Vrijedno istraživanje rukopisnih knjiga Cetinjskog manastira

Milene N. Martinović odbranila je na Filozofskom fakultetu u Beogradu doktorski rad o najvrednijoj zbirci riznice Cetinjskog manastira pod nazivom: „Rukopisne knjige manastira Rođenje presvete Bogorodice na Cetinju“.

Od 2003. godine mr Milena N. Martinović je angažovana od strane Mitropolije crnogorsko-primorske kao volonter-saradnik na zaštiti biblioteke Cetinjskog manastira, čiji najvredniji deo predstavlja upravo rukopisna zbirka. Tokom svog dugogodišnjeg rada u rukopisnoj zbirci Cetinjskog manastira kandidatkinja je imala prilike da dobro upozna fond rukopisa, i to ne samo sa stanovišta konzervacije i restauracije. Mr. Martinović je postepeno ulazila i u problematiku koja pripada domenu arheografije, čime je u velikoj mjeri prevazišla svoja prvobitna interesovanja.

Prema mišljenju Komisije za ocjenu i odbranu doktorskog rada dr Milena N. Martinović je stručnjak koji najbolje poznaje sastav zbirke, sadržaj pojedinih rukopisa, stepen očuvanosti pojedinih rukopisa kao i sve probleme koji se odnose na njihovo ukupno fizičko stanje. Ovaj rukopisni fond već je bio predmet naučnog interesovanja i obrade (1936, 1990), ali i dalje su mnoga pitanja ostala nerazjašnjena. Dr Milena N. Martinović je na osnovu ličnog uvida u stanje rukopisne zbirke, kao i rezultata saopštenih u literaturi, došla do zaključka da bi bilo nepohodno sprovesti novo sveobuhvatno naučno istraživanje, kojim bi se dopunila naša sadašnja nepotpuna saznanja o ovoj zbirci.

Tema doktorske disertacije prirodno je iznikla iz interesovanja prema zbirci rukopisa Cetinjskog manastira. Kandidatkinja je imala neposredan uvid u sve one rukopise koji se danas čuvaju ne samo u samom manastiru, već i druge, one koji su mu nekad pripadali, a dospjeli su u druge kolekcije na teritoriji Crne Gore. Pored toga, ona je prikupila brojnu relevantnu literaturu koja doprinosi sagledavanju i boljem poznavanju istorijskih prilika u kojima je Cetinjski manastir živio od svog osnivanja pa sve do kraja XVII vijeka.

Dr Milena Martinović je rođena na Cetinju 1965. godine. Osnovnu školu i gimnaziju završila je u rodnom gradu. Diplomirala je na Kulturološkom fakultetu na Cetinju 1988. godine. U Narodnoj biblioteci Srbije položila je stručni ispit iz oblasti konzervacije i zaštite (1989), te stekla zvanje konzervatora i restauratora za staru i rijetku knjigu. Magistrirala je 1997. godine na Fakultetu primenjenih umetnosti i dizajna u Beogradu. Tema magistarskog rada bila je Tehnička zaštita pisanog kulturnog nasleđa u Crnoj Gori. Od 1988. do 1997. g. radila je u Centralnoj narodnoj biblioteci „Đurđe Crnojević“ na Cetinju, zatim je prešla u Narodni muzej Crne Gore. Dr Milena Martinović je kćerka poznatog kulturnog poslenika pok. dr Nika S. Martinovića, akademika SANU i nekadašnjeg osnivača i direktora Centralne narodne biblioteke Crne Gore. Milenin đed pop Simo, prađed Marko i čukunđed Joko bili su ugledni sveštenici Mitropolije crnogorsko – primorske u 19. i 20. vijeku.

Sadržaj disertacije

Doktorska disertacija mr Milene Martinović obima je 280 strana, a sastoji se iz dvije osnovne cjeline, kojima prethodi nekoliko uvodnih tekstova (Uvod, Struktura rada, Istorijat proučavanja rukopisnih knjiga manastira Rođenja presvete Bogorodice na Cetinju). Na kraju se nalazi zaključak, za kojim slijedi spisak izvora (objavljenih i neobjavljenih) i literatura, kao i spisak skraćenica. Disertacija je propraćena odgovarajućim naučnim aparatom.

U kratkom uvodnom tekstu naznačeni su hronološkii tematski okviri rada, kao i cilj istraživanja – rekonstrukcija rukopisnog nasleđa Cetinjskog manastira, kao i sagledavanje uloge dvaju značajnih manastirskih centara u vremenima kada su u njima radili produktivni skriptoriji.

Zatim sledi obimno poglavlje, takođe uvodnog karaktera: Istorijat proučavanja rukopisnih knjiga manastira Rođenja presvete Bogorodice na Cetinju (7-15). Kandidatkinja je tu predstavila rezultate prethodnih ostraživanja. Začetak interesovanja za manastirsku zbirku jeste kratak opis profesora Varšavskog univerziteta Andžeja Kuharskog, koji je 1829. godine posetio manastir i popisao tadašnji rukopisni fond. Tokom XIX veka objavljeno je više kraćih radova u kojima su sa autori bavili cetinjskim rukopisima, ali to je sve još uvijek daleko od sistematskih naučnih istraživanja.

Prvi dio je podeljen na dva glavna odjeljka. Prvi, Istorijski okviri istraživanja, sastoji se od četiri manje cjeline: Zetska episkopija i mitropolija prije osnivanja Cetinjskog manastira (16-20), Crna Gora između Turske i Zapada, Osnivanje Cetinjskog manastira (21-28), Crkvene prilike u XVI i XVII vijeku (29-34), Crnogorski mitropoliti u XVI i XVII vijeku (35-41).

Druga cjelina, Duhovni i kulturni život Zete od XIII do kraja XIV vijeka, takođe se sastoji iz više manjih dijelova: Skriptoriji na obalama Skadarskog jezera, Crnojevića štamparija (52-56), Skriptorij i biblioteka Cetinjskog manastira, Skriptoriji u XVI i XVII vijeku, Formiranje zbirke rukopisa manastira Pive (77-80).

Druga velika cjelina se bavi rukopisnom zbirkom kakva danas postoji u manastiru Rođenja presvete Bogordice na Cetinju, a sastoji se od poglavlja: Katalog rukopisa zbirke Cetinjskog manastira, 81-214, Otuđeni rukopisi Cetinjskog manastira, 215-256, Neidentifikovani rukopisi okojima postoje podaci u starijoj literaturi, 257-259).

(Izvor: Mitropolija)