Vila Ravijojla srpskog pesništva: Na današnji dan rođena Darinka Jevrić

Piše: Milica Kralj

Pesnikinja Darinka Jevrić, „darovateljica reči uzorne“, „sestra i večna nevesta“, „vila Ravijojla srpskog pesništva“ (kako su je iz milošte nazivala pesnička sabraća) sve do martovskog pogroma 2004. godine ostala je u „azijatski namrštenoj Prištini“ (kako je doživeo mesto svojih konzulskih vremena pesnik Milan Rakić) da sa malobrojnim Srbima  deli zlokobni usud.

Na vest o njenoj smrti 16.februara 2007.godine, širom Kosova i Metohije, zazvonila su dečanska zvona, i zvona Patrijaršije, i njihov lelek nadneo se nad Bistricom podno Prokletija, nad njenim i našim zavičajem, usudnom tačkom srpskog roda.

Na pitanje zvonara upućeno vladici Teodosiju, koliko dugo da zvonimo, ovaj je odgovorio – onoliko koliko se zvoni vladikama!

Darinkina patnja sabrala je patnju svih Srba, i onu negdašnju vekovnu i ovu najnoviju koja se pred očima celog sveta zbiva, a koji uprkos svim pritiscima, uprkos nepojamnoj mržnji, uprkos opsadi, uprkos smrtnoj jezi, uprkos jezivoj samoći ostaju na matičnom tlu – i tim činom Darinkino ime stoji uz imena onih odvažnih Serb- krasarki…  ime njene pesme sačuvalo je trajne srpske tragove.

„Ja sa Kosova ne idem, to nije saglasno sa mojom poezijom.!“- najviši zavet koji je izrekla na molbe i predloge da ode sa te naše, sa te srpske vekovne osnovne zemlje:

Zapisala o tom jest: “Zavetovala sam se sopstvenoj poeziji da ću ostati u Prištini. Nije moja glava skuplja od glave devičke kaluđerice. Moji razlozi su i pesnički i ljudski…Ostale  smo( Mitra Reljić, lingvista) da delimično sačuvamo Milutinov grad za Srbe, sačuvamo crkvu Svetog Nikole- samotnicu, znanim i neznanim upalimo sveće na prištinskom pravoslavnom groblju, umesto njihovih najrođenijih.“

I ostankom u getoizovanom prostoru, skoro sve do predsmrtnog kraja, i svojom vekovnom svetlosnom pesmom, zaslužila da joj se i ljudski i pesnički poklonimo.

Darinka Jevrić je u celosti delila stradalnu sudbu svog roda, prošavši s njim umnožene krugove pakla, nepojamnu težinu patnje naočigled oholog i sramnog ravnodušja svetskih moćnika.

U potmulom stravnom  pretećem huju neprekidne strepnje, i njen  život i njena  poezija  sažimali su olovnu težinu apokaliptičkog zamaha koji je u svom vrtoglavom letu neštedimice oduzimao delić po delić života, i u preinačenom obliku, darovao ga poeziji. Nemogućnost života pod stalnom pretnjom i opasnošću, nemogućnost njegovih zbiljskih oznaka, preoblikovao se u pesmu  koja je intenzitetom unutrašnjeg monologa – označavala samu suštinu stradanja : «Moje je da / Na međi sam / na čistini/ živ zid / Znadem: sve je / krsni put/ Zbiram suv zvuk tablica/ napukle freske što mirotoči – / progrušane duše / na gorućoj koti/ / Meni je sve lasno/ hodim kroz minska polja// Rođenjem slijep  /očevidac sam/Višnjim samo svjedočim»/  ( Očevidac)

Darinka Jevrić je nastavila onu lirsku liniju rodoljubivog pesništva koju su započele njene pesničke pretkinje: Jefimija i carica Milica, Jelena Balšić i slepice Jeca, Živana i bezimena slepa guslarka iz Grgurevca, Milica Stojadinović Srpkinja, Isidora i Desanka.

