Uzoran student Mihajlo Pupin

Piše: Vojislav Gledić

Mihajlo Pupin je sa odličnim uspjehom  položio prijemni ispit na Kolumbija univerzitetu u Njujorku 1879. godine. Iako se pripremao u veoma teškim uslovima,   stekao je znanje mnogo veće i solidnije  nego što se to tražilo za  buduće akademske građane na tom prestižnom američkom univerzitetu. Zahvaljujući izvanrednoj predspremi, oslobođen je i plaćanja školarine (koja je bila dosta velika i za ovog mladog čovjeka predstavljala pravo bogatstvo). Radne navike koje je u međuvremenu stekao, kao i njegova zadivljujuća upornost da se samostalno probija kroz život  predstavljalo je izvanredno značajno i pouzdano iskustvo  koje  mu  je potom mnogo pomoglo  tokom  savlađivanja   univerzitetskih  studija.

Pupin je postao uzoran i izuzetno prilježan student koji je neprekidno     uspijevao   da postiže  najbolje školske rezultate. Dva puta je dobio glavnu nagradu iz latinskog i matematike, a novčani iznos po 100 dolara je omogućio da mu olakša tegoban fizički posao, kojeg je obavljao tokom ljetnjih ferija,  kako bi zaradio sredstva za školovanje. Kasnije je postao poznat i kao spretan i uspješan privatni nastavnik  koji je podučavao slabije studente. Čak se proslavio i kao izuzetan instruktor pojedinih bogatijih studenata čiji su roditelji pomogli mladom Pupinu.  Kao odličan student bio je izuzetno cijenjen među pojedinim profesorima, a među studentima, svojim drugovima, uživao je ugled veoma sposobnog i hrabrog akademca koji je uspješno branio interese svojih kolega  tokom čitavog vremena studiranja.

Pupin u autobiografiji kontinuirano  opisuje čitav tok, kao i mnoge pojedinosti za vrijeme  školovanja  na Kolumbija univerzitetu. Tokom studija je morao samostalno obezbijediti finansijska sredstva kako bi se u potpunosti posvetio učenju i savlađivanju nastavnog gradiva. Kasnije je, kao odličan i uzorn student, dobio stipendiju koja  mu je mnogo olakšala život i rad na  univerzitetu.  Brzo je zapazio da se na američkim koledžima mnogo ne cijeni lični, individualni  rad ni uspjeh. Samo postignuća  koja su imala vrijednost i za kolektiv bili su na cijeni, a njih je, takođe, pored onih lične prirode na polju učenja, Pupin imao i time stekao simpatije i uvažavanje već na samom početku studentskih dana.  Vrijedno je ovdje iznijeti nekoliko zanimljivih pojedinosti upravo o Pupinovim podvizima kojima je stekao ugled  i priznanja kod svojih kolega.

Na samom početku studija,  naime,  u dvorištu Univerziteta vidio je veliku gužvu studenata. Dvije grupe su se međusobno otimale oko jednog štapa. Bilo je to tradicionalno takmičenje  između studenata prve i druge godine. Studenti prve godine (brucoši) su držali štap, a studenti druge godine je trebalo da im ga preotmu. Bila je  to naporna borba, ali bez želje da se protivnicima nanese bilo kakva povreda. Pupin je sve to posmatrao sa strane, ali ga je vratar sa Univerziteta upitao zašto se i on ne uključi ako je student prve ili druge godine. Mihajlo je to spremno i poletno  prihvatio i odmah, skinuvši kaput i košulju, ušao u najveću gužvu nastojeći da se što bliže primakne štapu.

Kada je uz veliki napor uspio da se primakne  blizu centra, gdje je gužva bila i najveća, jedan student druge godine,  snažan i mišićav, odgurnuo ga je uz povike da se kasno uključio tako  da je nepravilno prešao sudijsku liniju. To je i od strane „kompetentnih“ arbitara prihvaćeno, ali je nastavljeno rvanje Mihajla sa tim studentom, koji se zvao Frank Henri. Kako studenti druge godine nisu mogli da preotmu štap od brucoša, ali su se za  njega žilavo otimali, pobjednik takmičenja je ostao neodređen, a meč proglašen neriješenim. Pupin i njegov rival su potom prestali da se rvaju jer je dalja borba izgubila prvobitni smisao. Henri mu je pružio ruku i dao savjet koji je pamtio čitavog života:

„Bićeš dobar igrač i momak kad naučiš da igraš igru!“  Pupin je shvatio da je smisao američkog načina života upravo znati pravilno i pošteno igrati igru pa je nastojao da se prilagodi takvom poimanju života i rada. ,,Kakva fantastična fraza! Razmišljao sam mnogo o njoj i što sam više mislio, sve više sam bio uvjeren da je pravo lice ove zemlje sa svim njenim tradicijama sažeto u ove dvije riječi. Nijedan stranac ne može  da razumije ovu zemlju ako ne zna pravo značenje ove fraze koju sam prvi put čuo od mladića sa Kolumbija koledža.“

