Žica na Tarabošu

Piše: Mišo Vujović

Gotovo da nema porodice u staroj Crnoj Gori u kojoj i danas ne živi traumatični kult Taraboša i Bardanjolta, uzvišenja i planinskih prevoja na kojima su u oktobru i novembru 1912. i februaru 1913. vođene krvave bitke za oslobođenje Skadra, stare srpske prestonice. Na istom šancu ostajale su čitave familije. Žica na Tarabošu postala je simbol stradanja i grobnica za hiljade crnogorskih ratnika među njima stotine golobradih mladića, tek stasalih i kako su stare crnogorke govorile “ u cvijet’ pokošenih”. Turska odbrana Skadra imala je trostruke obruče opasane bodljikavom žicom. Na pojedinim delovima bojišta bilo je i po šest takvih nivoa ograđenih bodljikavom žicom duž linije fronta.

Ovoj velikoj pogibiji svoj doprinos je dao i kralj Nikola poništavajući odluku Ratnog savjeta da se za komandanta Zetskog odreda postavi proslavljeni ratnik i vojvoda Blažo Bošković, što je izazvalo negodovanje i nespokojstvo u crnogorskim redovima. Ali se gospodareva naredba poštovala. Suveren je vođen nepotizmom i animozitetom prema Blažovom britkom jeziku i beskompromisnim stavivima, za komandanta imenovao svog sina prestolonaslednika Danila, nadobudnog i neiskusnog egzibicionistu, što se pokazalo i tokom Velikog rata u kom je Crna Gora potpisala sramnu kapitulaciju izdajući naredbu delu neporažene vojske na čelu sa serdarom Jankom Vukotićem da se preda umesto da odstupi za srpskom vojskom. Kralj je sa porodicom naravno odstupio u Francusku! Sudbina Blaža Boškovića, mučki ubijenog pod šatorom na bojištu, još jedna je tragična mrlja gospodara i njegovih žbira. Meša Selimović za takve tvrdi da su “kao psi verni svakoj državi, a kao kurve nevjerni svakom pojedincu”.

U osvit 8. februara 1913. u jurišnu liniju je uveden Čevsko-bjelički bataljon. Katunjani su od pada srpske države u ropstvo neprekidno nosili zublju slobode koja se nikada nije ugasila. Dičili su se svojim junacima i vladarima- egzarsima trona Pećkoga od vladike Danila, Vladike Vasilija, svetog Petra, Vladike Rada, vojvode Draška, Vuka Mićunovića, Nikca od Rovina, popa Mila, Novaka Ramova, serdara Šćepana…i mnogih drugih čije viteštvo je vekovima jevanđelski nadahnjivalo naraštaje. Ta antička svest o prolaznosti zemaljskog života iznedrila je spartanski duh kuraži tih gorštaka kod kojih je važilo starozavetno pravilo “oko za oko, zub za zub” “ sve za obraz, obraz ni za šta”.

U slobodnim gorama kosovski zavet, obraz, krst časni i sloboda zlatna uvek su pretezali na kantaru života, a živelo se za sudnji dan, za gusle i potomstvo. Prekaljeni junaci sa mnogih bojišta, čije je najjače oružje bilo neustrašivo srce, naučili da udaraju prsa u prsa, da se ogledaju s jataganom ili džeferdarom oči u oči s neprijateljem, sada su imali ušančene i ukopane skoro nevidljive protivnike. Njihovo oružje bljuvalo je vatru po goleti koju su mesecima stopu po stopu krvlju zalivali crnogorci.

Sedamnaestogodišnji Andrija Šajov, visok, snažan, usukan od mišića, kao panter se prikradao turskim položajima. Približavao se, gotovo nečujno, žici na kojoj je prethodnog dana ugašeno na desetine domova. Iz polumraka svetlucale su oči njegovih saboraca, većinom najbližih rođaka, spremne da uskoče u prve rovove. Tajna te neustrašive vojske sastojala se upravo u činjenici da su sve jedinice bile sastavljene od najbližih srodnika. A brat brata teško je ostavljao. Gotovo nikada.

I najplašljiviji osokoljeni braćom postajali su odvažni – spremni za pogibiju samo da se ne obrukaju pred bližnjima. Tih dana na skadarskom bojištu nalazio se i barjaktar sa Vučjeg dola stari Krsto Radulović sa sinom Spasojem i unukom Stankom. Tri generacije na vatrenoj liniji.
Stotinak metara niže, u istom stroju, otac Šajo (Blažo) skoro bez daha je pratio crnu puzajuću siluetu. Ceo vod, raspoređen u strelce, čekao je priljubljen uz zemlju. Markovljani, odavno navikli u bojevima sa Turcima, da je junačka smrt novo rađanje i “vječni život”, a kukavičluk “bruka dovijeka”, znali su da je bez artiljerije Taraboš neosvojiv, ali se Gospodareva nije poricala.

Samo što je dotakao vruću žicu, jutarnju tišinu zaparali su zaglušujući prasci. Tek uspravljena figura neustrašivog mladića lagano je skliznula ispred bodljikave grobnice. Otac je kriknuo i pošao napred. Kuršumi kao da ga nisu hteli, sve dok nije uspeo da stigne do Andrije, čije su se poluotvorene oči gasile u sivilu skadarskog jutra. Na trenutak je nastala tišina. Otac je uspeo da prigrli sina, a nebom se ponovo prolomio reski zvuk mitraljeza. I dok su dve generacije, dva ratnika, otac i sin, polako tonule u epsko carstvo “blagorodnog čuvstva” u sledećem jurišu, na istoj žici, ostala su Šajova braća Filip i Ćetko. Najmlađi Živko, teško ranjen, uspeo je da preživi opsadu Skadra, u koji je nedugo potom, desetkovana umarširala Crnogorska voska, potpomognuta topovima bratske vojske Kraljevine Srbije. Priča o petorici Vujovića iz Markovine, od kojih se samo jedan vratio sa Skadra, jedna je u moru neispričanih skadarskih legendi koje polako nestaju iz pamćenja zaboravnog potomstva. Dok sa tvrđave Skadra na Bojani, zadužbine Mrnjavčevića, u kojoj je zazidana Gojkovica mlada, posmatram prkosno goletni Taraboš u odsjaju objektiva promiču sulete naših predaka koji kostima omeđiše tuđe i svoje granice.

U smiraj tog dana, stotinak trećepozivaca zatražilo je prijem u komandu Primorskog odreda.

“Nećemo da više gine mladost. Mi da čuvamo šančeve a đeca da nam ginu. U zoru ćemo se pojakati s turskim šančevima, pa što nam Bog i sudnja ura daju”.

Tek što se sunce pomolilo iza Prokletija, na kamenitom bespuću Taraboša četa sedih glava vinula se u slavu i slobodu. Gotovo svi su ostali da čuvaju jednu od legendi koju su uz gusle u dugim zimskim noćima slušali od đedova, o zidanju Skadra i bratskoj preveri, o Gojkovoj od zlata jabuci koja mlada pade u Bojanu.

“E moj sokole, govorio je ponekad Bogdan, rođen nepuna dva meseca pre očeve i bratove pogibije na Tarabošu, ne znaš ti kako je biti sirak, sam bez iđe ikoga krčiti korov života, tući se sa ljudskom zlobom, pakošću zamišljati lik oca, gledati majku zabrađenu u večnu korotu za braćom, njihovim iskopanim ognjištem,tugom za domaćinom sa kojim je godinu i kusur živela i ostala mu do groba vjerna”. Govorili su otmena i čestita ko Ilinka Šajova. Čoek žena!