Primajući nagradu “Milica Stojadinović Srpkinja“ izrekla je: „Rodoljubiva bila jest čitavog života, pogleda uprtog ka gorama Srbije, iz preka, brižno uvjerena da „čovjek je bez narodne svesti kao od svog stabla vetrom otrgnuti list koji se svukuda zanosi“. Učinilo mi se, naime, listajući iznova njene knjige,  da brid pustoši, strepnje i povijesne tragike vremena u koje  je Srpkinja živjela, pokadšto i koincidira sa današnjim dobom ( …) Nad Srpkinjinim rodom nadvio se olovni dažd. «

Olovni dažd nadvijen i nad Darinkinim rodom, i nad njom samom, uspeo je da simbolički kosovski prostor pretvori u prostor jezne samoće, u prostor varvarstva i haosa, u prostor razjedajućeg očajanja i sveprisutne smrti.

Izgnana u rodnom gradu, okružena nepremerjem mržnje dojučerašnjih sugrađana i komšija, itekao je sabirala svirepo i nemilosrdno iskustvo vlastite žrtve kroz iskustvo onog dela kolektiva u svojevrsnom zatočeništvu, u ovodobnom unutrašnjem egzilu: „Sad u krletki samštine / domovine/( uzajamno izdati)/ S mapom paleži unutarnjom/ Pobjeg iz taštine svijeta/ Leptir noćni pred / Svjetiljkom velikoga Ništa/“ (Pobjeg)

Zapisala jest u dnevničkom svedočanstvu:“Naši okupatori su vrlo korektni ljudi. Pomognu vam da se iselite  iz sopstvenog stana, onda vas prate do crkve, prodavnice, pijace…“

Označivši pesmom prostor raspete zemlje, istorijski i kulturni predel iščeznuća kroz tragičnu zbilju , ona je istovremeno izražavala i vlastitu postojanost i utemeljenost kolektiva upravo u tačci ukrštanja svetlosti i smrti, upravo na kosovskom metohu iz koga se razgranao mit i postao i ostao mera vitalizma kojom se označava i postojanost i samopoštovanje, ali i stremljenje nebeskim vrhovima:  „Nit dom/ nit grob/ rodu podno Prokletija/ što mrčavno- snježno zlati/ dok očamali svati/ pronosde barjak mrklen/ nevjesti pustoj/ pustopašnoj djevici/ Suzinoj suzi/ ( Metohija)

Preteškim bolnim i onespokojavajućim stihom opevavala je snažnom, nepokolebljivom i neposutalom usud-pesmom svirepost kosovsko- metohijskog crni pejzaž, označivši sveprisutnu ugroženost nacionalnog bića.

Bibliografski podaci

Darinka Jevrić je rođena 21. oktobra 1947. godine u Glođanima kraj Peći.  Objavila je pesničke knjige: Dodir leta(  zajedno sa Ratkom Deletićem i Branislavom Todićem), Prevareni tišinom, Nestvarni zapisi, Ižice, Hvostanska zemlja, Slovo ljubve, Judin poljubac, Dečanska zvona i druge pesme ( izbor) i Psalam bezdomnika i druge pesme ( izbor) i posthumno su objavljene Poslanice s Prokletija(priredile Mitra Reljić i Nada D. Pavićević).  Pesničko posmrtno zaveštanje, dnevnički i pesnički zapisi, skice za pesme objedinjeni u knjizi Poslanice s Prokletija najtužnija je i najosamljenija pesnička ostavština u srpskoj poeziji.

Njene tri pesme Slobodarska, Dečanska zvona ili svetkovina srca i Ratnikova ljuba ušle su u antologiju „Srpske pesnikinje od Jefimije do danas“(Stevana Radovanovića i Slobodana Radakovića, 1972.) i to pre nego što je objavila prvu samostalnu zbirku.