Kada je počeo da studira na koledžu, u džepu je imao 311 dolara. Morao je štedljivo da vodi računa o svakom dolaru. Za vrijeme školske godine nije mogao da zarađuje novac jer je nastojao da redovno prati predavanja, da stalno uči i bude u toku svih tekućih poslova i obaveza na Univerzitetu. Na kraju prve godine dobio je dvije nagrade od po sto dolara iz grčkog i matematike. Te nagrade je, inače, osvojio u veoma jakoj konkurenciji. Ipak, taj novac mu nije bio dovoljan da može bezbrižno nastaviti studije na drugoj godini. Zato je ljeto proveo kao kosač sijena na poljima Honkesaka. Nijedan atleta na Kolumbija univerzitetu nije mogao bolje steći mišiće i kondiciju nego što je to pošlo za rukom Mihajlu. Beveći se fizičkim poslom, preko ljeta  uspio je da kao kosač   zaradi dragocjenih  75 dolara.

,,Na kraju prve godine studija – piše Pupin – dobio sam dvije nagrade od po sto dolara: jednu iz grčkog a drugu iz matematike.  Njih sam osvojio  u jakoj konkurenciji i predstvaljale su lijep uspjeh. Međutim, one su izazvale malo pažnje među mojim kolegama. Rezultati ispita su smatrani ličnom stvari svakog studenta, a ne i stvarima koje se tiču i ostalih u istoj klasi. Novac koji sam dobio kao nagradu bio je praktino sav novac na koji sam mogao računati za sljedeću godinu studija. Ovaj novac, međutim, prema mom računu, nije bio dovoljan za čitavu godinu studija i ja sam tražo posao za vrijeme ljetnjih mjeseci. Nisam želio posao u gradu. Više sam volio moj drvosječki posao iz prethodnog ljeta i poslije konsulatacije sa prijateljem Kristoforom, prodavcem drva za potpalu iz Raderford parka, odlučio sam da prihvatim njegovu ponudu da radim kao kosač  sijena u toku  ljeta na poljima Hasensaka. Nijedan atleta sa Kolumbije nije imao bolje mogućnosti da razvije svoje  leđne i ručne mišiće nego što sam ih  imao ja toga ljeta. Dobro sam iskoristio ovu priliku i zaradio sam čistih sedamdeset pet dolara.“

Tradicionalna igra otimanja štapa uvijek je održavana na samom početku studija. Sada su studenti druge godine (kojima je i Mihajlo pripadao) nastojali od brucoša da otmu štap. Mišićavi Pupin   uspio je da otme štap od svih mlađih kolega, ali se uskoro na njega  „naslagala“ velika grupa mladića koji su se borili da mu preotmu to ,, znamenje“. On štap nikako nije ispuštao iz ruku,  dok je na njega  leglo nekoliko studenata  i prijetila  je opasnost da ga zaguše. Srećom, sudije su prekinule borbu i proglasili je neriješenom. Nisu željeli da je zapodjenu iznova pa su stoga predložili da se pobjednik riješi rvanjem dvaju mladića, po jednog iz svake godine studija. Prva godina je isturila jednog snažnog i borbi vičnog mišićavog momka, ali se iz druge godine niko nije usudio da se suprotstavi atletski građenom izazivaču.

Konačno, Pupin se sam javio, a sudije su ga opipale i utvrdile da je dovoljno mišićav da se može suprotstaviti izazivaču. Na opšte iznenađenje, Pupin je veoma lako, brzo i efikasno bacio atletski građenog studenta na zemlju. To je zaredom uradio čak tri puta. Pobjeda je bila veličanstvena, a njegovi drugovi su ga na rukama ponijeli do jednog obližnjeg Fricovog salona, gdje su gromoglasno i razdragano proslavljali pobjedu svoga predstavnika, a time i druge godine studija na koledžu, i uz neprekidno dizanje čaša uzvikivali u slavu  Mihajla Pupina!  ,,Moja pobjeda je bila brza i potpuna, a moji drugovi su me zatim nosili u trijumfu u Fricov salon u blizini koledža, gdje su dizali čaše u čast  ,Mihajla Pupina'“.

