Gore obnovljen je rad crkvenih opština u kojima su uključeni uglednici iz naroda utemeljeni u vjeri i tradiciji. Mitropolit Amfilohije, zajedno sa trojicom preosvećenih episkopa Joanikijem Mićović, Kirilom Bojović i Metodijem Ostojić, sa više stotina monaha,monahinja i sveštenika, kao istinski neimar duhovno je neuništivo uzdigao i utemeljio srpski narod Crne Gore u istočnopravoslavnom civilizacijkom krugu, kojem pripada više od osam vjekova.

U prelomnim situacijama, kada se rešavaju suštinska pitanja države i naroda, od ličnosti koje usmjeravaju i presudno utiču na tokove, nesumnjivo da posebnu ulogu imaju njihove habitualne osobine. Konkretno, da li su u strukturi ličnosti altruisti ili egocentrici, i da li raspolažu, ili ne, sa kritičnom masom mudrosti, neophodne za savlađivanje neminovnih problema i izazova. Primjer Crne Gore poslednjih trideset godina je udžbenički karakteritičan i poučan. Milo Đukanović, bez životnog iskustva, sa tek završenim fakultetom, skromnog obrazovanja, zavidne,ali nažalost, pogrešno usmjerene intiligencije, sa dominantnim elementima potrošačkog mentaliteta, “nekršteni komunista “, politički stasavao kao boljševik (Milo Britva), punih trideset godina usmjerava socioekonomske i političke tokove , u suštini, sudbinu Crne Gore. I Crna Gora je morala dotaći dno socio- ekonomskog, ali i etičkog posrtanja. Nemoćan da rešava narastajuće socioekonomske probleme, vođen osnovnim ciljem očuvanja nezakonito stečenog bogatstva i vlasti, Đukanović godinama koristi oprobani boljševički metod podjela među narodom. I pri tome njegov rušilački mentalitet poprima zabrinjavajuće razmjere. Rušilački mentalitet,ne samo prema materijalnim, već, još razorniji prema duhovnim, tradicionalnim vrijednostima i civilizacijskim ostvarenjima Crne Gore i naroda, kojem i sam pripada.Logistička podrška NATO agresiji na SRJ, pokradeni referendum o državnopravnom statusu Crne Gore, brisanje srpskog naroda iz Ustava CG, ukidanja srpskog jezika i ćiriličnog pisma u CG, priznavanja lažne samoproglašene države Kosova, program asimilacije i nasilne promjene identiteta srpskog naroda, javno proklamovani program progona srpskog naroda i Srpske pravoslavne crkve iz Crne Gore, do najnovijeg zakona o vjeroispovijesti kojim želi da otme imovinu SPC u Crnoj Gori, ostaće kao primjeri političkog bezčašća, nezabilježenog u istoriji i tradiciji Crne Gore

Mitropolit Amfilohije duhovnik, teolog planetarnog značaja, filozof, poliglota, prevodilc pisac, esejista, i iznad svega mudrac duboko utemeljen u tradiciji i objektivnom sagledavanju života naroda čiji je izdanak. Umjesto decenijama uzgajanog korova komunističke, anticrnogorske, antisrpske doktrine osnažio je Srpsku pravoslavnu crkvu novim duhom istinske vjere Hristove, utemeljenim u vrijednostima Njegoševske Crne Gore. U tako duhovno preporođenoj i slobodarski obogaćenoj Crnoj Gori uzlećeće litije, koje će dostojanstvom zadiviti svijet i postati neponovljivi simbol mirnog, nenasilnog, svenarodnog otpora u borbi protiv terora odnarođenog režima.

Danas, kada se Crna Gora nalazi na vododelci zla i dobra i kada Đukanović planira da dostojanstveni narodni otpor riješi “kontrolisanim konfliktom “, svakom zdravorazumnom čovjeku, se mora nametnuti pitanje: gdje bi smo danas bili da je Đukanović u socioekonmskom i političkom usmjerenju Crne Gore, bar u razumnom procentu uradio dio od onog što je mitropolit Amfiloghije uradio u duhovnom oporavku SPC i duhovnom preporodu Crne Gore, danas jednim od svetionika pravoslavlja. Odgovorom na to pitanje, nestaju dileme, put je jasan!