Poezija Darinke Jevrić zastupljena je u domaćim i stranim antologijama, zbornicima i panoramama, i prevođena na ruski, engleski, nemački, rumunski, litvanski, češki, poljski, švedski, bugarski, slovački, japanski, turski, makedonski i albanski jezik.

Dobitnica je književnih nagrada: Mladosti, Limskih večeri poezije, Ratkovićevih večeri, Smederevske pesničke jeseni, Lazar Vučković, Vukove nagrade, Gračaničke povelje, Milice Stojadinović Srpkinje  Matićeve povelje, Gordana Todorović, i posthumno nagrada Povelja Knez Lazar(Tribina „Riječ“UKCG i nagrade Unireksa „Dušan Kostić“.

Darinka Jevrić je i prvi dobitnik Decembarske nagrade Kosova koju je kasnije vratila, kao što je i odvažno napustila Društvo književnika Kosova na čijem je čelu tada, čini mi se bio,  Ibrahim Rugova.

Svoj radni vek provela je u prištinskom dnevniku Jedinstvu, uređivala je poeziju u časopisu Stremljenja  i bila član uredništva novosadske Scene.

Povodom dva veka od Prvog srpskog ustanka, 2004.godine posvećena joj je i knjiga“Napuklo zvono“ štampana iz Fonda za pomoć Srbima Tome Maksimovića. 

Jedan od prvih pohvalnih prikaza  o Darinkinoj poeziji, pod naslovom „Notni ključ za nespokoja ritam“ napisao je davne 1974.godine Momir Vojvodić, koji je objavljen u tadašnjem titogradskom časopisu „Naša žena“.

Monahinja pesme

Darinkina poezija, počevši od prve objavljene zbirke – neraskidivo  je povezana sa najdubljim osnovama nasleđa, pri čemu se ta vrsta povezanosti  iskazuje kao suštinsko načelo njene poetike.

Darinka Jevrić se nije klonila pevanja o nasleđu tla, vere, jezika, nije se klonila simboličkog iskaza realne sukobljenosti i gubitaka koje ta vrsta sukoba neprestano donosi; nije se klonila da briljantnim pesničkim sredstvima zaroni u dubinu bola živoga tkiva vekova, u onostranu prozirnost kolektivnog trajanja,  da bi na jedinstven način iskazala široki raspon ovovremenog tragizma ponajviše namenjenog srpskom narodu.         

Najvišim stepenom etičkih i poetskih sredstava zakrilila je i aktuelnost vremenskih odsečaka i  svu težinu njegovog besmisla i na drugoj strani, iskonski pev sačuvane drevnosti u tapijama, poveljama, u arhetipskim česticama povezanosti  duhovnih prostora i duhovnih stremljenja: „Dolazili su postiđeni ljepotom/s balzamom preko vida, / pamćenja; jednako šaptali: gnjevan al pravedan bi Bog i / duša nam evo ozarena uzvišenim bruje, / i damar svaki opušten i ruka blaga. / Uminuoje svaki grč u pitomini ovoj. / Mladimo se ko lišće, ko jagorčevina / kao pitom lastar/ Spaljuju skitačko ruho, ruho ratničko (/ i iznova krče šikare, pitome zvijeri i lipe / srču medovinu./ Savjet sušti za potomstvo: ognjište najpre sviti i zvekir – gost da se oglasi / potom su nadolazile vatre, nadolazile vode / i nevolja svaka.“ / ( Doseljavanje predaka)

Produženi natpev stradanja i uspenja, njen usud bezdomni, njena imaginarna zvezda u snoplju popadalom,  preselila se u kosmetsku, u srpsku fresku, u lelek dečanskih zvona, u molitveni bruj predački, u oreol nad svetačkom osnovom, u dozivu slavjanske gospe, u prigušeni krik što se iz grla otima, a stisnut omčom iznude i predaje, u vapaj dok stremi suncu za onim zrnom pšenice – selice naroda srpskog, seobnog.