U toku druge godine studija osmorica Mihajlovih drugova su osnovali  posebnu grupu  koju su nazvali „Oktagon“, a zatim su pozvali i svoga kolegu Srbina  da dva puta nedjeljno drži časove iz grčkog i matematike. Učio je, istovremeno, nekoliko svojih kolega znanju, a oni su njega, za uzvrat, podučavali u boksovanju. Tako je i ovu sportsku disciplinu dobro savladao. Prilikom rada u okviru „Oktagona“ pokazao se veoma uspješnim i ubrzo su ga proglasili ne samo šampionom u grčkom i matematici nego i kao vrsnog sportistu – rvača i boksera. Kombinacija je bila malo neobična pa su se o Mihajlu počele ispredati neobične  i nevjerovatne priče. On se, međutim, nije dao time zavarati niti su ga postignuti uspjesi uspavali. Naprotiv, sa još većim elanom i trudom je nastavio svoje studije.

Posebno treba izdvojiti Pupinov rad na podučavanju slabijih učenika u okviru „Oktagona“. To se u studentskom žargonu nazivalo osposobljavanje „šepavih pataka“. Mihajla su čak prozvali doktorom za takve studente. To mu je, naravno, još više podiglo ugled među svim studentima na Univerzitetu, a posebno među njegovim najbližim kolegama. Oko Pupina se uskoro okupilo poveće „jato šepavih pataka“, čije podučavanje je bio unosan, ali i zahtjevan posao. Nagrada za podučavanje je bila mnogo veća od običnog nadničarskog rada, pa mu je to omogućilo da se može više baviti i vanškolskim aktivnostima, posebno tenisom, jahanjem, plivanjem i ronjenjem.

Glas o Pupinovom odličnom podučavanju i najslabijih učenika brzo je došao i do najuticajnijih krugova ne samo na Univerzitetu nego i u gradu. Lično mu se obratio jedan od pokrovitelja Kolumbija univerziteta – Luis Moris Raderford, otmen i uglađen džentlmen, da mu pomogne oko podučavanja mlađeg sina. Raderford je, naime, imao dva sina između kojih je bila razlika od svega jedne godine. Stariji Luis  je bio veoma dobar student i redovno završavao studije, ali je mlađi Vintrop imao čak sedam slabih ocjena, pa mu je prijetila opasnost da bude udaljen sa Univerziteta. Stoga se Luis Moris Raterford obratio Pupinu da mu pomogne kako bi njegovog sina osposobio za potrebne studije.

Raterford je namjeravao da predstojeće ljeto (1882. godine)  provede u Evropi a Mihajlu i svome sinu Vintropu stavio na raspolaganje jedan lijepi ljetnjikovac koji se nalazio na  njegovom velikom imanju u  Raderfor-Stajvezatn šumama, u  državi  Nju Džersi. Pupin se ozbiljno prihvatio posla. Nametnuo je svom mladom učeniku strogi režim života i rada. Mladić inače nenaviknut na tako strog, disciplinovan i naporan rad samo jedno kraće vrijeme se povinovao zahtjevima svoga instruktora. Posluga se, inače, čudila kako jedan mladi i sportski nastrojeni bogataš, koji je uživao i u jahanju (a tu je imao čitavu ergelu rasnih konja) može da trpi naređenja koja mu je izdavao Pupin. Napokon se pobunio i otkazao dalji rad po režimu koji je Pupin bio ustanovio. Konačno su se dogovorili da izađu na „dvoboj“ pa ko pobijedi ima da daje zapovjesti. Pobijeđeni će morati bezuslovno da ih izvršava.

Poslije Pupinovog nadmoćnog fizičkog nastupa, mladi Raderford je poslušno prihvatao sve što se od njega tražilo. Džentlmenski se pridržavao sporazuma. Prijemčivo je učio, pažljivo slušao i pratio instruktora, a rezultati su se konačno pokazali početkom jeseni. Položio je većinu uslovnih ispita, upisao godinu, i stekao iskustvo i naviku za rad i disciplinu. Konačno je diplomirao na Univerzitetu 1884. godine. Stari Raterford je to znao da cijeni i prema Mihajlu se kao otac odnosio i bio mu mentor. Mnogo mu je pomogao oko dobijanja stipendije i omogućio da stekne odgovarajuće materijalne i druge uslove i pogodnosti  kako bi kasnije mogao nastaviti i postdiplomske studije u oblasti koju sam želi da odabere.

Na trećoj godini Pupin je izabran za predsjednika studentske organizacije iako mu je protivkandidat bio student iz čuvene američke porodice. Ali se taj momak nije isticao nekim posebnim kvalitetima na školskom ili sportskom području. Pupina su tada mnogo interesovale prirodne nauke iako je, tokom studija, pokazivao i veliko zanimanje  i znanje iz društvenih nauka. „Dobio sam nekoliko nagrada iz prirodne nauke i nikada se nisam udaljio od ideje da ću se u budućnosti posvetiti ovoj nauci“, podvlači Pupin.

Profesor fizike na Kolumbija univerzitetu zapazio je i veoma cijenio Pupinovo znanje, a posebno njegovu sposobnost da temeljno ulazi u suštinu problema. Inače, profesor Rud nije imao običaj da izvodi eksperimentalnu nastavu, a takva praksa se, uostalom, nije u to vrijeme ni upražnjavala  na američkim univerzitetima. Kada je jednom prilikom, i to za vrijeme Pupinovih studija na IV godini, Rud izveo Faradejev eksperiment elektromagnetne indukcije, izostavio je uobičajeno objašnjenje. Tražio je od studenata da sami riješe taj problem. O tome je, naravno, trebalo temeljito i samostalno razmišljati.

Suština eksperimenta se, po Pupinovom objašnjenju u njegovoj autobiografiji, sastojala u sljedećem. Profesor je u jednoj ruci držao okvir od bakarne žice koji je bio povezan sa galvanometrom što se nalazio na zidu učionice. Prilikom pomjeranja okvira od bakarne žice pokraj malog magneta koji je profesor držao u drugoj ruci, ili prilikom obrnutog kretanja, dolazilo je do skretanja galvanometarske igle. Ona se pomjerala u jednom pravcu prilikom pomeranja magneta ili okvira u jednom smjeru, a u drugom kada bi se magnet udaljavao od bakarnog okvira. Pupina je taj problem zainteresovao pa se prihvatio teorijskog izučavanja Faradejevog rada na polju magnetne indukcije. Već na idućem času bio je u stanju da profesoru Rudu pruži zadovoljavajući odgovor.

Njegov mentor Raderford, zatim predsjednik Kolumbija univerziteta Barnard,  kao  i profesor Rud  smatrali su da je potrebno Pupina doškolovati i zadržati kao darovitog studenta i budućeg profesora na njihovom univerzitetu. Interesantno je napomenuti da mu je profesor Rud, iako fizičar, predložio godišnju stipendiju od 500 dolara, pri čemu se slobodno može opredijeliti kako za prirodne tako i za društvene nauke, i to za naredne tri školske godine. Pupin , inače, može postdiplomske studije nastaviti na nekom univerzitetu u Americi ili Evropi. To mu je omogućeno zahvaljujući odličnom uspjehu tokom četvorogodišnjeg studiranja i zbog  pokazanog odličnog  znanja na diplomskom ispitu. Opredijelio se za prirodne nauke, i to fiziku, a dalje studije će nastaviti u Evropi. ,,Nisam prihatio stipendiju za nastavak studija prirodnih nauka niti sam ostao još tri godine na Kolumbiji. Radije sam se odlučio da proučavam Faradeja i Maksvela u Ujedinjenom Kraljevstvu, gdje su  se ova dva velika fizičara rodila i gdje su došli do svojih velikih otkrića.“

Posebno su ga  interesovala eksperimentalna istraživanja  znamenitog Majkla Faradejeva (1791 – 1867), kao  i  fizička  suština elektromagnetne indukcije koju je matematički detaljno razradio slavni Faradejev nastavljač Džejms Klerk Maksvel (1831 – 1879)  u svom klasičnom djelu  ,,O dinamičkoj teoriji elektromagnetnog polja“.  Tu je dao svoju čuvenu teoriju elektromagnetnih talasa (kojima pripada i vidljiva svjetlost). Pupin je izabrao Kembridž, poznati stari univerzitetski centar u Engleskoj, kao jedno od najpoznatijih središta naučne misli. U tom gradu su,  inače,  Njutn i Maksvel stvarali svoja epohalna  djela pa je to u mladom Pupinu izazivalo veliko poštovanje i želju da u Kembridžu upozna poslednja dostignuća elektromagnetike i dinamike na teorijskom planu.

Dan prije nego što je dobio fakultetsku diplomu (1883), Pupin je postao i državljanin SAD. Formalnost prijema u državljanstvo jedne moćne i velike države, u kojoj je živio već punih 9 godina, bila je svedena na uobičajenu proceduru kojoj, izuzev jednog službenika, niko i nije prisustvovao. Ali, kada je sjutradan dobijao diplomu na Kolumbija univerzitetu, bila je izuzetno svečana atmosfera i ona je obavljena u prisustvu velikog broja uglednih profesora, studenata, njihovih roditelja i drugih zvanica. Predsjednik Barnard je posebno govorio o značaju i dostignućima mladog Pupina i izuzetno pohvalio njegov rad i buduću karijeru. Pupin je bio presrećan mladi čovjek kada je dobio diplomu „ Bachelor of Arts “ (bačelor je bio akademski stepen ispred zvanja magistra ili doktora u nauci, umjetnosti ili nekoj drugoj oblasti). Tako je Pupin završio redovne studije na Kolumbija univerzitetu i počeo pripreme za odlazak u Evropu kako bi se dalje  svestranije usavršio u naučnoj oblasti koju je odabrao.

Pročitajte JOŠ:

Kusturica: Ne bih dao ni pedalj Kosova, to je najveća pljačka u 20. vijeku