Nad Nepočin- poljem, nad Labom i Sitnicom, nad Samodrežom i Ljeviškom u plamenu, u muklom i pretećem vremenu, brižna i bogobojažljiva ispisala je ranu vekovitu, melemnom rečju vidala je pozlede, u belo – prebelo atlasplatno svile prizrenske, srmenim  zlatnim žicama, sirminim vezom,  utkala je u stih simbolički prostor celog srpskog naroda nad kojim lebdi preteća sen nestanka, utkala je gornje i donje nebo, uznesenost i ponor, etički kod naroda, odnosno onaj princip koji povezuje prošlost sa sadašnjošću i seže u budućnost: „Nijesam pogubio tablice svete u nežidu / niti zaturio krst. Štovao sam Trojicu“.   

Neposrnula duhom u opštem dobu posrnuća,  Darinka Jevrić je pouzdanim iskustvom srednjevekovne poezije u kojoj dominira ukrštanje istorijske i duhovne osnove,  vibrantnom, podrhtavajućom strunom snažne poetske reči ispisala svetlosnu Pesmu unutrašnjeg svedočanstva drame naciona.

Ana Ahmatova je zapisala da « vreme ubija istinu koja ne sme da se zaboravi.», naša Darinka je i svojim životom i svojim knjigama svedočila istinu crnog olovnog vremena, prinevši srpskom pesništvu vredno delo koje čeka da bude na pravi način iščitano. Delo koje staje u red sa najznačajnijim ostvarenjima savremene  srpske poezije.

Nad ovim zemnim predelom, u stopama hodočasnika po svetoj hvostanskoj zemlji, u pesmi kojom se nebesko lice srpskog roda ogleda, blista teška, neisplakana suza pesnikinje Darinke Jevrić, nalik stvrdnutom grumenu kosovskih raskopanih i opljačkanih grobišta:“Nit mira, nit` grobosklona, rode!“

U toj zaumnoj suzi naselio se i neizgrcani plač ovovremenih kosovskometohijskih mučenika i seobnika i celokupna tragika srpskog roda, ispisana stamenom rukom kao u Kazivanju pisara smrti :“ I glas uzidah u saće od kamena i luča/ ne huleć Beskrajno/ Vječnost. / Sabrano biljege nizah u lik anđela tamnih/ taložih prah i prah, / da iznova riječ sročim/ znak magleni da bjesmo. // Demonsko lukavstvo znamena / ukrotih da pojmi smrt, / pisah dnevnik oblikujući tminu i zvuk, / dletom nabacivah tintu / da ništa ne mine/ da nas ne potre memla. / / A smrt ispisah čitko/ da lakosjena mi bude.“

Vidim gospodstvenu poetesu Darinku Jevrić, carstvujušču gospu uzdignuta čela, vidim tu našu bezvremenu pesničku ikonu u porti gračaničkoj, međ smiljem i bosiljem, međ odoljenom i negovori-travom; vidim je u malenoj Banjskoj, vidim je u Ljeviškoj, dok sriče nevidljivi zlatni, a izgrebani i prekrečeni zapis Hafiza  Šarifa ispod Raspeća – zenica oka mog – gnezdo je lepoti tvojoj… vidim čuvarku onog kosovskog jedinstvenog stiha  u trepetu lirskog preobilja, dok nalik psalmopevcima i zlatnim himnografima, brižna i bogobojažljiva, zapisuje celiteljni stih večnosti, stih – stradalni beleg, sa Kosovom u srcu, sa dušom ranjivom i nežnom, dok i nadalje bdi nad seobnim ranama Roda na osnovnoj zemlji.

*

DARINKA SRBINKA

Jer Srb sam posred varoši Prišt

Sama

U mrtvom uglu nulte godine

Nad otvorenim nagnuta grobom

Sama

Sunčevim Poljem stihom prosine

Zabrinuta nad zlodobom

Sama

Ravijojla vila – utva-tica

Belega kosmetskog pesmotvorka

Sama

Suza kroz Svetlost – Gračanica

Darinka Srbinka – Čudotvorka